Ο Αριστοτέλης έλεγε, «ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικόν ζώον». Η γνωστή αυτή φράση δε σημαίνει ότι ο άνθρωπος από τη φύση του δραστηριοποιείται πολιτικά, αλλά ότι ασχολείται φυσικά με την πολιτική δραστηριότητα, ότι δηλ. η φύση του ανθρώπου είναι τέτοια, ώστε μόνο σε μια πόλη να μπορεί να επιτύχει την ολοκλήρωσή του. Με σημερινούς όρους, η μετάφραση θα ήταν πιο κοντά στο «κοινωνικό ζώο». Το Πολιτικόν προέρχεται από την λέξη πόλις, που σημαίνει πόλη ή πολιτεία.

Ένα πολιτικό ζώο σήμερα δεν είναι απαραίτητα κάποιος που ασχολείται με την πολιτική, αλλά κάποιος που είναι βαθιά συνδεδεμένος με μια κοινότητα και ενδιαφέρεται για τα κοινά. Στην αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία, κάθε πολίτης είχε το δικαίωμα να διατυπώνει την πολιτική του άποψη -να εισηγείται στον Δήμο πολιτικές προτάσεις και να ψηφίζει υπέρ ή κατά των προτάσεων που συζητούνταν. Όλοι οι πολίτες που παρίσταντο στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου ψήφιζαν. Όμως, αντίθετα από ότι ίσως νομίζουμε, λίγοι ήταν εκείνοι που εισηγούνταν πολιτικές προτάσεις.

Σήμερα, ωστόσο, ενώ θεωρητικά μπορούμε, ελάχιστοι από εμάς ασχολούνται με τα κοινά.

Ενώ είναι πιο εύκολο από ποτέ να παραμείνουμε συνδεδεμένοι, επιλέγουμε να μην το κάνουμε: οι οικογένειες συρρικνώνονται, γεννιούνται λιγότερα παιδιά, τα νοικοκυριά έχουν λιγότερα μέλη και οι κύκλοι των στενών μας φίλων ολοένα μικραίνουν.

Με τη δυνατότητα να επικοινωνούμε με οποιονδήποτε οπουδήποτε στη γη, έχει επίσης μειωθεί το κίνητρό για συμμετοχή στην τοπική κοινότητα. Αποδεικνύεται, όμως, ότι, όσο δικτυωμένοι κι αν φαινόμαστε, στην πραγματικότητα είμαστε και πιο μοναχικοί από ποτέ.

Η τάση μας να γινόμαστε τόσο πιο μοναχικοί όσο και πιο μόνοι έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών συζητήσεων μεταξύ ψυχολόγων και κοινωνιολόγων. Πρόσφατα, οι οικονομολόγοι μπήκαν και αυτοί στη συζήτηση, δεδομένου ότι οι μοναχικοί άνθρωποι ξοδεύουν τα χρήματά τους με διαφορετικό τρόπο από ό,τι οι περισσότερο κοινωνικοί. Η μοναξιά αλλάζει ριζικά τις καταναλωτικές μας συνήθειες, οπότε θα μπορούσαμε πλέον να μιλήσουμε για μια «οικονομία της μοναξιάς».

Αλλά προτού το κάνουμε αυτό, ας εξετάσουμε τα συμφραζόμενα:

Μαζική μοναξιά, η κοινωνική επιδημία της εποχής μας

Τα αίτια της μοναξιάς δεν έχουν ακόμη κατανοηθεί πλήρως. Στους εφήβους, ως κύρια αιτία της απομόνωσης θεωρούνται συχνά τα social media. Τι γίνεται όμως με εμάς, τους ενήλικες που είχαμε αρχίσει να κοινωνικοποιούμαστε πολύ πριν από τη δυνατότητα να το κάνουμε μέσω των τηλεφώνων μας;

Μια έρευνα έδειξε ότι οι περίοδοι μοναξιάς προκαλούν ακόμη περισσότερη μοναξιά. Αυτό με τη σειρά του καθιστά τη «θεραπεία» της μοναξιάς σχεδόν αδύνατη. Αυτό είναι ανησυχητικό. Αυτό που μπορεί να ξεκίνησε ως μια σύντομη περίοδος μοναξιάς μπορεί να μετατραπεί σε μια δια βίου λαχτάρα για ανθρώπινη συντροφιά.

