Επιτέλους! Έφτασε το καλοκαίρι! Η εποχή της βόλτας με τα αέρινα φορέματα στην πόλη. Η εποχή της ηλιοθεραπείας με το καινούργιο μπικίνι. Η ανεμελιά και η αίσθηση ελευθερίας πρωτοστατούν, σωστά; Για τις γυναίκες, όχι. Γιατί μαζί με τη θερμοκρασία, αυξάνεται και το catcalling, γεγονός που το επιβεβαιώνουν αρκετά άρθρα και ουκ ολίγοι χρήστες στο Reddit. Το catcalling συμβαίνει όλες τις εποχές του χρόνου, ανεξαρτήτως των ρούχων που φοράει μία θηλυκότητα, ωστόσο το καλοκαίρι η θέα παραπάνω κομματιών γυμνού σώματος φαίνεται ότι αυξάνει τα περιστατικά catcalling.

@shakespeares_ophelia and this happened today.like 30 minutes ago. and I was scared. #streetharrasment #catcalled #men #women #tobeawoman #scared ♬ LABOUR – the cacophony – Paris Paloma

Ερευνώντας το φαινόμενο του catcalling στο αχανές, αλλά πάντα βοηθητικό διαδίκτυο, έπεσα πάνω σε μία ακαδημαϊκή εργασία τριών επιστημόνων της ψυχολογίας από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) με θέμα: “Words that pierce: Discursive constructions of catcalling” (μτφρ. “Λέξεις που διαπερνούν: Catcalling”: Διαλεκτικές κατασκευές του catcalling”), οι οποίες παρατήρησαν κατά την έρευνά τους ότι παρόλο που ο (αγγλικός και διεθνής) όρος δημιουργήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα, οι μελετητές δεν έχουν συναινέσει ακόμα ως προς τον ορισμό. Αν θεωρείται δηλαδή δημόσια παρενόχληση, παρενόχληση στο δρόμο, σεξουαλική τρομοκρατία, παρενόχληση από έναν ξένο κ.α. Πάντως, όλοι συγκλίνουν στο ίδιο συμπέρασμα, ότι είναι παρενόχληση.

Περιφραστικά, λοιπόν, το φαινόμενο του catcalling είναι η παραβίαση του προσωπικού χώρου των γυναικών μέσω ανεπιθύμητων σχολίων, κινήσεων καθώς και διάφορων τεχνικών ή παραγόμενων ήχων (κορνάρισμα ή το «ψιτ ψιτ» απ’ όπου πήρε το όνομά του) από αγνώστους σε δημόσιο χώρο. Παρά τους ορισμούς των ειδικών επί του θέματος που αναφέρουν το catcalling ως παρενόχληση, ένα πολύ μεγάλο μέρος του κόσμου ιδίως οι άνδρες «δεν το εκλαμβάνουν ως εισβολή στα προσωπικά όρια της εκάστοτε θηλυκότητας», μου λέει η Βάσια Κανελλοπούλου, πολιτικός επιστήμονας με ειδίκευση την Κινεζική πολιτική, αντίθετα «φυσικοποιείται στα πλαίσια μιας κουλτούρας που θεωρεί οριακά “κολακευτικές” τις χυδαίες εκδηλώσεις, τις άναρθρες μαϊμουδίστικές κραυγές, και τις άρρυθμες χειρονομίες».

Λόγω σπουδών, έρευνας και στη συνέχεια δουλειάς, η Βάσια έχει ζήσει και ταξιδέψει σε αρκετές περιοχές στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Ασία. Ιδιαίτερα όμως στην Κίνα, την Ταϊβάν, στην Νοτιοανατολική Ασία και στην Ινδική υποήπειρο. Κυκλοφορώντας ως επί το πλείστον μόνη και έχοντας δεχθεί πολλές φορές catcalling, μου λέει ότι ;όταν της συμβαίνει στην Ευρώπη αισθάνεται περισσότερα αρνητικά συναισθήματα, απ’ ό,τι στην Ασία. «Αυτό συμβαίνει γιατί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην Ευρώπη ή στην Λατινική Αμερική το catcalling έχει κανονικοποιηθεί ως μέρος της δημόσιας ζωής. Αντίθετα στην Ανατολική ή Νοτιοανατολική Ασία θεωρείται ντροπή να εκφραστείς με αυτό τον τρόπο», μου εξηγεί.

