Ο αριθμός των Κουβανών που επιδιώκουν να εισέλθουν στις ΗΠΑ, κυρίως μέσω των συνόρων με το Μεξικό, εκτοξεύθηκε από 39.000 το 2021 σε περισσότερους από 224.000 το 2022. Πολλοί έχουν πουλήσει τα σπίτια τους σε εξευτελιστικές τιμές μόνο και μόνο για να καταφέρουν να αποκτήσουν ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή είτε προς τη Νικαράγουα, είτε για να ταξιδέψουν στις ΗΠΑ μέσω Μεξικού.

Οι πολίτες της Κούβας που αυτή τη στιγμή αριθμούν 11 εκατομμύρια κατοίκους, βρίσκονται σε όλο και πιο απελπιστική κατάσταση, καθώς στην πρωτεύουσα, την Αβάνα, η εσωτερική μετανάστευση από τις φτωχότερες επαρχίες έχει οδηγήσει σε υπερπληθυσμό. Για όλους εκείνους που η κυβέρνηση δεν μπορεί να παρέχει σπίτια ζουν στα λεγόμενα “albergues”, επισφαλή εγκαταλελειμμένα κτίρια που έχουν μετατραπεί σε προσωρινά σπίτια. Άλλοι ζουν σε “solares”, πολυκατοικίες, μερικές από τις οποίες κινδυνεύουν σοβαρά να καταρρεύσουν.

Οι τεράστιες ελλείψεις σε τρόφιμα και φάρμακα αποτελούν κανονικότητα σε μια χώρα που έχει καταστραφεί από το εμπορικό εμπάργκο των ΗΠΑ του 1962 και τον αυστηρό κυβερνητικό έλεγχο της οικονομίας που ξεκίνησε το 1959. Οι τακτικές διακοπές ρεύματος επαναφέρουν μνήμες από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν οι σοβιετικές επιδοτήσεις έληξαν καθώς η ΕΣΣΔ κατέρρευσε, εγκαταλείποντας τους Κουβανούς στη μοίρα τους.

Για να επιβιώσει αυτή την «δύσκολη περίοδο», η Κούβα εξαρτήθηκε από τα έσοδα σε σκληρό νόμισμα από τον διεθνή τουρισμό και τους Κουβανούς υπηκόους που εργάζονταν στο εξωτερικό. Ωστόσο, και τα δύο πλήγηκαν έντονα τα τελευταία χρόνια, καθώς τα μέτρα για την πανδημία «έκλεισαν» το νησί για τους ξένους τουρίστες και μείωσαν τον αριθμό των επισκεπτών κατά 75% κατά τη διάρκεια του 2020.

Οι κακοσχεδιασμένες νομισματικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες ενοποίησαν τα δύο νομίσματα της Κούβας, στις αρχές του 2021 οδήγησαν σε πληθωριστικό σοκ, ενώ οι ελλείψεις τροφίμων προκάλεσαν την έκρηξη της μαύρης αγοράς.

Σε ένα πρόσφατο ταξίδι του στην Κούβα, ο καθηγητής οπτικής ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Royal Holloway του Λονδίνου James Clifford Kent μίλησε με ντόπιους κατοίκους και τράβηξε φωτογραφίες. Ο Luis Lázaro, ένας οικοδόμος από την Αβάνα, του είπε: «Η κατάσταση έχει χειροτερέψει πολύ. Υπάρχει πλήρης έλλειψη σε τρόφιμα, φάρμακα και ρούχα. Αν δεν είναι το ένα πράγμα, είναι το άλλο. Δουλεύεις ασταμάτητα για να τα βγάλεις πέρα και μερικές φορές δεν είναι αρκετό».

Μόλις το 2016, μετά από μισό και πλέον αιώνα εχθροπραξιών, οι σχέσεις ΗΠΑ-Κούβας άρχισαν να ανακάμπτουν. Ο Μπαράκ Ομπάμα ήταν ο πρώτος εν ενεργεία πρόεδρος των ΗΠΑ που επισκέφθηκε το νησί μετά τον Κάλβιν Κούλιτζ το 1928, ενώ οι Rolling Stones ξεσήκωσαν την Αβάνα με μια δωρεάν συναυλία.

Γεμάτα κρουαζιερόπλοια ξεφόρτωσαν τους επιβάτες τους στο λιμάνι της Αβάνας, για να τους ξεναγήσουν με τα κλασικά κάμπριο αυτοκίνητα στην πρωτεύουσα. Αεροπλάνα προσγειώνονταν στην Αβάνα για να απολαύσουν τη μεθυστική ατμόσφαιρα, με τη Rihanna, την Beyoncé και τον Jay-Z μεταξύ των διάσημων δυτικών. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις άνθισαν και ένα πνεύμα αισιοδοξίας πλανιόταν στον αέρα.

Όμως, η οικονομία της Κούβας και η σχέση της με τις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισε και πάλι να παραπαίει μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ τον Νοέμβριο του 2016, την ώρα που πέθανε ο επαναστάτης ηγέτης της, Φιντέλ Κάστρο, ο πρόεδρος Τραμπ επανέφερε τους μακροχρόνιους ταξιδιωτικούς και επιχειρηματικούς περιορισμούς.