Οι άνθρωποι με ισχυρές κοινωνικές σχέσεις είναι πιο πιθανό να ζήσουν μεγαλύτερη, υγιέστερη και πιο ευτυχισμένη ζωή.

Αλλά:

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ηλικιωμένοι είναι η κατηγορία που νιώθει μεγαλύτερη μοναξιά. Με τη διεύρυνση της διάρκειας της ζωής, όλο και περισσότεροι ηλικιωμένοι περνούν τα τελευταία τους χρόνια μόνοι και απομονωμένοι, γεγονός που συνοδεύεται από ένα ευρύ φάσμα κινδύνων για την υγεία, με πιο χαρακτηριστικό την εμφάνιση άνοιας.

Οι νεότεροι είναι σχεδόν εξίσου μοναχικοί με τους ηλικιωμένους, γεγονός που με κάνει να πιστεύω ότι βρισκόμαστε απλώς στην αρχή αυτής της κοινωνικής επιδημίας.

Τα επίπεδα μοναξιάς στην Ελλάδα παραμένουν ανησυχητικά, ιδίως μετά την πανδημία. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2023, περίπου το 20% των πολιτών νιώθουν απομονωμένοι ή δεν έχουν κάποιον στον οποίο να στηριχθούν σε περίπτωση ανάγκης. Πριν από την πανδημία, η μοναξιά στην Ελλάδα ήταν συγκριτικά χαμηλότερη, με περίπου το 6% του πληθυσμού να αναφέρει έντονα συναισθήματα μοναξιάς. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα ποσοστά αυτά αυξήθηκαν σημαντικά, καθώς περίπου το 22%-26% του πληθυσμού δήλωνε ότι βίωνε μοναξιά, με τους νέους να πλήττονται ιδιαίτερα. Οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, η κοινωνική απομόνωση, και η αποσταθεροποίηση της καθημερινότητας επιδείνωσαν την αίσθηση της αποξένωσης.

Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η μοναξιά επηρεάζεται από παράγοντες όπως η ανεργία, η οικονομική ανασφάλεια, και η κακή υγεία. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ακόμα περιορισμένα διαθέσιμα στοιχεία για τη μοναξιά μετά την πανδημία, οι ενδείξεις δείχνουν ότι το πρόβλημα συνεχίζει να επιμένει.

Η πανδημία αναμφιβόλως επιδείνωσε το αίσθημα μοναξιάς που αισθάνονταν οι Έλληνες, αν και ωστόσο, η μοναξιά δεν είναι κάτι καινούργιο για την ελληνική πραγματικότητα.

Η κινητικότητα στο χώρο της εργασίας και των σπουδών (οι άνθρωποι μετακομίζουν μακριά από τις οικογένειές τους για να κυνηγήσουν μια καλύτερη καριέρα) έχει ως αποτέλεσμα να ζούμε μακριά από τους συγγενείς μας. Ορισμένοι άνθρωποι μετακινούνται περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια της καριέρας τους και κάθε φορά πρέπει να δημιουργούν νέες κοινωνικές σχέσεις.

Το να βρίσκεις νέους φίλους, να μπαίνεις στη διαδικασία να τους γνωρίζεις και να χτίζεις ουσιαστικές σχέσεις μπορεί να αποβεί εξαντλητικό. Έτσι, αναζητούμε ευκολότερες και ταχύτερες εναλλακτικές λύσεις για τις κοινότητες και τις επαφές μας στην πραγματική ζωή.

Πώς μεταβάλλει η μοναξιά τις καταναλωτικές μας συνήθειες;

Οι πιο τυχεροί από εμάς διαχειρίζονται τη μοναξιά μέσω της δημιουργικότητας. Μετουσιώνουμε την εμπειρία μας σε κάτι όμορφο ανταλλάσσοντας τη ζεστασιά μιας κλειστής κοινότητας με ένα δημιουργικό αποτέλεσμα. Ή ίσως μια διέξοδο.

Ωστόσο, δεν αντιλαμβάνονται όλοι τη δημιουργικότητα ως διέξοδο από τη μοναξιά. Η πιο συνηθισμένη αντίδραση είναι να πετάμε χρήματα για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.

Υπάρχει σαφής συσχέτιση μεταξύ πλούτου και μοναξιάς. Το υψηλότερο εισόδημα συνδέεται συνήθως με την αυξημένη αυτοαξιολογούμενη μοναξιά.