Απ’ όσα μου είπε η Βάσια κατάλαβα ότι οι άνδρες στην Ευρώπη δεν αντιλαμβάνονται ότι σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι χειρότεροι από τους Ασιάτες, τους οποίους θεωρούν πιο επικίνδυνους από τους ίδιους. Η ιστορία που ακολουθεί αποτυπώνει αυτή την αντίληψη.

«Πρόσφατα μίλαγα σε έναν γνωστό μου (Έλληνα) για την εμπειρία μου ως solo ταξιδιώτισσα στην Ασία, του περιέγραψα ένα άβολο σκηνικό που συνέβη στην Ινδία στο οποίο φυσικά και αντέδρασα. Παρατήρησα πως αμέσως το βλέμμα ενθουσιασμού του άλλαξε σε βλέμμα περιφρόνησης, για να δηλώσει εμφατικά στην συνέχεια “εμ έτσι είναι, η Ινδία είναι επικίνδυνη χώρα για τις γυναίκες’”. Μου έκανε τόσο εντύπωση αυτή η αναφορά καθώς το σκηνικό που του περιέγραψα ήταν ένα τυπικό καθημερινό συμβάν catcalling που συμβαίνει κάθε δευτερόλεπτο σε εκατοντάδες θηλυκότητες στην Ελλάδα, στην Ισπανία, Γερμανία και σε όλη την Ευρώπη.

Γιατί λοιπόν η ίδια συμπεριφορά, ένα επίμονο catcalling να θεωρείται κομπλιμέντο ή ένδειξη θαυμασμού σε χώρες της Δύσης αλλά απειλή στην Ινδία; Αλλάζει τελικά τόσο δραματικά μια συνθήκη που αποδεδειγμένα και παγκόσμια βιώνεται ως μη θεμιτή από τις γυναίκες, αποκλειστικά και μόνο βάση του περιβάλλοντος που εκτελείται ή απλά πολλές φορές το πλαίσιο λειτουργεί ως ηθική δικαιολογία για τους δρώντες; Το catcalling θα ήταν δύσκολο για τις θηλυκότητες ακόμα και αν το έκαναν εξωγήινοι στον Άρη.

Νιώθω πολλές φορές πως είναι ιδιαίτερα βολική αυτή η διχοτομική διάκριση. Ταυτίζοντας μια εθνοτική ομάδα, μια χώρα, έναν λαό ως κυρίαρχους φορείς της σεξουαλικής απειλής- πέραν των ένα εκατομμύριο άλλων προβλημάτων που προσφέρει- σχετικοποιεί την πρόθεση και την ουσία του catcalling που δεν είναι άλλη από την επίδειξη εξουσίας ενός πατριαρχικού συστήματος τόσο βαθιά ριζωμένου που ξεπερνάει τα στενά όρια των συνόρων και των πολιτισμών.

Ναι στην Ινδία δεν ένιωσα ασφάλεια ταξιδεύοντας μόνη μου. Αλλά δεν την ένιωσα ούτε ζώντας στην Ισπανία και σίγουρα ούτε ζώντας στην Γερμανία. Για την ακρίβεια οι χειρότερες εμπειρίες μου στο θέμα αυτό συνέβησαν στους υπέροχους και φιλήσυχους δρόμους της αρμονικής Γερμανίας».

Έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αθήνα, θυμάμαι το αίσθημα ντροπής και φόβου που ένιωσα για πρώτη φορά όταν μου έκαναν catcalling στα 15 μου μόλις χρόνια. Αν και με τα χρόνια η ντροπή άρχισε να υποχωρεί και να μετατρέπεται σε θυμό, δεν συνέβη, το ίδιο και στην Βαρβάρα που ζει στην Αθήνα από τα 18 της όταν ήρθε να σπουδάσει και να δουλέψει.

