Με την Kamala Harris να αναδεικνύεται ως η επίσημη υποψήφια των Δημοκρατικών για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών – αναμφισβήτητα μια από τις πιο ισχυρές θέσεις στον κόσμο – ο φόβος για έναν κόσμο που θα διοικείται από γυναίκες αναζωπυρώνεται, για άλλη μια φορά.

Αυτό είναι εμφανές στην προεκλογική εκστρατεία του Ρεπουμπλικάνου υποψηφίου – Donald Trump, η οποία αφήνει «χοντρά» υπονοούμενα, ότι οι γυναίκες δεν είναι ικανές να διοικήσουν οτιδήποτε πέρα από την κουζίνα τους, και ακόμα για την προσεγμένη εμφάνιση, το ύφος και τη συμπεριφορά της Harris – πολλά από τα οποία, όπως είναι αναμενόμενο, περιλαμβάνουν σεξιστικά και ρατσιστικά τροπάρια. Αλλά και σε έναν ευρύτερο πανικό σχετικά με την υποτιθέμενη «θηλυκοποίηση» του κόσμου μας.

Ο ισχυρισμός ότι τα πάντα «θηλυκοποιούνται» – η Δύση, οι άνδρες, η εκπαίδευση, ο χώρος εργασίας, το σπίτι κ.λπ. – έχει καταντήσει τόσο διαδεδομένη υστερία μεταξύ ορισμένων τμημάτων της κοινωνίας, που θα έλεγε κανείς ότι απέχουμε μόλις λίγα χρόνια από το να εξορίσουμε στο διάστημα τους άνδρες που αφήνουν το καπάκι της τουαλέτας σηκωμένο και να μετονομάσουμε τον πλανήτη σε «Οιστρογονία». Αλλά η πραγματικότητα απέχει κατά πολύ από αυτό το σενάριο. Οι γυναίκες εξακολουθούν να καταλαμβάνουν ένα ευκαταφρόνητο ποσοστό των νομοθετικών εδρών παγκοσμίως και μόνο 26 από τις 193 χώρες μέλη του ΟΗΕ έχουν σήμερα γυναίκες επικεφαλής (στις περισσότερες περιπτώσεις, οι συγκεκριμένες αρχηγοί είναι επίσης οι πρώτες γυναίκες αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων που είχαν ποτέ οι χώρες τους).

Φυσικά, για όσους πιστεύουν ότι οι γυναίκες είναι από τη φύση τους ακατάλληλες για τέτοιους ρόλους ή για οτιδήποτε άλλο εκτός της οικιακής σφαίρας, θεωρούν ακόμη και μία γυναίκα σε θέση εξουσίας κάτι αντίστοιχο. Παρόλα αυτά, αφήνοντας στην άκρη όλες τις προκαταλήψεις και τις μεροληψίες κατά των γυναικών, οι οποίες, δυστυχώς, συνεχίζουν να υπάρχουν στον κόσμο μας, σκεφτήκατε ποτέ πώς θα ήταν αν οι γυναίκες κατείχαν περισσότερη εξουσία;

Τι θα γινόταν αν, υποθετικά, ολόκληρος ο κόσμος κυβερνούνταν εξ ολοκλήρου από γυναίκες;

Και γιατί η ιδέα αυτή φαντάζει τόσο τρομακτική σε ορισμένους;

Μεγαλώνοντας, η ιδέα ενός κόσμου υπό γυναικεία εξουσία μου ήταν αρκετά πρωτόγνωρη. Εξάλλου, σχεδόν όπου κι αν κοίταζα – πολιτική, μέσα ενημέρωσης, εκκλησία – οι άνδρες ήταν αυτοί που είχαν το πάνω χέρι. Η μόνη γυναίκα σε θέση εξουσίας που θυμάμαι από την παιδική μου ηλικία είναι η διευθύντρια του δημοτικού μου σχολείου. Και αυτό είναι όλο.

Αλλά δεν είχα πραγματικά σκεφτεί πολύ το θέμα μέχρι μια μέρα που με πήγε η γιαγιά μου στην Κυριακάτικη λειτουργία, όπου έτυχε να δώσω προσοχή κατά τη διάρκεια ενός κηρύγματος. Το κήρυγμα εκφωνήθηκε από έναν επισκέπτη υψηλόβαθμο ιερέα, ο οποίος άδραξε την ευκαιρία για να κάνει διάλεξη στις γυναίκες για τον υποτιθέμενο θεόσταλτο ρόλο τους στην κοινωνία.

