Πιθανότατα γνωρίζετε τι σημαίνει ο όρος coming out που αναφέρεται στη γνωστοποίηση εκ μέρους ενός ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμου του σεξουαλικού προσανατολισμού ή/και της ταυτότητας φύλου του. Ίσως μάλιστα έχετε ακούσει τον όρο να χρησιμοποιείται σε σχέση με άλλα είδη ταυτότητας, όπως το να είσαι σε μια χώρα χωρίς χαρτιά.
Αυτό που όμως ίσως δεν γνωρίζετε είναι από πού προέρχεται ο όρος, κι ότι η σημασία του έχει αλλάξει μέσα από την πάροδο του χρόνου.
Με αφορμή την Διεθνή ημέρα κατά της ομοφοβίας, της τρανσφοβίας και της αμφιφοβίας, ρίχνουμε μια καλύτερη ματιά στην ιστορία αυτού του όρου, από τις πρώτες μέρες του κινήματος για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, μέχρι σήμερα.
Επιλεκτική γνωστοποίηση
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η γκέι υποκουλτούρα ευδοκιμούσε σε πολλές μεγάλες αμερικανικές πόλεις.
Οι ομοφυλόφιλοι άνδρες μιλούσαν για “coming out” στην γκέι κοινότητα – δανειζόμενοι τον όρο από την κοινότητα των Ντεμπιτάντ, όπου οι εκλεκτές νεαρές γυναίκες έκαναν coming out στην υψηλή κοινωνία. Ένα ειδησεογραφικό άρθρο του 1931 στην εφημερίδα Baltimore Afro-American αναφερόταν στο «coming out των νέων Ντεμπιτάντ στην ομοφυλοφιλική κοινότητα». Είχε τίτλο “1931 Debutantes Bow at Local ‘Pansy‘ Ball“.
Τη δεκαετία του 1930, του ’40 και του ’50 παρατηρήθηκε μια αυξανόμενη αντίδραση εναντίον αυτού του γκέι κόσμου που άρχισε να αποκτά ορατότητα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα η γκέι ζωή να γίνει πιο μυστικοπαθής. Η ομοφυλοφιλία εκείνη την περίοδο ήταν παράνομη και πολλοί ομοφυλόφιλοι είχαν μετακινηθεί προς τα αστικά κέντρα που πρόσφεραν ανωνυμία και σχετική ασφάλεια. Οι διώξεις, οι απολύσεις και ο φόβος υποχρέωσαν τους ομοφυλόφιλους να συνεχίσουν να κρύβονται. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 όμως, υπήρξαν και οι πρώτες οργανώσεις για τα «γκέι δικαιώματα», που αναπτύχθηκαν ακόμα περισσότερο τη δεκαετία του ’60.
Η Mattachine Society, η πρώτη παναμερικανική οργάνωση για τα δικαιώματα των γκέι, που ιδρύθηκε το 1950 στο Λος Άντζελες- πρόδρομος του κινήματος για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων – πήρε το όνομά της από μυστηριώδεις μεσαιωνικές φιγούρες με μάσκες. Σε αυτό το πλαίσιο, το coming out σήμαινε αρχικά την αναγνώριση του σεξουαλικού προσανατολισμού του ίδιου του ατόμου και στη συνέχεια σε άλλους ομοφυλόφιλους. Δεν σήμαινε ωστόσο την αποκάλυψη της ταυτότητάς του στον υπόλοιπο κόσμο στο σύνολό του.
Αυτή η επιλεκτική γνωστοποίηση βασιζόταν σε κωδικοποιημένες φράσεις – όπως «οικογένεια», «μέλος της λέσχης», «φίλος της Ντόροθι», «φίλος της κυρίας Κινγκ» ή «γκέι» – που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε κάποια μικτή παρέα για να χαρακτηρίσουν κάποιον ως ομοφυλόφιλο.
Ο όρος «γκέι» αρχικά ήταν δανεισμένος από την αργκό των γυναικών ιερόδουλων, όταν χρησιμοποιούσαν τη λέξη για να αναφερθούν στις γυναίκες του επαγγέλματός τους. Βέβαια, το «γκέι» τελικά «αποκαλύφθηκε» όταν το κίνημα για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων το υιοθέτησε μετά την εξέγερση του Stonewall το 1969.