«Μου έχει συμβεί αρκετές φορές στους δρόμους της Αθήνας να νιώσω άβολα με “κομπλιμέντα” αγνώστων αντρών. Η λίστα περιλαμβάνει παρατεταμένα κορναρίσματα, επίμονα βλέμματα και άναρθρες κραυγές, σφυρίγματα, αλλά ως επί το πλείστον ένα σωρό χυδαίους κατ’ εμέ – κολακευτικούς μάλλον για εκείνους, χαρακτηρισμούς: κωλάρα, καυλάκι, μούνα. Αυτές οι λέξεις έχουν κάνει το σώμα μου να παγώσει, με έχουν κάνει να νιώσω ντροπή για τον εαυτό μου, ακόμη και φόβο όταν συνοδεύονταν από έντονη βλεμματική επαφή. Συχνά και αηδία. Αλλά το χειρότερο: ενοχή!». Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, η ντροπή και η ενοχή, κατακλείουν πολύ συχνά τα θύματα του catcalling, μαζί με άλλα όπως είναι η ανασφάλεια, ο πανικός και πιο μακροπρόθεσμα ίσως τα θύματα να φτάσουν στο σημείο να κατηγορούν και να ασκούν κριτική στον εαυτό τους.

«Νομίζω ότι όλες μας έχουμε δεχθεί catcalling στο δημόσιο χώρο υπό κάποια μορφή: σφύριγμα, κορνάρισμα και σεξιστικά σχόλια», μου λέει η Μαρία που επίσης ζει, σπουδάζει και εργάζεται στην Αθήνα. «Προσωπικά, έχω ακούσει ατάκες όπως “τι βυζάρες είναι αυτές” και “που πας μωρή καύλα”. Εννοείται ότι έχω ακούσει και άλλες, όμως αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να τις θυμηθώ. Ίσως ο εγκέφαλός μου θέλει να τα αποβάλλει από τη μνήμη μου», μου λέει και κατανόησα καλύτερα ακούγοντας την εμπειρία της το βαθύ ψυχολογικό αντίκτυπο που έχει το catcalling στη ζωή των γυναικών.

«Εμένα πρώτα με ενοχλούν και αργότερα θα νιώσω ότι με τρομάζουν. Το πρώτο συναίσθημα που νιώθω είναι η αηδία. Προφανώς δεν το νιώθω κομπλιμέντο. Με όποιο τρόπο κι αν έχει εκδηλωθεί είτε είναι χειρονομία είτε χαρακτηρισμός, η πρώτη μου σκέψη είναι να βρίσω, αλλά συνήθως δεν το κάνω γιατί υπάρχει ο φόβος από πίσω.

Βέβαια, αν δεχθώ catcalling το βράδυ, που μου έχει συμβεί αρκετές φορές, είναι πιο τρομακτικό. Τότε, οι πρώτες μου σκέψεις είναι: “να πάρω άλλο δρόμο;”, “να πάρω κάποιον τηλέφωνο;”, “να κοιτάω συνεχώς πίσω μου καθώς περπατάω;”, γιατί όταν είναι ερημικός ο δρόμος το βράδυ, δεν ξέρεις τι μπορεί να σου συμβεί…». Το αίσθημα φόβου και οι σκέψεις για το πως κατά τ’άλλα ένα αθώο “κομπλιμέντο” μπορεί να εξελιχθεί σε κάτι χειρότερο που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη σωματική της ακεραιότητα, κατακλείουν συχνά την Μαρία όταν δέχεται και catcalling και δεν είναι η μοναδική.

Έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2010 βρήκε μια άμεση σχέση μεταξύ της εμπειρίας παρενόχλησης στο δρόμο και της μεγαλύτερης ενασχόλησης με τη φυσική εμφάνιση και την ντροπή του σώματος, καθώς και τη συσχέτισή τους με αυξημένους φόβους για βιασμό.

