Διαμερίσματα στην περιοχή Queenstown της Σιγκαπούρης σύντομα θα έχουν δάπεδα με αντιολισθητικά δάπεδα και πόρτες αρκετά φαρδιές ώστε να μπορούν να φιλοξενήσουν ηλικιωμένους με τα αμαξίδιά τους. Στην Ιαπωνία, ένας πρόσφατα κατασκευασμένος σιδηρόδρομος στη βόρεια πόλη Τογιάμα διαθέτει βαγόνια που, όταν μπαίνουν σε σταθμό, προσκολλώνται σφιχτά στις αποβάθρες, εξασφαλίζοντας ότι οι ηλικιωμένοι δεν θα σκοντάφτουν στα κενά. Στο Village Landais στη νότια Γαλλία, κάθε λεπτομέρεια είναι προσανατολισμένη στο να βοηθά τους πάσχοντες από Αλτσχάιμερ να ζουν όσο το δυνατόν πιο άνετα – τα είδη παντοπωλείου στα καταστήματα του χωριού δεν έχουν ετικέτες τιμών, καταργώντας την ανάγκη των κατοίκων να υπολογίζουν το κόστος καθώς τα έξοδα αυτά καλύπτονται από κρατικούς φορείς, καθώς η ιδέα είναι να δοθεί στους κατοίκους η εμπειρία των αγορών χωρίς τη σύγχυση των συναλλαγών. Παρόμοιες κοινότητες για άτομα με άνοια έχουν δημιουργηθεί στα περίχωρα του Άμστερνταμ και στις όχθες της λίμνης Ροτόρουα στη Νέα Ζηλανδία.

Συλλογικά, πρόκειται για βινιέτες του κοινού μας μέλλοντος. Ενός κόσμου που γερνάει και, συνεπώς, αλλάζει «με θεμελιώδεις τρόπους», όπως το έθεσαν τα Ηνωμένα Έθνη σε πρόσφατη έκθεσή τους.

Μέχρι τα μέσα αυτού του αιώνα, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω, σε όλο τον κόσμο, θα ξεπεράσει τα 1,6 δισεκατομμύρια άτομα από περίπου 760 εκατομμύρια το 2021. Με άλλα λόγια, θα υπάρχουν υπερδιπλάσιοι ηλικιωμένοι σε μια γενιά από σήμερα.

«Δεν πρόκειται για μια βραχυπρόθεσμη πρόκληση όπως η πείνα ή η ξηρασία ή ο πόλεμος, αλλά για μια μακροχρόνια προβλεπόμενη, φυσική αλλαγή στη δομή των κοινωνιών μας», δήλωσε στο Grid ο John W. Rowe, ειδικός σε θέματα γήρανσης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και πρώην πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Γεροντολογίας και Γηριατρικής.

Και πρόκειται για μια αλλαγή με εκτεταμένες συνέπειες.

«Οι θεμελιώδεις θεσμοί των κοινωνιών μας – και με αυτό εννοώ την εργασία, τη συνταξιοδότηση, την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη, τη στέγαση, τις μεταφορές – δεν σχεδιάστηκαν για να υποστηρίξουν την ηλικιακή κατανομή του πληθυσμού της μελλοντικής μας κοινωνίας», εξήγησε ο Rowe. «Πρέπει να επανασχεδιαστούν προκειμένου να προσαρμοστούν».

Ένας γερασμένος κόσμος

Για να κατανοήσει πώς θα μπορούσε να μοιάζει αυτή η μελλοντική κοινωνία, το Grid μίλησε με δημογράφους και ειδικούς σε θέματα υγείας για να δει πώς εξελίσσονται οι δημογραφικές αλλαγές σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ενώ η γήρανση αποτελεί μια συλλογική πρόκληση, οι συνεντεύξεις και η έρευνα των δεδομένων δείχνουν ότι τα προβλήματα της γήρανσης και ο τρόπος με τον οποίο οι κοινωνίες τα αντιμετωπίζουν ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό.

Το 1980, στον κατάλογο του ΟΗΕ με τα 10 πιο “γκρίζα” μέρη κυριαρχούσε η Ευρώπη – στην κορυφή του καταλόγου βρισκόταν η Σουηδία, με το 16% του πληθυσμού της να είναι ηλικίας 65 ετών και άνω. Η Γερμανία, η Αυστρία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία βρίσκονταν πολύ κοντά.