Το coming out απέκτησε πιο πολιτικό νόημα μετά την εξέγερση του Stonewall το 1969, κατά την οποία οι θαμώνες του μπαρ Stonewall Inn στη Νέα Υόρκη αντιστάθηκαν σε μια αστυνομική επιδρομή. Το μπαρ ανήκε στη μαφιόζικη οικογένεια των Τζενοβέζε και μέσα σε αυτό συγκεντρώνονταν γκέι, τραβεστί, drag queens, femme (θηλυπρεπείς) και butch (ανδροπρεπείς) λεσβίες, εκδιδόμενοι νεαροί, αλλά και άστεγοι ή μαύροι και ισπανόφωνοι που πήγαιναν εκεί για να χορέψουν. Να αναφέρουμε εδώ ότι εκείνη την εποχή απαγορευτόταν ακόμα και ο χορός σε ζευγάρια του ίδιου φύλου, όμως το “Stonewall Inn” είχε εφαρμόσει μια δική του πατέντα. Μόλις ενημερωνόταν για την άφιξη της αστυνομίας, ο μπάρμαν άναβε ένα λευκό φως και αμέσως σταματούσε κάθε δραστηριότητα. Εκείνη την ημέρα όμως κατά την έφοδο της αστυνομίας στο μπαρ οι θαμώνες αρνήθηκαν να επιδείξουν την αστυνομική τους ταυτότητα, κι ακολούθησε ένας πανικός. Φωτιές, δακρυγόνα, ουρλιαχτά, ξύλο, συλλήψεις και συνθήματα που έλεγαν “Gay power!” και τραγούδια όπως το “We shall overcome“, ένα γκόσπελ που είχε γίνει τραγούδι διαμαρτυρίας και είχε μετατραπεί σε «ύμνο» του κινήματος για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η εξέγερση διήρκεσε για μέρες. Τα γεγονότα που ακολούθησαν εκείνη τη νύχτα μέσα και έξω από το “Stonewall Inn”, αλλά και τις επόμενες πέντε ημέρες στην ευρύτερη γειτονιά της Christopher Street, καθόρισαν σε τεράστιο βαθμό το απελευθερωτικό κίνημα των ομοφυλόφιλων και τα δικαιώματα της ΛΟΑΤ κοινότητας, όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά σε όλες τις δυτικές κοινωνίες. Στη συνέχεια η εξέγερση τιμήθηκε με μια ετήσια πορεία, γνωστή σήμερα ως “gay pride“.
Στην πρώτη πορεία για την απελευθέρωση των γκέι στη Νέα Υόρκη τον Ιούνιο του 1970, ένας από τους διοργανωτές δήλωσε ότι «δεν θα αποκτήσουμε ποτέ την ελευθερία και τα πολιτικά δικαιώματα που μας αξίζουν ως ανθρώπινα όντα αν δεν σταματήσουμε να κρυβόμαστε σε ντουλάπες και στο καταφύγιο της ανωνυμίας».
Μέχρι τότε, το coming out αντιπαραβαλλόταν με το να είσαι στην ντουλάπα, μεταφέροντας την ντροπή που συνδέεται με το να κρύβεσαι. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960, τα queer άτομα που προσποιούνταν τους ετεροφυλόφιλους λέγονταν ότι βρίσκονταν «στην ντουλάπα» ή χαρακτηρίζονταν “closet case” ή, στην περίπτωση των ομοφυλόφιλων ανδρών, “closet queens“.
Μια ιεροτελεστία της μετάβασης
Παρουσιάζοντας το coming out ως έναν τρόπο να τερματιστούν οι ανασφάλειες, η μοναξιά και το εσωτερικευμένο μίσος για τον εαυτό και να επιτευχθεί μια καλύτερη ζωή, το κίνημα ΛΟΑΤΚΙ ενθάρρυνε τους ανθρώπους να κάνουν coming out, παρά τους σχετικούς κινδύνους. Έδειξε επίσης πώς το coming out μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την οικοδόμηση αλληλεγγύης και την ένταξη κι άλλων queer ατόμων στην κοινότητα.
Για παράδειγμα, το 1978, στην εκστρατεία του για την απόρριψη μιας πρωτοβουλίας της Καλιφόρνιας που θα απαγόρευε στους ομοφυλόφιλους εκπαιδευτικούς να εργάζονται στα δημόσια σχολεία της πολιτείας, ο ανοιχτά ομοφυλόφιλος εκλεγμένος κυβερνητικός αξιωματούχος Harvey Milk προέτρεψε τους ανθρώπους λέγοντας, «Βγείτε, βγείτε, όπου κι αν βρίσκεστε».
Ο Milk έλεγε ότι αν οι queer άνθρωποι έλεγαν στους φίλους τους ότι είναι ομοφυλόφιλοι, οι Καλιφορνέζοι θα συνειδητοποιούσαν ότι είχαν φίλους, συναδέλφους και μέλη της οικογένειάς τους που ήταν ομοφυλόφιλοι και – σε ένδειξη αλληλεγγύης – θα εναντιώνονταν στην νομοθεσία. Η εκστρατεία αυτή βοήθησε εν τέλει στην απόρριψή της.
