Τελευταία όλο και πιο συχνά ακούω από φίλους και γνωστούς ότι τα «σπάνε» με τους δικούς τους για τα λεφτά. Αδέλφια βρίσκονται «στα μαχαίρια» για τα περιουσιακά, άλλοι με τους γονείς τους γιατί θεωρούν ότι αδίκησαν τον έναν ή τον άλλον: «σε αυτόν έδωσες περισσότερα, στην άλλη έδωσες τα δαχτυλίδια της γιαγιάς», πράγματα που οι γονείς έταξαν και κάπου…. τα ταχθέντα στοιχεία χάθηκαν στην πορεία, ή κατασχέθηκαν από κάποια τράπεζα αν ήταν υποθηκευμένα, ή είχαν μπει ως εγγύηση για κάποιο δάνειο. Κόρες που να μην μιλάνε στη μάνα τους για χρόνια, αδέλφια που να έχουν κόψει κάθε επαφή, παππούδες και γιαγιάδες που μένουν «ξεχασμένοι» επειδή αδίκησαν τα εγγόνια τους ή επειδή δεν τους δίνουν μέρος της σύνταξης. Πράγματα θλιβερά, που αν σκεφτούμε με καθαρό μυαλό δεν αξίζουν για όλα τα λεφτά του κόσμου.

Από την άλλη, ας αφήσουμε λίγο κατά μέρους το συναισθηματικό κομμάτι και ας σκεφτούμε με όρους πολιτικής οικονομίας. Στις χώρες του νότου, και κυρίως στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιταλία και την Ισπανία, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, άνθισε ένα ιδιόμορφο κράτος πρόνοιας. Γιατί ιδιόμορφο θα σκεφτεί κανείς. Στο μοντέλο του πολιτικού επιστήμονα Mauricio Ferrera ο ρόλος της οικογένειας είναι σημαντικός εξαιτίας της κουλτούρας και την νοοτροπίας των νοτίων χωρών και καθίσταται ιδιαίτερα χρήσιμος σε συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, ένα μοντέλο ανάπτυξης των χωρών του Νότου και του τρόπου με τον οποίο το κράτος διαπλέκεται με την οικογένεια και την αγορά σε αυτές.

Το κράτος πρόνοιας στην Ελλάδα αναπτύχθηκε κυρίως μετά το 1974, αρκετά  αργά σε σχέση με τις άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και έλαβε μια αντίστοιχη μορφή με βασικό πυλώνα την οικογένεια που λειτουργούσε κατά κάποιο τρόπο ως ένα κλειστό αυτόνομο οικονομικό σύστημα, και σε μεγάλο βαθμό βασιζόταν στο οικογενειακό απόθεμα. Θεωρούνταν αυτονόητο ότι οι γονείς θα σπουδάσουν τα παιδιά τους, στη συνέχεια θα τους αγοράσουν σπίτι και αμάξι, όταν με το καλό παντρευτούν και κάνουν παιδιά θα τρώνε στους παππούδες, οι οποίοι επίσης θα κάνουν baby sitting τα παιδιά τους και θα τους πηγαίνουν στο φροντιστήριο, και φυσικά η γνωστή σε όλους μας….κληρονομιά που μέχρι πολύ πρόσφατα αποτελούσε τον πυλώνα της αίσθησης ασφάλειας.  

Αναμφισβήτητα σε περιόδους κρίσης η οικογένεια αποδεικνύεται σωτήρια, αλλά καθώς ο ιδιόμορφο αυτό Κράτος Πρόνοιας άρχισε να υποχωρεί και η οικονομική κρίση πήρε τη θέση του, η ανεργία και οι κακοπληρωμένες δουλειές οδήγησαν στην αναπόφευκτη μείωση των οικογενειακών αποθεμάτων, δημιουργώντας έναν νέο κύκλο οικονομικών προβλημάτων που με τη σειρά τους επιφέρουν ενδοοικογενειακές συγκρούσεις.

