Στις απαρχές της ψηφιακής δεκαετίας που διαμορφώνει το παρόν και προδιαγράφει το μέλλον, μια αθέατη αλλά βαθιά μετατόπιση συμβαίνει στον χώρο εργασίας. Η παρακολούθηση εργαζομένων κάποτε μια πρακτική περιορισμένη σε εταιρικούς servers και παραδοσιακά εργαλεία ελέγχου εξελίσσεται σήμερα σε μια πολυεπίπεδη αρχιτεκτονική παρατήρησης. Η εποχή που αναδύεται, η εποχή της συστημικής επιτήρησης δεν είναι μόνο αποτέλεσμα τεχνολογικής προόδου, αλλά μιας νέας ισορροπίας ισχύος ανάμεσα σε εργοδότες και εργαζομένους. Η πρόκληση της κατανόησής της απαιτεί να κοιτάξει κανείς πέρα από την επιφάνεια των εργαλείων και να αναμετρηθεί με το διακύβευμα των χρόνων που έρχονται.  

Η πανδημία επιτάχυνε με βίαιο τρόπο μια στροφή που ήδη είχε αρχίσει να σχηματίζεται. Η τηλεργασία εισέβαλε στις ζωές εκατομμυρίων, σπάζοντας τα στεγανά ανάμεσα στο ιδιωτικό και το επαγγελματικό ανοίγοντας για πρώτη φορά μεγάλα παράθυρα προς έναν κόσμο όπου το σπίτι γίνεται γραφείο και η κάμερα το βλέμμα του εργοδότη. Στην αρχική φάση η ισορροπία έμοιαζε να μετακινείται υπέρ των εργαζομένων: ευελιξία, αυτονομία, επαναδιεκδίκηση του χρόνου. Όμως αυτή η ενίσχυση δεν ήταν παρά μια σύντομη ανάσα.  

Η νέα γενιά εργαλείων παρακολούθησης δεν περιορίζεται πλέον στη μέτρηση παραγωγικότητας. Ενοποιεί δεδομένα, καταγράφει μοτίβα, παρακολουθεί παρουσίες, τοποθεσίες και αλληλεπιδράσεις. Από τα εταιρικά τηλέφωνα που πλέον μπορούν να αρχειοθετούν σύγχρονες μορφές μηνυμάτων μέχρι τις πλατφόρμες συνεργασίας που ενημερώνουν αυτόματα την τοποθεσία του εργαζομένου όταν συνδέεται σε ένα WiFi, η υποδομή της επιτήρησης γίνεται αόρατη και πανταχού παρούσα. Πρόκειται για μια μορφή ψηφιακού “πανόπτικον”, διαυγούς και ταυτόχρονα αδιόρατου, στο οποίο ο εργαζόμενος δε γνωρίζει πάντα τι ακριβώς παρακολουθείται, αλλά γνωρίζει ότι παρακολουθείται. 

Όπως επισημαίνουν ειδικοί διεθνώς, οι ρυθμίσεις γύρω από την παρακολούθηση αποτελούν σήμερα ένα από τα βασικά χαρτιά που μπαίνουν στο τραπέζι εργοδοτών και εργαζομένων. Σε μια εποχή που η αγορά εργασίας ψύχεται και η ανεργία κινείται ανοδικά, η επιτήρηση λειτουργεί ως μοχλός ισχύος για να ανακτηθούν προνόμια που χάθηκαν κατά την πανδημική περίοδο. Το δικαίωμα στον χρόνο και στον χώρο γίνεται πάλι αντικείμενο ελέγχου. 

Η πρόσβαση σε πλατφόρμες επικοινωνίας, εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, δίκτυα και ανεπίσημους διαύλους πληροφορίας δημιουργεί για τους εργοδότες μια νέα πηγή ανησυχίας. Η πληροφορία, ο μεγαλύτερος πόρος του 21ου αιώνα μπορεί να κυκλοφορήσει εκτός εταιρείας με τρόπους που δεν μπορούν εύκολα να ελεγχθούν. Η παρακολούθηση, συνεπώς δεν αφορά μόνο την παραγωγικότητα αλλά και την προστασία της εταιρικής οντότητας, των δεδομένων, της φήμης. Είναι η ασπίδα μιας εποχής όπου η ψηφιακή διαρροή μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτα πλήγματα. 

Αυτό όμως φέρνει στο προσκήνιο ένα άλλο ερώτημα: πότε η προστασία μετατρέπεται σε υπερβολή; Πότε η πρόληψη γραμμής άμυνας εξελίσσεται σε εργαλείο πειθαρχίας; Οι ειδικοί στα ψηφιακά δικαιώματα προειδοποιούν ότι η τεχνολογία έχει πάντα την τάση να επεκτείνεται. Σήμερα χρησιμοποιείται για ασφάλεια, αύριο μπορεί για αξιολόγηση, μεθαύριο για πειθαρχικό έλεγχο. Η γραμμή ανάμεσα στην προστασία και στον έλεγχο είναι λεπτή και ευμετάβλητη. 

Η συζήτηση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν η παρακολούθηση αγγίζει προσωπικές συσκευές. Το bring-your-own-device, η πρακτική της χρήσης προσωπικών κινητών και υπολογιστών για εργασία, ενισχύει την αποτελεσματικότητα αλλά θολώνει επικίνδυνα τα όρια της ιδιωτικότητας. Στις εταιρικές συσκευές ο εργοδότης έχει πλήρη πρόσβαση. Στις προσωπικές όμως, η πρόσβαση σε δεδομένα ενδέχεται να αποκαλύψει ευαίσθητες πληροφορίες για την υγεία, τις συναναστροφές, τις προσωπικές επιλογές του εργαζομένου. Η τεχνολογία μπορεί σήμερα να διαγράψει επιλεκτικά εταιρικά δεδομένα χωρίς να επηρεάσει το υπόλοιπο περιεχόμενο, αλλά η δυνατότητα πρόσβασης παραμένει και φέρει ένα ηθικό βάρος για το οποίο οι περισσότερες εταιρείες δεν είναι έτοιμες. 

Η χρυσή εποχή της παρακολούθησης δεν είναι λοιπόν μια εποχή λαμπερή. Είναι μια εποχή αντιφάσεων. Από τη μια πλευρά προσφέρει δυνατότητες ασφάλειας, προστασίας, ψηφιακής συνοχής. Από την άλλη επαναπροσδιορίζει το δικαίωμα του εργαζομένου στην ιδιωτικότητα, στη διαχείριση του χρόνου του, στη θεμελιώδη ανθρώπινη ανάγκη να μην βρίσκεται κάτω από συνεχή παρατήρηση. 

Ο κόσμος της εργασίας αλλάζει γρήγορα, αλλάζει όχι μόνο ως προς το που και πότε εργαζόμαστε, αλλά και ως προς τον βαθμό στον οποίο είμαστε διαρκώς ορατοί. Η συζήτηση για τα όρια, τις εγγυήσεις, την άμυνα απέναντι στην καταχρηστική χρήση της τεχνολογίας δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα. Ίσως η μόνη πραγματική άμυνα απέναντι σε μια εποχή όπου το ψηφιακό βλέμμα δεν αναβοσβήνει ποτέ. 

*Με στοιχεία από το Business Insider 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.