Πέρυσι, η Ιαπωνία ήταν πρώτη στον κόσμο, με πολύ υψηλότερο ποσοστό: Σχεδόν το 1/3 των πολιτών της είναι ηλικίας 65 ετών και άνω. Μέχρι το 2050, το Χονγκ Κονγκ αναμένεται να βρεθεί στην κορυφή του πίνακα, με πάνω από το 40% των κατοίκων του να βρίσκονται σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία. Εν τω μεταξύ, τα ποσοστά των ηλικιωμένων κατοίκων θα αυξηθούν δραματικά. Τη δεκαετία του 1980, οι ηλικιωμένοι αποτελούσαν το 1/4 του πληθυσμού σε αυτά τα δέκα κορυφαία “γκρίζα” κράτη – στα μέσα του αιώνα, το αντίστοιχο ποσοστό θα είναι το 1/3.

«Νομίζω ότι ο κόσμος μόλις τώρα αντιλαμβάνεται τον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν τα δημογραφικά δεδομένα και προκύπτει ένας παγκόσμιος προβληματισμός, επειδή φαίνεται ότι βρισκόμαστε σε σημείο καμπής», δήλωσε στο Grid ο Joshua W. Walker, επικεφαλής της Japan Society με έδρα τη Νέα Υόρκη.

Αυτό το σημείο καμπής έχει τη δυνατότητα να αλλάξει ριζικά τον κόσμο μας. Πάρτε το ζήτημα των συντάξεων. Όπως έχουν τα πράγματα, οι δημόσιες δαπάνες για συντάξεις στις προηγμένες και αναδυόμενες οικονομίες προβλέπεται να ανέλθουν κατά μέσο όρο στο 9,6% των ΑΕΠ έως το 2050, από περίπου 7% τη δεκαετία του 1970 και 8% το 2010. Πρόκειται για μια αύξηση εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων, η οποία θα έχει βαθιά επίδραση στις κρατικές δαπάνες – από τις υποδομές έως την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και άλλα.

Τι συμβαίνει σε Ευρώπη και Ελλάδα

Τα στοιχεία της Eurostat για το 2019, έδειχναν πως τα άτομα ηλικίας 55 ετών και άνω αντιπροσώπευαν λίγο περισσότερο από το 1/3 (33,6 %) του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Μεταξύ των κρατών μελών της, το ποσοστό αυτό ήταν υψηλότερο από το 1/3 σε 10 από τα κράτη μέλη της ΕΕ και κορυφώθηκε στο 36,5 % στην Ιταλία. Στο άλλο άκρο της κλίμακας, τα άτομα ηλικίας 55 ετών και άνω αντιπροσώπευαν το 1/4 (25,0 %) του πληθυσμού στην Ιρλανδία. Το μερίδιο αυτής της ηλικιακής ομάδας (55 ετών και άνω) στον πληθυσμό της ΕΕ προβλέπεται να φθάσει το 40,6 % έως το 2050 – θα αυξηθεί σε καθένα από τα κράτη μέλη της ΕΕ. Μέχρι το 2050, τα άτομα ηλικίας 55 ετών και άνω αναμένεται να αντιπροσωπεύουν το 45,9 % του πληθυσμού στην Ιταλία και πάνω από 45,0 % στη Λιθουανία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα και τη Λετονία.

Ο Giuseppe Carone και ο Declan Costello του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου προέβλεψαν τον Σεπτέμβριο του 2006 ότι η αναλογία συνταξιούχων προς εργαζόμενους στην Ευρώπη θα διπλασιαστεί σε 0,54 μέχρι το 2050, από 4 εργαζόμενους ανά συνταξιούχο σε 2 εργαζόμενους ανά συνταξιούχο. Ο William H. Frey, αναλυτής του Brookings Institution, προβλέπει ότι η μέση ηλικία στην Ευρώπη θα αυξηθεί από 37,7 έτη που ήταν το 2003 σε 52,3 έτη μέχρι το 2050 – ενώ η μέση ηλικία των Αμερικανών θα ανέλθει σε μόλις 45,4 έτη.