Ωστόσο μπορούμε άραγε να αγοράσουμε τη συντροφικότητα;

Προφανώς και μπορούμε. Σε μερικές χώρες στον κόσμο υπάρχουν ήδη πολλές υπηρεσίες μέσω των οποίων μπορείτε να νοικιάσετε έναν φίλο. Για ένα προσυμφωνημένο ποσό την ώρα, θα κάνει παρέα μαζί σας.

Λαχταράτε τη σωματική επαφή χωρίς σεξουαλικές προεκτάσεις; Σε ορισμένες χώρες υπάρχουν επαγγελματίες που απλά αγκαλιάζουν και χαϊδεύουν τους μισθωτές τους

Στην Αμερική, ο σκοτεινός λάκκος της μοναξιάς φέρεται να έφερε τη χρεοκοπία σε τουλάχιστον έναν χρήστη επαγγελματικών υπηρεσιών αγκαλιάς, ο οποίος κατέληξε να πουλήσει το σπίτι του για να μπορεί να ξοδεύει 2000 δολάρια την εβδομάδα για αγκαλιές.

Οι πέτρες για κατοικίδια χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1970 και σε μια νεότερη εκδοχή των εξελίξεων. Σήμερα, η A24 πουλάει μέσα από το επίσημο online κατάστημά της, τις εμβληματικές πέτρες που είδατε στην ταινία Everything Everywhere All At Once (Τα Πάντα Όλα), για 35 δολάρια. Όπως θα περιμένατε, τα “Pet Rock” έγιναν ήδη sold out στην Αμερική, ενώ δε γνωρίζουμε αν θα έρθουν κάποια στιγμή και στα μέρη μας. Υπάρχει όμως μια περίπτωση να έρθει ξανά στοκ και να διατεθεί και σε άλλες χώρες.

Επιπλέον, οι άνθρωποι έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν φουσκωτές κούκλες σε φυσικό μέγεθος ως ανθρώπινους συντρόφους, ενώ μερικοί μάλιστα τις παντρεύονται.

Τα παραπάνω παραδείγματα είναι ακραία και, ενώ μπορεί να φέρουν ένα αμήχανο χαμόγελο στο πρόσωπό σας, αποτελούν ισχυρά μηνύματα ότι οι καταναλωτικές μας συνήθειες αλλάζουν.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, παρατήρησα μια τεράστια έξαρση σε διαφημίσεις που υποστήριζαν την αυτο-αγάπη ή απευθύνονται σε ανύπαντρους ανθρώπους.

«Και οι singles μπορούν να γιορτάζουν την αγάπη» ήταν ο τίτλος ενός άρθρου που έδινε συμβουλές για διάφορα προϊόντα αυτό-αγάπης. Έτσι κι αλλιώς, οι μεγάλες εταιρείες ξοδεύουν δισεκατομμύρια για έρευνες, οπότε γνωρίζουν ότι η μοναξιά μπορεί να αξιοποιηθεί και να αποτελέσει μια ιδιαίτερα κερδοφόρα πηγή.

Αν το βρίσκετε αυτό τραγική ειρωνεία, έχετε δίκιο. Αλλά δεν είναι πιο τραγικό από μια μεγάλη εταιρεία που εκμεταλλεύεται το παραμυθένιο love story σας.

Οι μεγάλοι παίκτες του μάρκετινγκ στέλνουν ισχυρά μηνύματα- μας λένε τι ψάχνουν οι άνθρωποι.

Μας λένε ότι οι καταναλωτές αναζητούν:

Μια αίσθηση του ανήκειν, παρά το γεγονός ότι δεν ανήκουν σε μια κοινότητα.

Ευχάριστες εμπειρίες, υπηρεσίες και προϊόντα ως τρόπο αντικατάστασης της ντοπαμίνης που διαφορετικά θα εκκρίνονταν όταν απολαμβάνουν την παρέα των άλλων.

Να αισθάνονται ότι τους καταλαβαίνουν.

Σε ένα λιγότερο αφηρημένο επίπεδο, οι μοναχικοί καταναλωτές αγοράζουν:

Πολλή ψυχαγωγία (Netflix για παράδειγμα).