Τη δεκαετία του 1980, το κίνημα για τα δικαιώματα των γκέι και των λεσβιών ριζοσπαστικοποιήθηκε ως απάντηση στη χριστιανική δεξιά και στην επιδημία του AIDS. Οι ακτιβιστές χρησιμοποίησαν το σύνθημα «Βγες έξω, βγες έξω, όπου κι αν είσαι» για να απαιτήσουν από τους ανθρώπους να δηλώσουν την ομοφυλοφιλία τους. Η αφήγηση του coming out μετατράπηκε σε μια μεταβατική ιεροτελεστία, κάτι που πρέπει να μοιραστεί με άλλους και το κεντρικό στοιχείο των κινημάτων για την απελευθέρωση των ομοφυλοφίλων.
Τη δεκαετία του 1990, η ριζοσπαστική οργάνωση Queer Nation πήγε το coming out σε ένα νέο επίπεδο.
Τα μέλη της φορούσαν μπλουζάκια σε χρώματα Day-Glo με συνθήματα όπως «ΠΡΟΩΘΗΣΤΕ ΤΗΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ. GENERIC QUEER. FAGGOT. ΜΑΧΗΤΙΚΗ ΛΕΣΒΙΑ». Φορώντας αυτά τα μπλουζάκια, έμπαιναν σε ετεροφυλόφιλα μπαρ στη Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο και οργάνωναν “kiss-ins“. Επισκέφθηκαν προαστιακά εμπορικά κέντρα έξω από τις ίδιες πόλεις και φώναζαν: «Είμαστε εδώ, είμαστε queer, είμαστε υπέροχοι – και δεν κρυβόμαστε!». Μέσω αυτών των τακτικών, όχι μόνο έκαναν coming out, αλλά ανάγκασαν τους ετεροφυλόφιλους να αναγνωρίσουν την παρουσία τους.
Η πολιτική του coming out συνείσφερε σημαντικά ως προς την ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων αλλά και στην καλύτερη προστασία τους από το νόμο, απόδειξη ότι σήμερα στην Ελλάδα, όποιο ζευγάρι ομοφύλων επιθυμεί την επισημοποίηση της σχέσης τους ενώπιον του νόμου έχει τη δυνατότητα να συνάψει σύμφωνο συμβίωσης.
Η επιτυχία του ΛΟΑΤΚΙ κινήματος έχει εμπνεύσει και άλλα κοινωνικά κινήματα – με το coming out να έχει γίνει αυτό που εμείς οι κοινωνιολόγοι αποκαλούμε «κυρίαρχη αφήγηση», ένας τρόπος κατανόησης του κόσμου που είναι αρκετά ελαστικός και περιεκτικός ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών κινημάτων.
Ωστόσο, ένα νήμα συνδέει το Στόουνγουολ του ’69 με το σήμερα καθώς παρά όλη αυτή την πρόοδο έπειτα από δεκαετίες διεκδίκησης και κατακτήσεων, είναι τρομακτικό να παραμένει σήμερα ως βασικό αίτημα της ατζέντας η ίδια η επιβίωση των ΛΟΑΤΚΙΑ+ ανθρώπων. Σχολικός εκφοβισμός, «πλάκες» που καταλήγουν σε δολοφονίες, βίαιες επιθέσεις στους δρόμους, ρητορική μίσους, εκκλησιαστικά κηρύγματα. Παρ’ όλες τις νομικές μεταρρυθμίσεις, όσο υπάρχει ένα σύστημα που διαιρεί τους ανθρώπους ανάλογα με το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την καταγωγή ή τη θρησκεία, οι επιθέσεις αυτές δεν θα τερματιστούν. Σίγουρα, η ομοφοβία και η τρανσφοβία εξακολουθούν να ζουν και να βασιλεύουν. Αρκεί μόνο να θυμηθούμε τη βάναυση δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου στο κέντρο της Αθήνας.
Παρόλα αυτά, τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα έχουν κάνει σαφή βήματα προόδου τον τελευταίο μισό αιώνα και το πολιτικό coming out αποτέλεσε μέρος της επιτυχίας τους. Οι πολλαπλές σημασίες του coming out -συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στην κοινότητα, της καλλιέργειας της αυτο-αγάπης και της συλλογικής οργάνωσης για την προώθηση της ισότητας και της δικαιοσύνης- προσφέρουν έναν παραγωγικό τρόπο για να προχωρήσουν τα κοινωνικά κινήματα.
Κάποιοι φαίνεται να προτιμούν τα σύμβολα να παραμένουν σκεπασμένα με την αίγλη (αλλά και τη σκόνη) του παρελθόντος και να μην πολυενοχλούν το παρόν. Όμως δεν κατακάθεται έτσι εύκολα η σκόνη πάνω στο εμβληματικό: «Στόουνγουολ σημαίνει αντεπίθεση».
