Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα κι επιζητούν τη σύναψη σχέσεων και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Ωστόσο, η μοναχικότητα μπορεί να λειτουργήσει ως απαραίτητο αντίβαρο στους γρήγορους και πυρετώδεις ρυθμούς που διέπουν τον κοινωνικό μας κόσμο.

Η μοναξιά αποτελεί εξέχον ζήτημα συζήτησης στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, επειδή ακριβώς πιστεύουμε ότι αποτελεί μια χαμένη τέχνη – που συχνά επιζητείται, αλλά σπάνια βρίσκεται. Σκεφτείτε μόνο πόσες και πόσες φορές ευχηθήκαμε από μέσα μας να μεταφερθούμε αυτόματα σε ένα «ερημικό νησί». Μπορεί να φαίνεται σαν να πρέπει να απομακρυνθούμε εντελώς από την κοινωνία για να βρούμε ήρεμες στιγμές για εμάς. Ωστόσο, υπάρχει ένα απόσπασμα που μου αρέσει πολύ από το βιβλίο «Απομόνωση: Αναζητώντας μια μοναχική ζωή σε έναν συνωστισμένο κόσμο» (2017) του Καναδού δημοσιογράφου Michael Harris:

«Δεν θέλω να ξεφύγω από τον κόσμο – θέλω να ανακαλύψω ξανά τον εαυτό μου μέσα σε αυτόν. θέλω να ανακαλύψω τι θα συμβεί αν μέσα στις ασφυκτικά γεμάτες μέρες μας κατά μήκος των συνωστισμένων δρόμων μας, έχουμε κάποιες ανάπαυλες μόνοι μας, με τον εαυτό μας».

Το επιστημονικό ενδιαφέρον για τη μοναχικότητα ολοένα αυξάνεται. Σημειώστε, ότι, η μοναχικότητα – ο χρόνος που περνάμε μόνοι μας – δεν είναι συνώνυμο της μοναξιάς, η οποία είναι μια υποκειμενική αίσθηση ανεπιθύμητης κοινωνικής απομόνωσης που είναι γνωστό ότι είναι επιβλαβής για την ψυχική και σωματική υγεία. Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια, πολλές μελέτες έχουν τεκμηριώσει μια συσχέτιση μεταξύ της μεγαλύτερης ευεξίας και ενός υγιούς κινήτρου για μοναχικότητα – δηλαδή, να βλέπουμε τη μοναξιά ως κάτι ευχάριστο και πολύτιμο. Αλλά, από μόνο του, αυτό δεν αποδεικνύει ότι η αναζήτηση της μοναξιάς είναι ευεργετική.

Στην καθημερινή μας ζωή, όλοι μας περνάμε χρόνο μόνοι ενώ παράλληλα κάνουμε και άλλα πράγματα, όπως να δουλεύουμε, να ψωνίζουμε, να μετακινούμαστε, να κάνουμε έναν περίπατο, ή όταν μαθαίνουμε ένα χόμπι ή διαβάζουμε ένα βιβλίο. Αναμφισβήτητα, με τόσες πολλές παραλλαγές στους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι περνούν χρόνο μόνοι τους, είναι δύσκολο να πούμε ότι η μοναξιά αυτή καθαυτή ενισχύει την ευημερία μας.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Adolescence, η μοναχικότητα δεν είναι απαραίτητα κακό πράγμα. Υπάρχει σίγουρα ένα στίγμα γύρω απ’ αυτήν, ωστόσο η μοναχικότητα που κάποιος επιλέγει συνειδητά μπορεί να συμβάλλει στην προσωπική ανάπτυξη και αυτοαποδοχή, οδηγώντας σε δραστηριότητες που προάγουν την εποικοδομητική αυτοκριτική, τη δημιουργική έκφραση ή την πνευματική ανανέωση.

