Guardian: «Σε εξέλιξη βρίσκεται επιδημία κλοπών καταστημάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο».

«Οι κλοπές καταστημάτων καλπάζουν σε όλη την Αμερική με επικίνδυνες και δαπανηρές συνέπειες», διακηρύσσει το CNN.

Ναυτεμπορική: «Αυξάνονται οι κλοπές τροφίμων και βρεφικών προϊόντων στα σουπερμάρκετ».

«Δεν έχουν τέλος οι κλοπές ελαιόλαδου στην Ισπανία», λέει το News Break.

«Οι Αγιάννηδες και οι “ποντικοί” των σουπερμάρκετ», αναφέρει το Βήμα.

Το ερώτημα ωστόσο, που κανένας συντάκτης τέτοιων άρθρων δεν θέτει ποτέ, είναι: «Ποιος νοιάζεται πραγματικά;»

Τι είναι η ηθική, είναι ένα αντικειμενικά προσδιορίσιμο πράγμα; Κάτι στο οποίο μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε; Υπάρχει, μια παγκόσμια αλήθεια; Ο νόμος του Θεού; Ο νόμος των ανθρώπων; Ποιανού νόμος τελοσπάντων;

Αν ρωτήσετε κάποιον αν η κλοπή είναι σωστή πράξη, οι περισσότεροι θα απαντήσουν πως όχι. Αυτήν την αδιαπραγμάτευτη άποψη -η κλοπή είναι λάθος, ό,τι και αν έχει συμβεί – μπορούμε να τη συναντήσουμε στο έργο του φιλοσόφου του 18ου αιώνα Immanuel Kant, ο οποίος υποστήριξε ότι δεν μπορούν να υπάρξουν εξαιρέσεις στους ηθικούς κανόνες.

Ωστόσο, τα πράγματα είναι μάλλον πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι υπέδειξε ο Kant. Συχνά κρίνουμε διαφορετικά έναν άπορο που κλέβει ψωμί από ένα μεγάλο σουπερμάρκετ για να θρέψει την οικογένειά του από κάποιον που κλέβει την πενιχρή σύνταξη μιας γιαγιάς. Στην τρέχουσα κρίση του κόστους ζωής, για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι στα σουπερμάρκετ έχουν εξομολογηθεί ότι κάνουν τα στραβά μάτια στην κλοπή από πελάτες που είναι φανερό ότι έχουν αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης.

Αν επιτρέψουμε εξαιρέσεις στους ηθικούς κανόνες, το ερώτημα που προκύπτει είναι: Υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να καταστήσει σωστή την κλοπή από μια μεγάλη εταιρεία;

Ίσως, λοιπόν, είναι εντάξει να κλέβουμε από μια εταιρεία, αν θεωρούμε ότι η εταιρεία αυτή μας κλέβει ήδη. Αλλά εκτός από την άμεση εξαπάτηση των πελατών, η ιδέα του να μας «κλέβει» μια εταιρεία είναι περίπλοκη.

Σπάζοντας το κοινωνικό συμβόλαιο

Ένας τρόπος με τον οποίο μια μεγάλη εταιρεία μπορεί να κλέψει από την κοινωνία είναι να μην τηρεί τους όρους του κοινωνικού συμβολαίου της. Στην ηθική και πολιτική φιλοσοφία, το κοινωνικό συμβόλαιο μια ιδέα που αναπτύχθηκε από φιλοσόφους όπως ο Τόμας Χομπς και ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, αναφέρεται στη σιωπηρή ή ρητή συμφωνία κατά την οποία τα άτομα ή οι οργανισμοί παραιτούνται από ορισμένες ελευθερίες προκειμένου να επωφεληθούν από τις μεγαλύτερες ανταμοιβές της κοινωνικής τάξης. Για παράδειγμα, συμφωνώ σιωπηρά να μην χτυπάω τους άλλους προκειμένου να ζω σε μια κοινωνία όπου οι άλλοι δεν επιτρέπεται να με χτυπούν.

Το κοινωνικό συμβόλαιο γίνεται πιο συχνά κατανοητό όσον αφορά τη σχέση μεταξύ ατόμων και κράτους. Ωστόσο, τα οφέλη για τις επιχειρήσεις από τα κοινωνικά αγαθά και ένα καλά λειτουργικό κράτος -συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών, της εκπαίδευσης και της νομικής προστασίας- είναι προφανή.

Τα τελευταία χρόνια, τα σκάνδαλα που συγκλόνισαν τον ιδιωτικό τομέα αποδεικνύουν ότι το κοινωνικό συμβόλαιο δεν τηρείται πάντα. Η χρηματοπιστωτική κρίση, οι εκπομπές ρύπων στην ατμόσφαιρα, οι λανθασμένες πωλήσεις απιοειδών παυσίπονων, τα υπερκέρδη, η φοροδιαφυγή, οι εργοδοτικές αυθαιρεσίες και τα περιβαλλοντικά εγκλήματα αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα.

Οι επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 αποκάλυψαν την αυξανόμενη ανισορροπία μεταξύ του τι παρείχε η κοινωνία στις εταιρείες και του τι παρείχαν οι εταιρείες στην κοινωνία. Η αναγνώριση αυτής της ανισότητας οδήγησε σε ευρεία απαίτηση για αλλαγή μέσω του διεθνούς κινήματος διαμαρτυρίας κατά της ανισότητας Occupy. Οι απλοί πολίτες απαίτησαν μια ευρύτερη κατανόηση του τι οφείλουν οι επιχειρήσεις στην κοινωνία, πέρα από την παροχή αγαθών, υπηρεσιών και θέσεων εργασίας.

Όμως και πάλι, η ηθική, όπως και να την ορίσει κανείς εξακολουθεί να είναι κάτι υποκειμενικό, επηρεασμένο από πολιτισμικές, κοινωνικοοικονομικές και -όπως θα έλεγε η μαρξίστρια που κρύβω μέσα μου- υλικές συνθήκες.

Τι είναι μια ανώνυμη εταιρεία πέρα από μια αφηρημένη έννοια με τόσες πολλές σημασίες ώστε να χάνει κάθε νόημα; Μια σύσταση ατόμων που συναλλάσσονται μεταξύ τους και με τον έξω κόσμο- σε μια συνεργατική βάση στο εσωτερικό, και μια κυρίως ανταγωνιστική στο εξωτερικό. Αυταρχικές και κεντρικά σχεδιασμένες – οι εταιρείες είναι σοσιαλιστικές, ναι. Υπάρχει ένα καλό βιβλίο γι’ αυτό. Λέγεται The People’s Republic of Walmart (Η Λαϊκή Δημοκρατία της Γουόλμαρτ) – αλλά πάντα με γνώμονα το κέρδος. Και με τάση για ανάπτυξη, ανάπτυξη, ανάπτυξη. Ανάπτυξη και καταστροφή.

Η αύξηση των τιμών στα βασικά αγαθά, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις μνημονιακές πολιτικές, την καπιταλιστική αναδιάρθρωση, τις ιδιωτικοποιήσεις σε αγαθά και υπηρεσίες, τους διακρατικούς ανταγωνισμούς, τους πολέμους και την ενεργειακή κρίση. Η ακρίβεια σαρώνει ενώ οι μισθοί έχουν καθηλωθεί, ενώ η κυβέρνηση πετάει ένα market pass των 22 ευρώ, κερνώντας δηλαδή τα νοικοκυριά, ένα πιάτο μακαρόνια με κιμά τον μήνα, «σφυρίζοντας κλέφτικα» αντί να πάρει μέτρα, όπως ο έλεγχος της αγοράς ή και η μείωση του ΦΠΑ. Επιπλέον, Η πολεμική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή προμηνύει νέους κινδύνους για τις τιμές της ενέργειας, πριν ακόμη τελειώσει η κρίση που άνοιξε ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Έτσι, οι άνθρωποι αναγκάζονται να κλέβουν από μεγάλα σουπερμάρκετ. Ε, και;

Είναι ηθικά σωστό να κλέβει κανείς από μεγάλες, πολυεθνικές επιχειρήσεις;

Εγώ λέω ναι. Κάποιος άλλος θα έλεγε όχι.

Επιστρέφουμε στην ηθική. Ένας ριζοσπάστης αριστερός, βέβαια, θα πει «Κλέψτε από τις εταιρείες, γιατί οι εταιρείες είναι κακές». Εγώ όμως δεν το λέω αυτό, γιατί οι εταιρείες δεν είναι εγγενώς κακές. Απλώς δεν είναι. Οι εταιρείες είναι εταιρείες. Αφηρημένες, άυλες κι ασήμαντες. Όλα είναι θέμα συλλογικής φαντασίας και πίστης. Οι εταιρείες κάνουν ακριβώς αυτό που τους επιτρέπουμε να κάνουν, τίποτα περισσότερο και σίγουρα τίποτα λιγότερο. Είναι τόσο πραγματικές όσο και τα χρήματα που βγάζουν.

Ποτέ δεν έχω κλέψει, επειδή είμαι κυρίως δειλή. Σίγουρα όμως θα μπορούσα να κλέψω αν πεινούσα ή αν ένας αγαπημένος μου άνθρωπος είχε ανάγκη, χωρίς κανένα απολύτως ηθικό δίλημμα. Θα έκλεβα επίσης αν έβλεπα κάποιον άγνωστο να πεθαίνει από την πείνα στο δρόμο και εγώ είχα ξεχάσει το πορτοφόλι μου.

Οι «Ρομπέν των φτωχών»

Θυμήθηκα μια εποχή που διάφορες ομάδες ακτιβιστών και αναρχικών έκαναν «μαζικές απαλλοτριώσεις» σε διάφορα σουπερμάρκετ και στη συνέχεια διαμοίραζαν τα απαλλοτριωμένα προϊόντα σε κοντινές λαϊκές αγορές.

Η «απαλλοτρίωση» των σουπερμάρκετ ωστόσο, δεν είναι ελληνική πατέντα. Ομάδες αναρχικών στη Γερμανία, την Ισπανία και την Ιταλία έχουν επανειλημμένα αδειάσει και στη συνέχεια μοιράσει προϊόντα από σουπερμάρκετ σε πολίτες. Παρόμοιες πρακτικές αλλά όχι από ομάδες αναρχικών έχουν κατά καιρούς υλοποιηθεί από ομάδες μεταναστών στις ΗΠΑ, συμμορίες στην Αργεντινή και το Μεξικό, αλλά και ακτιβιστές στη Μεγάλη Βρετανία.

Στην Ιταλία το 2004 το μεγαλύτερο σουπερμάρκετ της Ρώμης έγινε στόχος 300 αναρχικών οι οποίοι άδειασαν τα ράφια του και μοίρασαν τα τρόφιμα στους περαστικούς. Είχε προηγηθεί μόλις σε διάστημα μερικών εβδομάδων το άδειασμα 40 ακόμη σουπερμάρκετ. Στη Βρετανία ομάδες ακτιβιστών μοιράζουν τρόφιμα σε απόρους τα οποία πετούν στους κάδους απορριμμάτων σουπερμάρκετ αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια από τους καταναλωτές. Η ομάδα των «Ρομπέν» που ξεχώρισε για την ευρηματικότητά της ήταν 30 Γερμανοί οι οποίοι μεταμφιέζονταν με στολές ηρώων από κόμικς και στη συνέχεια άδειαζαν τα ράφια σουπερμάρκετ. Μάλιστα τους άρεσε να φωτογραφίζονται με τη λεία τους, η οποία προερχόταν συνήθως από σουπερμάρκετ του Αμβούργου.

Τι σχέση έχει όμως η ιδεολογία με την κλοπή από τις εταιρείες;

Τα πάντα. Όλα συνδέονται και όλα έχουν τις αιτίες τους, υλικές και ιδεολογικές, και υπάρχει ένα σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε όλοι, εδώ, το οποίο τα καθορίζει όλα. Ένα σύστημα που παράγει σύμπαντα αλλά δεν μπορεί να ταΐσει τον ζητιάνο και να στεγάσει τον άστεγο που μερικές φορές λυπάσαι αλλά πιο συχνά αγνοείς- μερικές φορές σε αηδιάζει και σε εξοργίζει.

Τι γίνεται με τον ιδιοκτήτη μιας μικρής επιχείρησης; θα ρωτήσετε. Σίγουρα αυτό είναι ένα αρκετά διαφορετικό ζήτημα και καλό θα ήταν να μην βλάπτει κανείς έναν μικροεπιχειρηματία ούτε να τον κλέψει. Όμως τι θα μπορούσαμε να πούμε σε έναν εξαθλιωμένο άνθρωπο, και πώς θα του κουνούσαμε το δάχτυλο αν δεν έκανε αυτή τη διάκριση μεταξύ μεγάλων και μικρών επιχειρήσεων;

Μπορεί όταν επιτευχθεί η ισότητα , να μην ζω για να το δω, και κατά πάσα πιθανότητα ούτε κι εσείς, όταν δεν θα υπάρχει επιθυμία και πειρασμός για κλοπή, γιατί οι ανθρώπινες ανάγκες θα έχουν ικανοποιηθεί και όλοι μας θα έχουμε ξεπεράσει αυτή τη δυστοπία που είμαστε αναγκασμένοι να βιώνουμε, η εγκαταλελειμμένη μοίρα αυτής της χαμένης γενιάς.

Μέχρι τότε, το να κλέβει κάποιος μια μεγάλη εταιρία για να φάει, θα είναι ηθικά ορθό. Κλέψτε όσο θέλετε λοιπόν όταν το έχετε ανάγκη! Απλά μην σας πιάσουν.

➪ Δείτε επίσης: Πόλεμος, θάνατος, καταστροφές και η «κόπωση συμπόνιας»