Κατοικίδια ζώα και όλα όσα συμβάλλουν στο να τα κακομάθετε περισσότερο από ό,τι θα κάνατε με ένα ανθρώπινο παιδί. «Τα κατοικίδια είναι τα νέα παιδιά και τα φυτά εσωτερικού χώρου είναι τα νέα κατοικίδια» είναι ένα μάντρα με το οποίο ζουν πολλοί Millennials και Gen Zers.

Διαφορετικές ταξιδιωτικές εμπειρίες: Ενώ τα σόλο ταξίδια έχουν αυξηθεί, οι ταξιδιώτες αναζητούν κομβικά σημεία, συναντήσεις και ομάδες για να γίνουν προσωρινά μέρος τους στον εκάστοτε προορισμό τους.

Είδη πολυτελείας: Τα είδη πολυτελείας βοηθούν με δύο τρόπους: κακομαθαίνουμε τον εαυτό μας ελλείψει κάποιου να το κάνει για εμάς. Επιπλέον, νιώθουμε ότι ανήκουμε σε μια κοινότητα – την κοινότητα των πλούσιων ανθρώπων.

Βιταμίνες, συμπληρώματα διατροφής, βιολογικά τρόφιμα. Έχουμε λιγότερους ανθρώπους να φροντίσουμε, οπότε φροντίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας.

Υπηρεσίες γνωριμιών και κοινές εμπειρίες, όπως γευσιγνωσία κρασιών, αστικές ξεναγήσεις και μαθήματα χορού.

Πραγματικά, οτιδήποτε. Η μοναξιά κάνει τους ανθρώπους να αγοράζουν παρορμητικά πολλά πράγματα σε μια αμείλικτη προσπάθεια να γεμίσουν ένα άυλο κενό με υλικά αγαθά.

Την ίδια στιγμή, οι εταιρείες εκμεταλλεύονται την αίσθηση μοναξιάς των ανθρώπων προσφέροντας προϊόντα και υπηρεσίες που υπόσχονται συντροφικότητα και εμπειρίες σύνδεσης. Από την πώληση κατοικίδιων ζώων και φουσκωτών συντρόφων μέχρι την προώθηση υπηρεσιών «νοικιάστε έναν φίλο», η αγορά έχει προσαρμοστεί ώστε να καλύψει την ανάγκη των ανθρώπων για κοινωνική αλληλεπίδραση. Επιπλέον, οι διαφημίσεις εστιάζουν συχνά στη δημιουργία συναισθηματικής σύνδεσης, προβάλλοντας προϊόντα που υποστηρίζουν την αυτοφροντίδα και την αίσθηση του ανήκειν, αναδεικνύοντας τις κοινές εμπειρίες που προσφέρουν.

Παράλληλα, οι εταιρείες ενσωματώνουν την εξατομίκευση στις στρατηγικές μάρκετινγκ, προσφέροντας προσαρμοσμένες εμπειρίες που ενισχύουν τη σύνδεση με τους πελάτες. Μέσω της ανάλυσης δεδομένων, προτείνουν προϊόντα και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες των καταναλωτών, κάνοντάς τους να νιώθουν ιδιαίτεροι και σημαντικοί. Αυτή η προσέγγιση δημιουργεί έναν κύκλο κατανάλωσης, όπου οι άνθρωποι ξοδεύουν περισσότερα για να γεμίσουν το κενό που αφήνει η μοναξιά, αναζητώντας την ικανοποίηση που προέρχεται από την αγορά και την εμπειρία της σύνδεσης.

Ελλείψει τοπικών, απτών κοινοτήτων, συμβιβαζόμαστε με τη σύνδεση με άλλους ανθρώπους που μοιράζονται τα προσωπικά και επαγγελματικά μας ενδιαφέροντα. Έτσι οι επιχειρήσεις που εξυπηρετούν τουλάχιστον ένα από αυτά τα δύο, δημιουργώντας μια κοινότητα γύρω από αυτήν βρίσκονται σε μεγάλη ακμή!

Γιατί; Θυμηθείτε τα λόγια του Αριστοτέλη: είμαστε κοινωνικά ζώα. Ο τρόπος με τον οποίο κοινωνικοποιούμαστε έχει αλλάξει από την εποχή του, αλλά η ανάγκη μας για ανθρώπινη επαφή παραμένει αναλλοίωτη.

 

➸ Διαβάστε επίσης: Παγκόσμια επιδημία μοναξιάς: Η αόρατη απειλή κάθε κοινωνίας