Αν δεν θέλετε τα οικονομικά ζητήματα να μπουν ανάμεσα σε εσάς και την οικογένειά σας, είναι σημαντικό να προετοιμαστείτε γι’ αυτά εκ των προτέρων. Θα εξετάσουμε τους κύριους τρόπους με τους οποίους τα χρήματα προκαλούν προβλήματα στις οικογένειες, καθώς και στρατηγικές για να διασφαλίσετε ότι δεν θα γίνουν ποτέ η αιτία για να συγκρουστείτε με τους αγαπημένους σας.

Γιατί τα χρήματα έχουν σημασία για τις οικογένειες

Μπορεί να νομίζετε ότι κάτι τόσο φαινομενικά επιφανειακό όπως τα χρήματα δεν θα επηρέαζε εσάς και την οικογένειά σας. Αλλά θα εκπλαγείτε. Τα χρήματα μπορούν να προκαλέσουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, ειδικά όταν οι οικογένειες αντιμετωπίζουν την αφθονία ή την έλλειψη χρημάτων. Και όταν συνυπολογίζετε τον αριθμό των ατόμων στην οικογένεια και εξετάζετε πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων, δεν είναι περίεργο που συχνά προκαλούν διχασμό.

Μια υγιής συζήτηση για τα χρήματα μπορεί να σταματήσει τη δυσαρέσκεια και τις παρεξηγήσεις που υποβόσκουν. Σε περιπτώσεις όπου τα μέλη της οικογένειας είναι απρόθυμα να συμβιβαστούν ή να επικοινωνήσουν, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή.

Έχοντας αυτό κατά νου, ας δούμε τα κυριότερα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι (κληρονομιά, ανατροφή παιδιών και ηλικιωμένοι συγγενείς), προτού σας δώσουμε μερικές συμβουλές για να αποφύγετε τις δυσάρεστες συγκρούσεις.

Γονεϊκότητα

Σύμφωνα με την Cara Gardenswartz, ψυχολόγο της Group Therapy LA. Αποτελεί κοινή ανησυχία των γονέων το πώς και πότε θα μιλήσουν στα παιδιά τους για τα χρήματα.

Η Gardenswartz συνιστά να δίνεται στα μικρά παιδιά ένα μικρό αλλά σταθερό επίδομα, ώστε να μπορούν να μάθουν μόνα τους τις βασικές αρχές της αποταμίευσης και των δαπανών, με κάποια διακριτική καθοδήγηση από τους γονείς. Όταν τα παιδιά πάνε γυμνάσιο, είναι καλό να τα βάζετε να εξισορροπούν τον προϋπολογισμό τους, γεγονός που θα τους δώσει τις δεξιότητες να ελέγχουν πόσα χρήματα ξοδεύουν όταν πάνε κολέγιο.

«Δώστε στα παιδιά μια χρεωστική κάρτα και ελέγξτε τη χρήση της, φροντίζοντας οι δαπάνες να έχουν εγκριθεί εκ των προτέρων και να παρακολουθούνται», λέει η Gardenswartz. «Αυτό δημιουργεί εμπιστοσύνη μεταξύ του γονέα και του παιδιού όσον αφορά τα χρήματα και τα παιδιά θα είναι καλύτερα αργότερα στη ζωή τους λόγω αυτής της διδασκαλίας».

Είναι σημαντικό οι γονείς να έχουν υπόψη τους ότι μπορεί να προκύψουν προβλήματα όταν το ένα παιδί αντιμετωπίζεται διαφορετικά από το άλλο, ακόμη και αν αυτό συμβαίνει για καλό λόγο.

«Συνήθεις αφορμές της οικογενειακής έντασης είναι οι αδελφικές αντιπαλότητες», λέει ο Robert Selsor, δικηγόρος που ειδικεύεται σε υποθέσεις κληρονομιάς στην Kirkland Woods & Martinsen. «Ένα παιδί που προέρχεται από πλούσια οικογένεια μπορεί να λαμβάνει περισσότερα χρήματα ή οικονομική υποστήριξη στην παιδική του ηλικία, γεγονός που στη μετέπειτα ζωή του μπορεί να του προκαλέσει προβλήματα και απογοήτευση».

Οι υγιείς οικογένειες κατανοούν ότι όλα μπορούν να συζητηθούν, σημειώνει η Gardenswartz, και ότι κανένα θέμα, είτε σχετίζεται με τα οικονομικά είτε όχι, δεν χρειάζεται να συνοδεύεται από ντροπή, φωνές και τσακωμούς.