Παρόλο που το catcalling δεν είναι ένα νέο φαινόμενο, δεν είχε τύχει σημαντικής επιστημονικής, αλλά και νομικής προσοχής για πολλά χρόνια. Αυτό φαίνεται να αλλάζει (πολύ) αργά και σταδιακά και μάλλον οι ρυθμοί δεν θα εντατικοποιηθούν σύντομα, αφού το να σου φωνάζουν στο δρόμο έχει κανονικοποιηθεί και θεωρείται ανεκτό αλλά και αναμενόμενο. Αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε εύκολα κάνοντας μία βόλτα στους δρόμους του κέντρου της Αθήνας ή οποιασδήποτε άλλης πόλης της Ελλάδας.

Παρόλα αυτά, έχει αρχίσει να αναδύεται μια ισχυρή γραμμή αντίστασης απέναντι στο φαινόμενο. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί αρκετές διαδικτυακές πλατφόρμες αποκλειστικά στην αναφορά περιστατικών παρενόχλησης λόγω φύλου που λαμβάνουν χώρα σε δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των catcalls, όπως το Everyday Sexism Project (https://everydaysexism.com), η πλατφόρμα Stop Street Harassment (https://streetharassment.wordpress.com/), η πλατφόρμα Harassment and Assault Reporting (https://harpnow.org) και το Hollaback (https://www.ihollaback.org), όμως θα αργήσει μία αντίστοιχη να έρθει στην Ελλάδα, όπου για να έχεις πρόσβαση στο panic button, πρέπει πρώτα να έχεις μπορέσει να ξεφύγεις από τον κακοποιητή σου και να έχεις καταφέρει να κάνεις καταγγελία. Έχουμε αναφερθεί εκτενώς στο τι και αν έχει αλλάξει στην Ελλάδα μετά την εμφάνιση του #MeToo.

Ωστόσο, αρκετές χώρες έχουν κάνει κινήσεις για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της λεκτικής σεξουαλικής κακοποίησης στο δρόμο. Το Βέλγιο απαγόρευσε τις σεξιστικές προσβολές το 2014, στο Περού η παρενόχληση στο δρόμο με φυλάκιση έως και 12 ετών, η Αργεντινή επιβάλλει πρόστιμο 60$, ενώ στην Πορτογαλία τιμωρείται με ποινή φυλάκισης ενός έτους ή με χρηματική ποινή μέχρι 120 ευρώ. Στη Βρετανία, τη Γαλλία και σε κάποιες πολιτείες της Αμερικής, έχει επίσης ποινικοποιηθεί το catcalling.

Είναι το dogcalling η λύση;

@duluthmedspa When women cat call men. #catcall #catcalling #catcallchallenge #catcalled #catcalls #heysexy #heyhoney #heybaby #heysweetcheeks ♬ original sound – Duluth Med Spa

Προσπαθώντας οι γυναίκες να διαχειριστούν το catcalling, άρχισαν να εφαρμόζουν το dogcalling, μία αντίστοιχη τακτική (περίεργα σχόλια, κραυγές και γαυγίσματα) που έχει στόχο να κάνει τους άνδρες να νιώσουν συναισθήματα ντροπής, αμηχανίας ή ακόμα και ενοχής. Ρώτησα την Βάσια αν έχει δοκιμάσει αυτήν την τακτική.

«Όχι, δεν την έχω δοκιμάσει. Δεν θεωρώ ότι το dogcalling μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του catcalling. Στο TikTok το αντιμετωπίζουν πιο πολύ με χαβαλέ ή ακόμα και ως ένα τρόπο για να κοροϊδέψουν το catcalling. Όταν εκλαμβάνεται ως μία χιουμοριστική αντίδραση στο διαδίκτυο, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης στην πραγματική ζωή. Επίσης, πιστεύω ότι οι άνδρες δεν πρόκειται να αισθανθούν ούτε ντροπή και εννοείται ούτε ενοχές. Είναι πολύ μεγάλο το ποσοστό που κάνει catcalling και δυστυχώς θεωρείται φυσιολογικό κυρίως από τους άνδρες. Το dogcalling μπορεί να έχει και τα αντίθετα αποτελέσματα, δηλαδή να θεωρηθεί ως φλερτ ή ως ένδειξη καλέσματος για περαιτέρω συναναστροφή».