Εν τω μεταξύ, Αμερικανοί διπλωμάτες και αξιωματικοί των μυστικών υπηρεσιών που ζούσαν στο νησί ανέφεραν απώλεια ακοής, πονοκεφάλους και ίλιγγο, μια μυστηριώδη έξαρση του «συνδρόμου της Αβάνας» στα τέλη του 2016. Η Ουάσινγκτον κατηγόρησε την Κούβα και απέσυρε το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού της πρεσβείας της, μόλις δύο χρόνια αφότου οι δύο κυβερνήσεις είχαν ανοίξει εκ νέου τις πρεσβείες τους στις αντίστοιχες πρωτεύουσές για πρώτη φορά από το 1961.

Μια από τις τελευταίες πράξεις του Τραμπ πριν από την αποχώρησή του από το αξίωμα τον Ιανουάριο του 2021 ήταν να επαναφέρει την Κούβα στον κατάλογο των κρατών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία, εμποδίζοντας την πρόσβασή της σε διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ενώ ό ίδιος είχε ήδη περιορίσει τα εμβάσματα που μπορούσαν να στείλουν οι Κουβανοαμερικανοί στο νησί.

Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν άλλαξε και πάλι πολιτική γραμμή, καθώς αυξάνεται η παράνομη μετανάστευση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Άνοιξε εκ νέου την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αβάνα για αιτήσεις βίζας τον Ιανουάριο του 2023, προσφέροντας σε ορισμένους Κουβανούς μια νόμιμη είσοδο στις ΗΠΑ .

Μια οικογένεια χαλαρώνει καθώς ένας γείτονας επισκευάζει το αυτοκίνητό του στην Αβάνα της Κούβας, Δεκέμβριος 2022/ Φωτ.: James Clifford Kent.

Η Κουβανική αντίσταση

Η αυξημένη πρόσβαση στο διαδίκτυο από το 2018 και η ευρεία χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική αντίληψη των Κουβανών. Το Economist Intelligence Unit περιγράφει τον διπλό αντίκτυπό αυτών των αλλαγών: από τη μια δημιουργήθηκε μια τάση που απαιτεί πολιτική και οικονομική φιλελευθεροποίηση και απόδοση ευθυνών, ενώ από την άλλη οι κυρώσεις των ΗΠΑ και η υποστήριξη των αντικαθεστωτικών ωθούν τους πιο σκληροπυρηνικούς να αντιδρούν στις μεταρρυθμίσεις.

Παρά τους κυβερνητικούς περιορισμούς και τις άθλιες υποδομές, το 68% των Κουβανών έχει πλέον πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το Whatsapp, το Instagram και άλλα κοινωνικά δίκτυα χρησιμοποιούνται ευρέως από τους Κουβανούς και ιδίως τους νέους.

Η πρόσβαση στο διαδίκτυο ήταν το κλειδί στις κουβανικές διαδηλώσεις του 2021, όταν η τοπική δυσαρέσκεια που τροφοδοτήθηκε από τους περιορισμούς του COVID και τις εκτεταμένες ελλείψεις οδήγησε σε διαδηλώσεις στους δρόμους που η αστυνομία κατέστειλε με συνοπτικές διαδικασίες. Πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες και Κουβανοί μπλόγκερς που κατηγορήθηκαν από την κυβέρνηση ότι χρηματοδοτούνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες συνελήφθησαν.

Η μαζική έξοδος

Η Ana María, μια 52χρονη Κουβανή μητέρα δύο παιδιών, περιέγραψε πώς η παραβατικότητα και η διαφθορά βρίσκονται σε άνοδο. Οι άνθρωποι προτιμούν να πωλούν προϊόντα στη μαύρη αγορά παρά να εργάζονται για έναν μισθό που δεν καλύπτει τις βασικές ανάγκες, είπε.

Ένας 29χρονος Κουβανός καλλιτέχνης, ο οποίος δεν θέλησε να κατονομαστεί, είπε: «Πολλοί από τους στενούς μου φίλους έχουν ενταχθεί στο el rumbo al norte (τον δρόμο προς το βορρά) σε αναζήτηση κοινωνικοοικονομικής σταθερότητας για τους ίδιους και τις οικογένειές τους».

Η φημισμένη ικανότητα των Κουβανών να επιλύουν τα προβλήματα και να γίνονται επινοητικοί μπροστά σε τεράστιες δυσκολίες φτάνει στα όριά της. Κάθε ίχνος ελπίδα φαίνεται πλέον να εξαφανίζεται.

Μετά από έξι δεκαετίες εμπορικών αποκλεισμών και ενός άκαμπτου σοσιαλιστικού μοντέλου, η κατακόρυφη πτώση του βιοτικού επιπέδου οδήγησε το 2% του πληθυσμού της Κούβας να εγκαταλείψει το νησί μέσα σε μόλις έναν χρόνο. Κι απ’ ότι φαίνεται η απελπισία σπρώχνει πολλούς ακόμα Κουβανούς να ακολουθήσουν αυτό το παράδειγμα.

Με πληροφορίες από το The Conversation.