Οι ερευνητές βρήκαν ότι τα κίνητρα πίσω από αυτήν είναι εκείνα που καθιστούν τη μοναχικότητα υγιή ή μη υγιή. Σε περίπτωση που περνάτε πολύ χρόνο μόνοι επειδή δεν έχετε φίλους, ή δεν απολαμβάνετε τη συντροφιά των ανθρώπων, ή έχετε κοινωνική φοβία τότε η μοναχικότητα δεν αποτελεί επιλογή και μπορεί να έχει επιζήμιες συνέπειες οδηγώντας σε έντονη μοναξιά και κατάθλιψη.

Αντιθέτως, επωφελούνται περισσότερο από τη μοναχικότητα όσοι την επιζητούν έχοντας θετικούς σκοπούς όπως η εποικοδομητική αυτοκριτική, η επιθυμία για ησυχία και ηρεμία ή η ανάγκη εστίασης στα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, όπως τα δημιουργικά χόμπι.

Από τη μοναχικότητα ωφελούνται τόσο οι εξωστρεφείς όσο και οι εσωστρεφείς. Οι τελευταίοι, ωστόσο, την έχουν περισσότερη ανάγκη.

Το βασικό δίδαγμα που προκύπτει από τα ευρήματα της μελέτης είναι ότι η μοναχικότητα έχει σε πολλές περιπτώσεις σημαντική αξία. Αν φυσικά απολαμβάνετε να περνάτε πολύ χρόνο μόνοι, αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι σάς συμβαίνει κάτι κακό.

Ένα άλλο δίδαγμα που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι αν ανήκετε στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν απολαμβάνουν καθόλου τη μοναχικότητα ίσως αξίζει να προσπαθήσετε να επιδιώξετε να μένετε συχνότερα μόνοι σας.

Κάποιοι άνθρωποι αποφεύγουν με κάθε κόστος να «μένουν μόνοι με τις σκέψεις τους». Σε μελέτη αρκετοί συμμετέχοντες δήλωσαν ότι θα επέλεγαν να υποστούν ένα μικρό ηλεκτροσόκ από το να περάσουν έστω και 5 λεπτά μόνοι τους σ’ ένα δωμάτιο χωρίς κινητό, τηλεόραση ή οποιαδήποτε άλλη συσκευή που θα προκαλούσε οποιουδήποτε άλλου είδους περισπασμού.

Αυτή η ανάγκη μας να περισπάται συνεχώς η προσοχή μας μπορεί να αποδειχθεί μη υγιής

Ίσως οι άνθρωποι αποφεύγουν να μείνουν μόνοι γιατί φοβούνται τις ίδιες τους τις σκέψεις αλλά και όλα όσα ενδεχομένως θα ανακαλύψουν. Ωστόσο, θα ήταν ωφέλιμο κυρίως για την ψυχική μας υγεία να επιδιώκουμε να ασχολούμαστε με τις σκέψεις μας χωρίς να νιώθουμε την ανάγκη να ξεφύγουμε από αυτές ή την ανάγκη να περισπάται η προσοχή μας.

Η μοναχικότητα δεν είναι απαραίτητο να είναι βαρετή ούτε δυσάρεστη

Υπάρχουν πολλές καθημερινές δραστηριότητες που μπορείτε να υιοθετήσετε οι οποίες θα προκαλέσουν το στοχασμό σας, όπως το να κάνετε μια βόλτα στη φύση, να δείτε ένα ηλιοβασίλεμα, να κάνετε μία βόλτα με το αυτοκίνητο, να κάνετε δουλειές στο σπίτι ή απλά να χαλαρώσετε ακούγοντας μουσική.

Για να βιώσετε τα οφέλη της μοναχικότητας δε χρειάζεται να ταξιδέψετε μέχρι το μακρινό Θιβέτ και να διαλογιστείτε για 30 ημέρες μέσα σε μια σπηλιά. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες που δημιουργούνται γύρω μας αρκεί να αφιερώσουμε λίγο χρόνο.

Καταλήγοντας, η μοναχικότητα μπορεί να είναι υγιής και ωφέλιμη. Είναι σημαντικό να νιώθουμε άνετα με το να μένουμε μόνοι μας κάποιες φορές, καθώς η μοναχικότητα αποτελεί δρόμο για αυτοανακάλυψη και προσωπική εξέλιξη.