Η Máire Geoghegan-Quinn, πρώην Ευρωπαία Επίτροπος Έρευνας, Καινοτομίας και Επιστημών, είχε δηλώσει το 2014 ότι μέχρι το 2020 το 1/4 του πληθυσμού της Ευρώπης θα ήταν 60 ετών και άνω. Όπως είχε προβλέψει, αυτή η δημογραφική αλλαγή θα άλλαζε δραστικά την οικονομία, την αγορά εργασίας, την υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική ασφάλιση της Ευρώπης.

Σύμφωνα με το κοινωφελές ίδρυμα ΤΙΜΑ, η Ελλάδα αυτή την στιγμή έχει το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού ηλικίας 65+ από όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ και, αντίθετα, το μικρότερο μερίδιο δαπάνης στη μακροχρόνια φροντίδα ως ποσοστό της συνολικής δαπάνης για την υγεία. Πρόσφατα στοιχεία μαρτυρούν πως η Ελλάδα κατευθύνει λιγότερο από το 0,2% του ΑΕΠ της συνολικής δαπάνης στην μακροχρόνια φροντίδα, πολύ χαμηλότερο του ευρωπαϊκού μέσου όρου του 1,5%, γεγονός που οδηγεί σε περιορισμένη διάθεση υπηρεσιών. Το 2020, για παράδειγμα, σε κάθε 100.000 κατοίκους αντιστοιχούσε λιγότερο από μία κλίνη μακροχρόνιας φροντίδας σε μονάδες νοσηλείας και μακροχρόνιας φροντίδας, κατατάσσοντας την Ελλάδα στην χαμηλότερη θέση ανάμεσα στα κράτη της ΕΕ.

Τα καλά και τα κακά νέα

Τα καλά νέα, δήλωσαν αρκετοί εμπειρογνώμονες στο Grid, είναι ότι η αντιμετώπιση αυτών και άλλων προκλήσεων είναι εφικτή καθώς υπάρχει αρκετές μελέτες, εκθέσεις και προτάσεις για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων δημογραφικών αλλαγών. «Εξάλλου, γνωρίζουμε για αυτές τις αλλαγές εδώ και δεκαετίες», εξήγησε ο Rowe.

Τα κακά νέα είναι πως ο κόσμος δεν έχει δώσει αρκετή προσοχή. Από πολλές απόψεις, λένε οι ειδικοί, μπορεί να γίνει μία σχετική σύγκριση με την υπερθέρμανση του πλανήτη, αυτή την άλλη κολοσσιαία ανθρώπινη πρόκληση, για την οποία μιλούν εδώ και καιρό οι επιστήμονες, αλλά το σύνολο του κόσμου την αγνοεί και λείπει ακόμη η συντονισμένη δράση που απαιτείται για την επίλυση του προβλήματος.

«Υπάρχουν αναλογίες με την κλιματική αλλαγή», δήλωσε ο Paul Irving, ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου Milken. Ο Irving ήταν προηγουμένως ο ιδρυτικός πρόεδρος του Center for the Future of Aging.

«Έχουμε την τάση να ασχολούμαστε με τις επείγουσες καταστάσεις που βρίσκονται απευθείας μπροστά μας και συχνά κοιτάμε, ειλικρινά, στον καθρέφτη αντί να κοιτάμε αυτό που έρχεται. Και η δημογραφική μετατόπιση έρχεται εδώ και πολύ καιρό, γνωρίζαμε ότι θα ερχόταν, και τώρα βρισκόμαστε στη μέση της».

Πριν από λίγο καιρό, οι δημογράφοι ανησυχούσαν για μια παγκόσμια πληθυσμιακή έκρηξη. Ο φόβος ήταν ότι η αλματώδης αύξηση των γεννήσεων θα άφηνε δισεκατομμύρια ανθρώπους φτωχούς και πεινασμένους να ανταγωνίζονται για τους σπάνιους πόρους. Σε πολλά μέρη του κόσμου, η ανησυχία αυτή εξακολουθεί να ισχύει. Όμως όλο και περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν τώρα την αντίθετη πρόκληση: ο πληθυσμός τους συρρικνώνεται και γερνάει. Και αν δεν αντιστραφούν οι σημερινές τάσεις, μέσα σε μια γενιά, ο αριθμός των ηλικιωμένων ανθρώπων στη γη θα προκαλέσει την ικανότητα των κυβερνήσεων να τους φροντίζουν. Σε ορισμένες χώρες, η πρόκληση είναι ήδη εδώ.