Η εικόνα ενός άνδρα στην εξουσία, περιτριγυρισμένου από δώδεκα άλλους άνδρες, να στέκεται σε μια υπερυψωμένη εξέδρα και να κοιτάζει τις γυναίκες αφ υψηλού, καθώς τους λέει πώς να υπηρετούν τους άνδρες, σημάδεψε για πάντα την παιδική μου ψυχή και έμεινε για πάντα στη μνήμη μου, καταχωρημένη στην ενότητα «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι αυτό είναι όντως συνέβη».

Ίσως αυτό να μη φαντάζει φυσιολογικό για κάποιον που μεγάλωσε πιστά ως Χριστιανός. Αλλά αν αντιστρέψετε την κατάσταση και φανταστείτε μια γυναίκα να στέκεται σε αυτή την εξέδρα, περιτριγυρισμένη αποκλειστικά από άλλες γυναίκες, και να παραδίδει επιθετικά μαθήματα προς τους άνδρες για το πώς να συμπεριφέρονται, με μιας το πράγμα γίνεται κωμικό, έτσι δεν είναι; Ο παραλογισμός και η αδικία ενός ανδροκρατούμενου κόσμου είναι συχνά πιο εντυπωσιακός όταν οι ρόλοι έρχονται τούμπα. Με αυτόν τον τρόπο απεικονίζουμε επίσης συχνά έναν γυναικοκρατούμενο κόσμο σήμερα.

Η ταινία “Barbie” της Greta Gerwig είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα μιας αλλαγής σεναρίου για την πατριαρχία, αν και ανάλαφρη. Η γαλλική ταινία του 2018 “Je ne suis pas un homme facile” (“I Am Not an Easy Man”), σε σενάριο και σκηνοθεσία της Éléonore Pourriat, και το εξαιρετικό μυθιστόρημα “Η Δύναμη” της Naomi Alderman εμβαθύνουν πολύ περισσότερο, προσφέροντας μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση της πατριαρχικής κοινωνίας. Στην ταινία της Pourriat, οι άνδρες είναι αυτοί που είναι οι συχνοί στόχοι παρενόχλησης και σεξουαλικής επίθεσης και από τους οποίους αναμένεται απλώς να μείνουν στο σπίτι και να παραμείνουν σιωπηλοί. Στο μυθιστόρημα «Η Δύναμη», οι γυναίκες που ενδυναμώνονται από τη νεοαποκτηθείσα εξουσία, την καταχρώνται γρήγορα για να υποτάξουν τους άνδρες, καθιστώντας τους ανίσχυρους, ανίκανους και δυστυχισμένους. Μάλιστα, μια ηρωίδα ιδρύει ένα γυναικοκεντρικό θρησκευτικό τάγμα, όπου τόσο ο Θεός όσο και οι προφήτες είναι γυναίκες.

Η αντίληψη ότι ένας κόσμος που θα διοικείται από γυναίκες θα ήταν απλώς το αντίστροφο του σημερινού πατριαρχικού μας συστήματος προωθείται επίσης συχνά από εκείνους που φοβούνται περισσότερο μια «θηλυκοποιημένη» πραγματικότητα. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τα δημοφιλή memes που υπονοούν ότι «αυτό είναι το μέλλον που θέλουν οι προοδευτικοί».

Αλλά είναι όντως έτσι η ζωή των ανδρών σε έναν μητριαρχικό σύμπαν;

Τι πραγματικά συμβαίνει όταν οι γυναίκες κατέχουν την εξουσία;

Οι λίγες μεγάλες γυναίκες ηγεμόνες για τις οποίες διδασκόμαστε στο σχολείο – ας πούμε, η Κλεοπάτρα, η Μεγάλη Αικατερίνη ή η βασίλισσα Βικτωρία – κυβέρνησαν μέσα σε κοινωνίες που κυριαρχούνταν σε μεγάλο βαθμό από άνδρες. Με άλλα λόγια, αν και ασκούσαν εξουσία, έπρεπε να παίζουν με κανόνες που είχαν δημιουργηθεί από και για τους άνδρες – ή να αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις αν δεν το έπρατταν. (Αυτό ισχύει και σήμερα, αλλά θα αναφερθούμε σε αυτό αργότερα).

Αν κοιτάξουμε πιο πίσω, η προϊστορία προσφέρει επίσης μερικά παραδείγματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των γυναικών ηγετών και των κοινωνιών που διοικούνταν από γυναίκες και άνδρες μαζί ή από γυναίκες αποκλειστικά. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα του δεύτερου προέρχεται από την ύστερη ιβηρική προϊστορία. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Scientific Reports, όχι μόνο το πιο υψηλόβαθμο άτομο εκείνης της εποχής και ολόκληρης της περιοχής ήταν γυναίκα – που κάποτε ονομάστηκε «Ivory Man» και τώρα είναι γνωστή ως «Ivory Lady» – αλλά και τα περισσότερα από τα πιο υψηλόβαθμα άτομα ήταν επίσης όλα γυναίκες. Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή των ανθρώπων που ζούσαν εκεί.