«Η αποφυγή της ανοιχτής συζήτησης μπορεί να οδηγήσει σε άρνηση και άλλα προβλήματα», λέει.

Πράγματι, η κακή οικονομική παιδεία μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί στη δημιουργία χρέους αργότερα στη ζωή του. Ή, μπορεί απλώς να τα οδηγήσει να υπερβούν τα δικαιώματά τους – το 46% των γονέων λένε ότι το παιδί τους έχει χρησιμοποιήσει την κάρτα τους χωρίς άδεια.

Κληρονομιά

Οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις που σχετίζονται με την κληρονομιά είναι μια ιστορία σχεδόν τόσο παλιά όσο και η ανθρώπινη ιστορία, καθώς εμφανίζεται σαν θεματολογία από τη Βίβλο μέχρι την κλασική λογοτεχνία. Στην πραγματικότητα, το 15% των αδελφών έχουν διαφωνήσει σχετικά με το δίκαιο της κληρονομιάς.

Όταν πρόκειται για τη διανομή των χρημάτων ή των περιουσιακών στοιχείων της περιουσίας ενός γονέα, ο ένας αδελφός μπορεί να αισθάνεται ότι δικαιούται περισσότερα επειδή βοήθησε περισσότερο τους γονείς του (π.χ. παραιτήθηκε από τη δουλειά του για να τους φροντίσει). Ή μπορεί να αισθάνονται ότι ένας συγκεκριμένος αδελφός αξίζει λιγότερα επειδή έλαβε μεγαλύτερη οικονομική στήριξη από έναν γονέα νωρίτερα στη ζωή του, όπως για παράδειγμα για να σπουδάσει ή να ανοίξει μια επιχείρηση.

Το να δίνετε σε όλα τα παιδιά ίσο ποσό από την κληρονομιά, είναι πάντα μια καλή ιδέα

«Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως το «να αξίζεις κάτι». Τα χρήματα δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ούτε ως επιβράβευση αλλά ούτε κι ως τιμωρία των παιδιών», αναφέρει η Gardenswartz, προσθέτοντας ότι το να μην δίνουμε ίσα ποσά σε όλους μπορεί να προκαλέσει δυσαρέσκεια μεταξύ των μελών της οικογένειας.

Οι περισσότερες οικογένειες δεν συζητούν ποτέ για την κληρονομιά λόγω του ότι αισθάνονται άβολα ή δεν θέλουν να το σκέφτονται. Μια μελέτη της Ameriprise διαπίστωσε ότι μόνο το 21% των γονέων που σχεδιάζουν να αφήσουν κληρονομιά είπαν στα παιδιά τους το πόσα θα λάβουν.

Ως αποτέλεσμα, πολλοί βρίσκονται μπροστά σε μια δυσάρεστη έκπληξη: Οι περισσότεροι άνθρωποι που λαμβάνουν κληρονομιά συνήθως παίρνουν λιγότερα από αυτά που περίμεναν. Περίπου το 75% αυτών των ανθρώπων περίμεναν να πάρουν περισσότερα. Ορισμένες φορές, οι γονείς έχουν οικονομικές δυσκολίες ή χρέη που δεν γνωρίζουν τα παιδιά τους, γεγονός που επηρεάζει το ποσό που μπορούν τελικά να κληροδοτήσουν οι γονείς.

Γήρανση των συγγενών

Οι πιο μεγάλες οικογενειακές συγκρούσεις δεν συμβαίνουν όταν ένα μέλος της οικογένειας πεθάνει, αλλά όταν γερνάει. Οι άνθρωποι καθώς μπαίνουν στην τρίτη ηλικία πιο πιθανό να δυσκολεύονται στη λήψη αποφάσεων, και ο οικονομικός τομέας δεν αποτελεί εξαίρεση.

Όλοι γνωρίζουμε το στερεότυπο του «μπερδεμένου συνταξιούχου» που πέφτει θύμα απάτης ή εξαπατάται για να δώσει πολλά χρήματα σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, ένα πρόβλημα που μπορεί να γίνει ιδιαίτερα ανησυχητικό για ηλικιωμένους που αντιμετωπίζουν καταστάσεις όπως η άνοια. Όμως, προβλήματα μπορεί να προκύψουν ακόμη και όταν δεν υπάρχει διαγνωσμένη πάθηση.