«Επειδή το catcalling ουσιαστικά αναπαράγει όλη αυτή την ανισότητα στην εξουσία και τη πατριαρχική νοοτροπία που μπορεί να οδηγήσει σε σεξουαλική βία, οπότε το να απαντήσει χρησιμοποιώντας ουσιαστικά την τακτική του catcalling, νομίζω ότι δεν θα βοηθήσει στην εξισορρόπηση αυτή της εξουσιαστικής σχέσης».

Η Μαρία από την άλλη πιστεύει ότι εξαρτάται από την περίσταση: «Αν τους απαντήσεις με παρόμοια σχόλια χρησιμοποιώντας επιθετικό τόνο, ίσως καταλάβουν πόσο ενοχλητικό είναι το catcalling. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνει με χαριτωμένο ή περιπαικτικό τρόπο. Η αλήθεια είναι ότι δεν το έχω δοκιμάσει, αλλά σκέφτομαι να το εφαρμόσω. Σίγουρα δεν πιστεύω ότι μπορεί να είναι η λύση, γιατί οι περισσότεροι δεν θα το καταλάβουν, αλλά ίσως να λειτουργήσει σε κάποιους.»

Τι θα μπορούσε να λειτουργήσει;

«Πιστεύω ότι η ρητή έκφραση της δυσαρέσκειας για το catcalling, συνοδευόμενο από ένα αυστηρό βλέμμα, χωρίς να θέσουμε όμως τον εαυτό μας σε κίνδυνο μπορεί να είναι αποτελεσματικό. Από τη δική μου εμπειρία τουλάχιστον ο άλλος δεν έπαιρνε τον χώρο να το διακωμωδήσει όπως μπορεί να συμβεί με το dogcalling ή να το συνεχίσει. Όταν βάζεις πολύ αυστηρά όρια όταν συμβαίνει το catcalling -χωρίς να κινδυνέψεις- όταν έχεις δηλαδή μία αυστηρή και “στυφή” αντίδραση πιστεύω ότι δε δίνει πολλά περιθώρια στον άλλον», πρότεινε η Βάσια και η Μαρία μου έδωσε μία παρόμοια απάντηση προσθέτοντας ότι «είναι στο χέρι μας να ενεργήσουμε για μειωθεί γιατί πιστεύω ότι θα αντιμετωπιστεί σύντομα το φαινόμενο. Ακόμα και νόμος να ψηφιζόταν, θα εξακολουθούσε να συνεχίζοταν. Αφού δεν τους σταματάνε οι νόμοι για να μας ασκήσουν πιο βαριάς μορφής βία, σιγά μην τους σταματήσει ένας νόμος να κάνουν catcalling. Στην Ελλάδα τουλάχιστον, αυτό θα συμβεί».

Δυστυχώς, όπως και η Μαρία όπως κι εγώ, όπως φαντάζομαι και άλλοι, ξέρουμε ότι ακόμα και ποινικοποιηθεί το catcalling στην Ελλάδα, τα πρόστιμα που θα επιβληθούν (αν θα επιβληθούν), θα είναι ελάχιστα και το πιθανό είναι να θεωρηθεί αδίκημα άξιο για ποινή φυλάκισης. Δυστυχώς, απέχουμε πολύ ακόμα από άλλα κράτη της Ευρώπης και ας ανήκουμε σε αυτήν.

Μέχρι να αλλάξει η νοοτροπία για το catcalling -που μάλλον θα συμβεί σε πολλά χρόνια- η αντίσταση είναι το μοναδικό όπλο των γυναικών και πρέπει να το χρησιμοποιήσουν με σύνεση γιατί ποτέ «δεν ξέρεις τι μπορεί να σου συμβεί».