Οι ισότιμες προϊστορικές κοινωνίες, όπως αυτές στο Τσατάλχογιούκ της σημερινής Τουρκίας, καθώς και σε άλλα μέρη της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης, μας προσφέρουν, ωστόσο, μερικά ακόμη στοιχεία. Οι κοινότητες αυτές χαρακτηρίζονταν από χαμηλότερα επίπεδα βίας και οικονομικής εκμετάλλευσης σε σύγκριση με τις ανδροκρατούμενες κοινότητες. Το φύλο είχε επίσης μικρή επίδραση στους ρόλους των ανθρώπων, καθώς τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες ζούσαν παρόμοια ζωή όσον αφορά τη διατροφή, την εργασία και τον τρόπο ζωής.

Αλλά ενώ η αναζήτηση στοιχείων από το μακρινό παρελθόν αποτελεί πρόκληση, μπορούμε επίσης να στραφούμε στο παρόν.

Πρόσφατες έρευνες, οι οποίες βασίζονται σε μελέτες δεκαετιών στην ανθρωπολογία, δείχνουν ότι τουλάχιστον 160 κοινότητες παγκοσμίως – κυρίως στην Ασία, την Αφρική και την Αμερική – εξακολουθούν να είναι παραδοσιακά οργανωμένες σε δομές όπου κυριαρχούν οι γυναίκες. Οι περισσότερες από αυτές τις ομάδες είναι μητρογραμμικές (που ανιχνεύουν την καταγωγή μέσω της γυναικείας γραμμής, με την ιδιοκτησία να κληρονομείται συχνά με τον ίδιο τρόπο), μητροτοπικές (όπου οι γυναίκες παραμένουν κοντά στις οικογένειές τους μετά το γάμο) και μητροκεντρικές (με τις γυναίκες να ηγούνται του νοικοκυριού).

Ωστόσο, αυτές οι κοινότητες δεν αποτελούν καθρέφτες μιας πατριαρχικής κοινωνίας- οι γυναικοκρατούμενες κοινωνίες είναι συχνά πολύ πιο σύνθετες από το να έχουν απλώς οι γυναίκες απόλυτη εξουσία επί των ανδρών και των παιδιών.

Στο βιβλίο της Women at the Center του 2002: Life in a Modern Matriarchy, η ανθρωπολόγος Peggy Reeves Sanday αφηγείται τα χρόνια που έζησε ανάμεσα στους Μιναγκκαμπάου στη Δυτική Σουμάτρα της Ινδονησίας – τη μεγαλύτερη και πιο σταθερή μητρογραμμική κοινωνία στον κόσμο, με πάνω από πέντε εκατομμύρια μέλη.

Σύμφωνα με τους θρύλους των Minangkabau, η μητρογραμμική τους «adat» (εθιμική πρακτική) χρονολογείται από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και παρά τους μετασχηματισμούς που υπέστησαν μετά τη μεταστροφή τους στο Ισλάμ τον 16ο αιώνα και πάνω από δύο αιώνες ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, οι Minangkabau διατήρησαν τις περισσότερες από τις παραδοσιακές πρακτικές και τη θρησκεία τους – η οποία είναι επίσης προσανατολισμένη στις γυναίκες – και συνεχίζουν να αναφέρονται με υπερηφάνεια στην κοινωνία τους ως «matriarchaat», όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από Ολλανδούς αποικιοκράτες αξιωματούχους τον 19ο αιώνα.

Όπως συμβαίνει και σε άλλες μητρογραμμικές κοινωνίες, η γη και η περιουσία των Minangkabau μεταβιβάζονται μέσω της μητρικής γραμμής, και όταν ένα ζευγάρι παντρεύεται, ο σύζυγος μετακομίζει στην οικογένεια της συζύγου του. Ωστόσο, και όπως τονίζει η Sanday στο βιβλίο της, είναι λάθος να βλέπουμε τέτοιες κοινωνίες μέσα από έναν πατριαρχικό φακό και να υποθέτουμε ότι οι άνδρες εκεί καταπιέζονται ή παραγκωνίζονται. Στην πραγματικότητα, ενώ οι γυναίκες των Minangkabau επιβλέπουν τις οικονομικές αποφάσεις – «κρατούν τα κλειδιά του οίκου του ρυζιού», δηλαδή της παραγωγής – και ηγούνται της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και των τελετών, οι άνδρες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη θρησκεία και τη διακυβέρνηση, αν και μέσα σε ένα πλαίσιο που διαμορφώνεται από τις γυναίκες. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται επίσης με συναίνεση και με γνώμονα το κοινό καλό. «Κανένα από τα δύο φύλα δεν κυριαρχεί, μου εξήγησαν, επειδή τα αρσενικά και τα θηλυκά αλληλοσυμπληρώνονται», επισημαίνει.

Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι, όπως σημειώνει η Sanday, η ενδοοικογενειακή βία και οι βιασμοί, που σε τοπικό επίπεδο θεωρούνται αποτρόπαιοι, σχεδόν απουσιάζουν από αυτή την κοινωνία.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας μακροχρόνιας κοινότητας με γυναίκες επικεφαλής -κάποιοι λένε ότι έχει ιστορία 2.000 ετών- είναι οι Mosou, που ζουν στους πρόποδες των ανατολικών Ιμαλαΐων στην Κίνα. Στην κοινωνία των Mosuo, η ιδιοκτησία μεταβιβάζεται επίσης στη γυναικεία γενιά και οι γυναίκες είναι αυτές που ηγούνται των νοικοκυριών και διευθύνουν τις επιχειρήσεις. Αλλά είναι ίσως πιο γνωστοί για την έλλειψη γάμων και, αντίθετα, για την πρακτική των «περιφερόμενων γάμων», όπου οι σύντροφοι ζουν χωριστά και οι άνδρες προσκαλούνται στο σπίτι της γυναίκας μόνο για περιστασιακές «γλυκές νύχτες». Όπως είπε μια γυναίκα Mosuo ονόματι Cha Cuo σε έναν σκηνοθέτη ενός ντοκιμαντέρ, «Γιατί να θέλετε το πιστοποιητικό γάμου για να περάσετε χειροπέδες στον εαυτό σας;».

Πολλές άλλες κοινωνίες συνεχίζουν επίσης να διατηρούν μητριαρχικές παραδόσεις, όπως οι Haudenosaunee στη Βόρεια Αμερική, οι Bribri στην Κόστα Ρίκα και οι Khasis στην Ινδία. Μεταξύ των Khasis, η μικρότερη κόρη – γνωστή ως «khadhuh» – είναι αυτή που κληρονομεί τον πλούτο της μητέρας της και διαχειρίζεται το νοικοκυριό, προσφέροντας συχνά καταφύγιο σε ορφανούς ή ανύπαντρους άρρενες συγγενείς. Παρόμοιες μητρογραμμικές κοινότητες υπάρχουν επίσης στη «μητρογραμμική ζώνη» της Αφρικής, η οποία χρονολογείται πάνω από 5.000 χρόνια.

Αν και το ποσοστό του δείγματος των γυναικών σε ηγετικές θέσεις και των χωρών με σημαντική γυναικεία εκπροσώπηση στην εξουσία παραμένει μικρό, έχουμε ήδη κάποιες πληροφορίες για το τι μπορεί να προκύψει από τον συνδυασμό γυναικών και εξουσίας.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η νομοθετική εκπροσώπηση των γυναικών αυξάνει την ποσότητα των ειρηνικών και φιλικών προς το κλίμα πολιτικών. Οι γυναίκες σε ρόλους που αναλαμβάνουν τη λήψη αποφάσεων τείνουν επίσης να έχουν καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά το περιβάλλον και τις βιώσιμες συνέπειες και είναι πιο συνεργάσιμες, κοινωνικά προσανατολισμένες, ανιδιοτελείς και επικεντρωμένες σε μακροπρόθεσμους στόχους.

Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η Φινλανδία, η πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο για έβδομη συνεχή χρονιά, έχει σχεδόν ισοτιμία των φύλων στην κυβέρνηση και, μέχρι πέρυσι, κυβερνιόταν από συνασπισμό πέντε πολιτικών κομμάτων – όλα με επικεφαλής γυναίκες, με πρωθυπουργό τη Sanna Marin στην ηγεσία.

Ωστόσο, ορισμένες μελέτες διαπιστώνουν ότι, λόγω των μακροχρόνιων στερεοτύπων για τις γυναίκες αρχηγούς ως «αδύναμες» και «ακατάλληλες» για τη θέση τους, τείνουν μερικές φορές να αντισταθμίζουν αυτή την θεωρούμενη αδυναμία ενεργώντας πιο επιθετικά.

Αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Οι γυναίκες σε ισχυρούς ηγετικούς ρόλους, αλλά σε έναν πλανήτη που εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό ανδροκρατούμενος, πρέπει να διασχίσουν έναν λαβύρινθο διπλών δεσμεύσεων και να συμπεριφέρονται αρκετά «αρρενωπά» ώστε να θεωρούνται ικανές, αλλά και όχι «πολύ αρρενωπά» ώστε να είναι αντιπαθείς (αυτό είναι το «tradeoff θηλυκότητας-ικανότητας»). Εξάλλου, η ιδέα μας για την ηγεσία εξακολουθεί να έχει τις ρίζες της σε χαρακτηριστικά που ιστορικά συνδέονται με τους άνδρες: κυριαρχία, επιθετικότητα και επιβλητικότητα.

Και έτσι, αν όλοι οι άνδρες αρχηγοί κρατών αντικατασταθούν από γυναίκες, διατηρώντας τα πολιτιστικά πρότυπα ίδια, μην αναμένετε ριζικές αλλαγές. Ίσως αυτός ο κόσμος που θα διοικείται από γυναίκες να αρχίσει τελικά να μοιάζει με τον δυστοπικό εφιάλτη που φαντάζονται κάποιοι: οι άνδρες να αντιμετωπίζονται από τις γυναίκες με τον τρόπο που οι άνδρες αντιμετώπιζαν τις γυναίκες επί αιώνες. Αν ο εκάστοτε επικεφαλής κυβερνά τους άλλους με σιδηρά πυγμή και όχι με γνώμονα τη συμπόνια, την ενσυναίσθηση και τη συνεργατικότητα (που θεωρούνται «θηλυκά» χαρακτηριστικά), τότε τα αποτελέσματα θα είναι απλά ζοφερά.

Γι’ αυτό όμως είναι σημαντικό –κατά την μαρξιστική μέθοδο-  να εξετάζουμε τις κοινότητες του παρελθόντος και του παρόντος που αμφισβητούν τις κυρίαρχες νόρμες, ιδίως εκείνες στις οποίες η πατριαρχία – και, κατ’ επέκταση, οι άκαμπτες ιεραρχικές δομές και τα πρότυπα των φύλων – δεν έχουν ριζώσει. Και στη συνέχεια φανταστείτε έναν κόσμο όπου πραγματικά δεν έχει σημασία «ποιος είναι στην εξουσία», επειδή η συλλογική ευημερία και η ομοφωνία έχουν μεγαλύτερη σημασία. Έναν κόσμο όπου όλοι θα προσπαθούμε να φροντίζουμε ο ένας την άλλη, τις κοινότητές μας και τον πλανήτη μας, και όπου μια όμορφη ζωή θα είναι δεδομένη – και όχι μια τυχερή συγκυρία που μοιάζει με το να κερδίζεις το λαχείο.

Δεν πρόκειται ακριβώς για μια κοινωνία που θα αλλάξει, αλλά για μια καλύτερη κοινωνία.

Θα μπορούσαν οι γυναίκες, οι οποίες σκέφτονται και να συμπεριφέρονται πιο κοινοτικά, να μας οδηγήσουν σε αυτό το σημείο πιο γρήγορα αν άρχιζαν να ηγούνται της κοινωνίας;

Αν αρνηθούν να παίξουν με τους παλιούς κανόνες, πιστεύω πως ναι.

Ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί η ανθρωπότητα τα τελευταία μερικές χιλιάδες χρόνια, με τους λίγους άνδρες πάνω από όλους τους άλλους, μοιάζει δυστυχώς αναπόφευκτος, πανταχού παρών, φυσιολογικός ή ακόμη και βιολογικός. Αλλά όπως γράφει η Angela Saini,

«Το πιο επικίνδυνο χαρακτηριστικό οποιασδήποτε καταπίεσης είναι ότι μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις».

Προφανώς, πάντα υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις. Και είναι καιρός να κοιτάξουμε πέρα από τις σημερινές κοινωνικές δομές, πέρα από την εμμονή με τις ιεραρχίες που βασίζονται στην κυριαρχία και τη βία και την κούρσα των χάμστερ που κρατάει τόσους πολλούς από εμάς κολλημένους σε αυτοκαταστροφικούς κύκλους και να φανταστούμε κάτι διαφορετικό και καλύτερο.

Δεν χρειάζεται να είναι ένας Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος που θα διοικείται αποκλειστικά από γυναίκες.

Αλλά οι γυναίκες θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να τον κυβερνήσουν.

Και όταν το κάνουν, ίσως δούμε εκείνους τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που θα ξεπερνούν κάθε τωρινή φαντασία.

 

➸ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, X/Twitter και Instagram.

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News