Για παράδειγμα, εάν τα παιδιά ή άλλοι συγγενείς προσπαθήσουν να είναι πολύ ενεργά στη διαχείριση των οικονομικών ενός ηλικιωμένου συγγενή, ο συγγενής μπορεί να αισθανθεί ότι τον υποτιμούν και τον ελέγχουν. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διαπροσωπικά προβλήματα, όπως η άρνηση του συγγενή να χορηγήσει πληρεξούσιο σε ένα αγαπημένο του πρόσωπο.

Πώς να αποφύγετε τις οικογενειακές διαφορές για τα χρήματα

Το πρώτο βήμα για να διασφαλίσετε ότι τα χρήματα δεν θα αποτελέσουν ποτέ την αιτία οικογενειακών διαφορών είναι η ανοιχτή κι ειλικρινής επικοινωνία με τους αγαπημένους σας. Μπορεί να σας φαίνεται προφανές, αλλά κάτι τέτοιο λείπει από πολλές οικογένειες.

«Οι οικογένειες είναι τόσο απασχολημένες με τη ζωή τους που ξεχνούν να μιλήσουν για τα χρήματα, και δεν είναι ένα θέμα που οι περισσότεροι άνθρωποι θα ήθελαν να συζητήσουν ούτως ή άλλως, ειδικά αν εμπλέκονται δεύτεροι ή τρίτοι σύζυγοι ή άλλοι μη εξ αίματος συγγενείς», λέει ο Selsor.

Η συζήτηση για τα χρήματα ξεκινά από νεαρή ηλικία. Οι γονείς πρέπει να είναι ανοιχτοί και ειλικρινείς για τα χρήματα από την αρχή. Ακόμα και αν δεν θέλουν να αποκαλύψουν τον μισθό τους στα παιδιά τους, μπορούν να μοιραστούν πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο κάνουν προϋπολογισμό για τις αγορές καθώς και για τις μεγάλες οικονομικές αποφάσεις που λαμβάνουν, περιγράφοντας τα σχέδια και τις θυσίες που κάνουν στην πορεία.

Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι γονείς πρέπει να προετοιμάζουν τα παιδιά τους για το τι θα συμβεί καθώς θα μεγαλώνουν.

«Ιδανικά, ο γονέας θα πρέπει να ηγηθεί της συζήτησης και θα να μοιραστεί με την οικογένεια τουλάχιστον ένα μέρος του σχεδίου του», λέει ο Selsor. «Καλό είναι τα παιδιά να γνωρίζουν με ποιον πρέπει να επικοινωνήσουν όταν οι γονείς πεθάνουν – όπως για παράδειγμα με έναν δικηγόρο, έναν λογιστή ή έναν οικονομικό σύμβουλο».

Οι γονείς πρέπει επίσης να σχεδιάσουν τι θα κάνουν αν χάσουν την ικανότητα λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα, σε ποιο σημείο θα πρέπει να μεταβιβαστεί η λήψη αποφάσεων σε κάποιον άλλον;

Στην περίπτωση ηλικιωμένων συγγενών, οι εντολοδόχοι μπορούν να παρέμβουν και να αναλάβουν τη φροντίδα ενός ηλικιωμένου γονέα (αν υπάρχουν χρήματα για να πληρωθούν). Αυτή είναι μια καλή εναλλακτική λύση σε σχέση με την πληρεξουσιότητα – η επιλογή κάποιου οικονομικά ανεξάρτητου από όλους τους εμπλεκόμενους διασφαλίζει ότι δεν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων.

Ανεξάρτητα από το στάδιο της ζωής, η ανοιχτή κι ειλικρινής επικοινωνία και η οικονομική παιδεία είναι σημαντικά βήματα για την αποφυγή των οικονομικών συγκρούσεων μεταξύ συγγενών. Όταν τα χρήματα και η αξιοποίησή τους εντός της οικογένειας είναι κατανοητά, η κληρονομιά και άλλες οικονομικές ανησυχίες μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά.