Μήπως τελικά πρέπει να ξανασκεφτούμε το κατά πόσο πρέπει όλα να τα βλέπουμε «μαύρα» και ο κόσμος μας, στην πραγματικότητα, οδεύει ολοένα προς το καλύτερο;

Το βιβλίο «Factfulness: Ten Reasons We’re Wrong About the World — and Why Things Are Better Than You Think» του Σουηδού ακαδημαϊκού και γιατρού Χανς Ρόσλινγκ ατενίζει όχι με δυστοπική απαισιοδοξία, αλλά με περισσή αισιοδοξία το μέλλον.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που όχι μόνο δίνει συμβουλές για το πώς πρέπει να βλέπουμε τον κόσμο αλλά επιπλέον αναλύει με ποιο τρόπο τα προσωπικά μας ένστικτα και οι προκαταλήψεις μας μπορούν να επηρεάσουν το πώς αντιλαμβανόμαστε τις πληροφορίες που λαμβάνουμε.

Το βιβλίο Factfulness: Ten Reasons We’re Wrong About the World – and Why Things Are Better Than You Think είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα, από κάθε άποψη.

Το βασικό επιχείρημα του Ρόσλινγκ είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων έχει παρεξηγήσει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο κόσμος μας σήμερα. Θεωρούμε πως είμαστε σε δεινότερη και χειρότερη κατάσταση, αλλά κάτι τέτοιο ουδόλως ισχύει.

Με βάση τα στοιχεία που συγκέντρωσε για πολλά χρόνια ο σουηδός καθηγητής, το συμπέρασμα που εξάγεται είναι πως δεν θα έπρεπε να είμαστε τόσο απαισιόδοξοι –αντιθέτως, έχουμε πολλούς λόγους να αναθαρρήσουμε για το μέλλον μας ως ανθρωπότητα.

Και το βιβλίο περιέχει στατιστικά στοιχεία που ρέπουν προς την απόλυτη αισιοδοξία.

Οι περισσότεροι πίνακες μιλούν από μόνοι τους: τον 19ο αιώνα, το 85% του πληθυσμού της Γης ζούσαν υπό ακραία φτώχεια, με προσδόκιμο ζωής τα 30 έτη. Μέχρι το 1966, ο κόσμος εξακολουθούσε να ζει κάπως έτσι. Στα τέλη του 20ου αιώνα (!), το 29% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε υπό ακραία φτώχεια. Σήμερα, το ποσοστό αυτό έχει πέσει στο 9% και πέφτει με ραγδαίους ρυθμούς.

Όσο για το προσδόκιμο ζωής; Ο μέσος όρος παγκοσμίως είναι στα 72 έτη.

Άλλα παραδείγματα: το περίφημο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών σχεδόν απομυθοποιείται, καθώς το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού ζεί σε χώρες με μεσαία εισοδήματα, κερδίζοντας από 1 έως 30 ευρώ την ημέρα.

«Η ιδέα πως ζούμε σε έναν διαχωρισμένο κόσμο, με την πλειοψηφία του να ζει υπό την απόλυτη φτώχεια και εξαθλίωση πρόκειται για αυταπάτη», λέει ο Ρόσλινγκ.

Επίσης, 2 στους 3 κατοίκους της Γης έχει κινητό τηλέφωνο, τα αεροπορικά ταξίδια είναι σχεδόν 2.000 φορές πιο ασφαλή ενώ το 56% των κατοίκων του πλανήτη ζει υπό δημοκρατικά καθεστώτα -το ποσοστό αυτό πριν 200 χρόνια ήταν 1%.

Οσο για το ηθικό δίδαγμα που θέλει να αφήσει πίσω του ο σουηδός ακαδημαϊκός; «Ψάξτε να βρείτε για τις αιτίες και όχι για τους κακούς ή τους πλούσιους της υπόθεσης: αυτή η τακτική θα μας βοηθούσε να αποφύγουμε την ενστικτώδη μας αντίδραση να κατηγορούμε τους άλλους για όλα. Επίσης, αποφεύγετε τις τεμπέλικες γενικότητας και κυρίως ανανεώνετε τις γνώσεις σας για το κάθε θέμα. Γιατί ειδικά στις κοινωνικές επιστήμες, όλα τα δεδομένα αλλάζουν πολύ γρήγορα».

«Όταν έχουμε μία εικόνα του κόσμου βασισμένη σε γεγονότα, βλέπουμε ότι ο κόσμος δεν είναι τόσο κακός όσο φαίνεται – και μπορούμε να δούμε τι πρέπει να κάνουμε για να συνεχίσουμε να τον βελτιώνουμε», αναφέρει στο βιβλίο του ο Ρόσλινγκ, ο οποίος αναφέρεται συχνά στην τάση των ανθρώπων να βασίζονται είτε σε μισές αλήθειες, είτε σε αρνητικές υποθέσεις, είτε σε καθαρή άγνοια.

Λανθασμένα ένστικτα και ένας κόσμος που διαρκώς αλλάζει

Αυτή η τάση οδηγεί τους ανθρώπους να ενδίδουν σε μια σειρά από αυτό που οι συγγραφείς αποκαλούν «ένστικτα», τα οποία αντιβαίνουν στην ορθή και υγιή κρίση. Οι συγγραφείς διακρίνουν κάποια από αυτά που διαστρεβλώνουν τις αντιλήψεις μας:

Το ένστικτο του GAP, το οποίο μας κάνει να πιστεύουμε ότι ο κόσμος χωρίζεται σε δύο μέρη: «αυτοί» (ο “αναπτυσσόμενος” κόσμος) και «εμείς» (ο “ανεπτυγμένος” κόσμος). Στην πραγματικότητα, υπάρχουν τέσσερα επίπεδα εισοδήματος, τα οποία δίνουν μια πολύ καλύτερη εικόνα.

Το ένστικτο της αρνητικότητας: ξεχνάμε πώς ήταν πραγματικά ο κόσμος πριν. Δεν είναι επειδή κάποια πράγματα είναι άσχημα σήμερα, ότι δεν μπορούν να είναι καλύτερα από ό,τι ήταν πριν. Αυτό είναι ένα θέμα στο οποίο αναφέρεται συχνά ο Γάλλος φιλόσοφος Michel Serres.

Το ένστικτο του φόβου: ορισμένοι από τους προγονικούς και προαιώιους μας φόβους, απολύτως δικαιολογημένοι την εποχή που ζούσαμε σε σπηλιές, εξακολουθούν να μας στοιχειώνουν ακόμη και σήμερα, παρόλο που η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά. Και έχουμε την τάση να υπερβάλλουμε κατάφωρα στις σύγχρονες απειλές, όπως η τρομοκρατία, σε σύγκριση με άλλες αιτίες θανάτου.

Το ένστικτο της μοναδικής προσέγγισης: πιστεύουμε ότι όλα τα προβλήματα έχουν μία και μόνη αιτία.

Το ένστικτο της επίρριψης ευθυνών (θα μπορούσε επίσης να ονομαστεί «ένστικτο της συνωμοσίας»): είναι πάντα διανοητικά ευκολότερο να βρίσκουμε ενόχους παρά τις πραγματικές αιτίες.