Ο χρόνος που περνάμε μόνοι μας είναι μια ευκαιρία να πατήσουμε το κουμπί επαναφοράς, αλλά και να κατευνάσουμε τα έντονα αγχωτικά μας συναισθήματα. Κατά τη διάρκεια του χρόνου που περνάμε μόνοι μας, έχουμε επίσης τη δυνατότητα να αναζητήσουμε την πλήρη απομόνωση, να εγκαταλείψουμε τις καθημερινές μας δραστηριότητες και δώσουμε χώρο στις σκέψεις και στα συναισθήματά μας. Ωστόσο, αν η μοναξιά είναι μια χαμένη τέχνη, που θα βρούμε το κίνητρο να την εντάξουμε στην καθημερινότητά μας;

Η απάντηση εξαρτάται από το άτομο αλλά, παραδόξως, όχι τόσο από το αν είστε εσωστρεφής ή εξωστρεφής. Αντίθετα, οι έρευνες δείχνουν ότι ένα υγιές κίνητρο για να περνάς χρόνο μόνος σου συνδέεται με ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που ονομάζεται «αυτονομία διάθεσης», το οποίο περιγράφει την ικανότητα των ανθρώπων να ρυθμίζουν τις καθημερινές τους εμπειρίες κατά βούληση. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει ότι το να αγκαλιάζεις τη μοναξιά έχει να κάνει περισσότερο με την ικανότητα αυτορρύθμισης των συναισθημάτων σου παρά με το πόσο εσωστρεφής τυχαίνει να είσαι.

Οι άνθρωποι με αυτόνομη προσωπικότητα αισθάνονται ότι έχουν επιλέξει να κάνουν αυτό που κάνουν, αντί να βλέπουν τον εαυτό τους ως ένα πιόνι στο έλεος του εξωτερικού τους περιβάλλοντος. Το να έχεις αυτή την προσέγγιση στη ζωή σημαίνει επίσης να ενδιαφέρεσαι για κάθε κομμάτι της εμπειρίας σου, να δοκιμάζεις νέες εμπειρίες και να εξερευνάς πώς αισθάνεσαι γι’ αυτές.

Σε μια κουλτούρα που τροφοδοτείται από τρομερά γρήγορους ρυθμούς ζωής καθώς και την ένταξη της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας, τείνουμε να παρασυρόμαστε εύκολα από τις συσκευές μας και την εμμονή μας με την παραγωγικότητα. Όταν είμαστε μόνοι μας, πιάνουμε τον εαυτό μας να συνεχίζει να δουλεύει, και τον έστω κι ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας να τον διοχετεύουμε για να ενημερωθούμε για το τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι μιλώντας στο τσατ ή στο τηλέφωνό, ή σκρολάροντας το newsfeed των social media. Αυτό μπορεί να ισχύει ακόμη και όταν οι άνθρωποι είναι κλειδωμένοι στα σπίτια τους και δεν μπορούν να κοινωνικοποιηθούν από κοντά. Μια τέτοια νοοτροπία, με την οποία επιδιώκουμε ενεργά να αποφύγουμε τη μοναξιά, αυξάνει μόνο την πιθανότητα να βρούμε την εμπειρία δυσάρεστη, φέρνοντας τα αντίθετα αποτελέσματα, θλίψης, άγχους και μοναξιάς.

Αντίθετα, εκμεταλλευόμενοι την ευκαιρία που μας προσφέρουν αυτές οι στιγμές για χαλάρωση και προβληματισμό στην πολυάσχολη ζωή μας, μπορούμε να αποκομίσουμε σημαντικά οφέλη. Ο χρόνος που είμαστε μόνοι μπορεί να είναι δύσκολος, αλλά, τουλάχιστον για κάποιους από εμάς, μπορεί να οδηγήσει στον αυτοστοχασμό αλλά επίσης να ενισχύσει την αυτονομία μας, και να αποτελέσει μια καλή ευκαιρία για να πατήσουμε το κουμπί τη επαναφοράς.