Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν πάνω από 50 δισεκατομμύρια ιστοσελίδες που είναι καταχωρημένες στο ευρετήριο της Google. Η Google είναι ο ιστότοπος με τις περισσότερες επισκέψεις, με 175 δισεκατομμύρια μηνιαίες επισκέψεις. Ακολουθούν το YouTube (113 δισεκατομμύρια) και το Facebook (18,1 δισεκατομμύρια). Σε μια εποχή όπου η πληροφορία ρέει με τρελή ταχύτητα μέσω αμέτρητων μέσων, η ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να αξιολογούμε και να χρησιμοποιούμε σωστά τις πληροφορίες είναι πιο κρίσιμη από ποτέ. Οι εκπαιδευτικοί σήμερα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της πρόκλησης, προσπαθώντας να εξοπλίσουν τους νέους με τις δεξιότητες που απαιτούνται για να γίνουν κριτικά σκεπτόμενοι πολίτες και ενεργά μέλη της δημοκρατίας.

Η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η διασπορά ψευδών ειδήσεων και η ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης έχουν δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου οι πληροφορίες είναι πιο δύσκολο να επαληθευτούν. Ειδικά η τεχνολογία AI έχει επιφέρει νέα επίπεδα στην παραπληροφόρηση. Deepfake εικόνες και βίντεο, όπως αυτές που διαδόθηκαν κατά την εκλογική περίοδο στις ΗΠΑ, μπορούν να δημιουργήσουν πειστικές αλλά ψευδείς αφηγήσεις, επηρεάζοντας την κοινή γνώμη. Το αποτέλεσμα είναι μια αυξανόμενη δυσπιστία στις παραδοσιακές πηγές πληροφόρησης και μια δυσκολία διαχωρισμού της πραγματικότητας από τη φαντασία. Είναι εντελώς απόκοσμο το πόσο εύκολο είναι να παράγει κανείς αληθοφανή (αλλά ουσιαστικά ψεύτικα ντοκουμέντα), από τις εικόνες του Πάπα που λανσάρει τις τελευταίες τάσεις της μόδας μέχρι τη φωνή του Προέδρου Μπάιντεν που σε καλεί στο τηλέφωνο και σου λέει να μην πας να ψηφίσεις.

Ευτυχώς, η σύγχρονη κοινωνία διαθέτει ακόμα ένα ισχυρό (και ενεργό) εργαλείο για να εξοπλίσει τους νέους να αντιμετωπίσουν αυτό το τρομερό τοπίο πληροφοριών: την εκπαίδευση στα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας. Οι δάσκαλοι έχουν την ευθύνη να καλλιεργήσουν στους μαθητές δεξιότητες κριτικής σκέψης. Πρέπει να τους διδάξουν πώς να αξιολογούν τις πηγές πληροφορίας, να αναγνωρίζουν σημάδια παραπληροφόρησης και να αναπτύσσουν τη δική τους τεκμηριωμένη άποψη. Ωστόσο, η αποστολή τους γίνεται όλο και πιο δύσκολη λόγω της πολυπλοκότητας του περιβάλλοντος πληροφοριών.

Για παράδειγμα, ένα παιδί που κατακλύζεται καθημερινά από εικόνες και μηνύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να δυσκολεύεται να κατανοήσει ποια είναι αξιόπιστα και ποια όχι. Επιπλέον, η έκθεση σε τέτοιο περιεχόμενο μπορεί να επηρεάσει την ψυχική του υγεία και να διαμορφώσει λανθασμένες πεποιθήσεις για τον κόσμο. Εάν αυτά τα παιδιά δεν αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες ανάλυσης, κινδυνεύουν να γίνουν θύματα παραπληροφόρησης, υπονομεύοντας και οποιαδήποτε μετέπειτα δημοκρατική συμμετοχή τους.

Ενώ οι κίνδυνοι από την τεχνητή νοημοσύνη και τα “συνθετικά μέσα” – που περιλαμβάνουν κείμενο, εικόνες, ήχο και βίντεο που δημιουργείται ή τροποποιείται από τεχνητή νοημοσύνη – αποτελούν την πιο σοβαρή ανησυχία, ωστόσο δεν είναι η μοναδική πρόκληση. Οι έφηβοι σήμερα αντιμετωπίζουν ένα πολύπλοκο και πολύπλευρο περιβάλλον μέσων. Πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για το ευρύ φάσμα των μέσων που θα συναντήσουν, συμπεριλαμβανομένου του μάρκετινγκ, της διαφήμισης, της ψυχαγωγίας, των ειδήσεων, μιας άποψης που θα διαβάσουν τυχαία κάπου στο Facebook, της επιστημονικής έρευνας και πολλών άλλων. Θα πέσουν πάνω σε ψέματα και ειδήσεις ή γεγονότα «ανθρωπογενούς» παραγωγής που παρουσιάζονται με παραπλανητικό τρόπο, εκτός από το περιεχόμενο που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη, και που αυτό εύκολα μπορεί να παραπλανήσει ή να εξαπατήσει.

Εικονογράφηση: @artificial_vandalism / Olafaq

Η διάσταση της τεχνητής νοημοσύνης

Η τεχνητή νοημοσύνη προσθέτει ένα στρώμα δυσκολίας. Πλέον, κάποιος με ελάχιστες γνώσεις μπορεί να παράγει πειστικά ψεύτικα μηνύματα, εικόνες ή ακόμα και βίντεο που μοιάζουν αληθινά. Αυτή η ευκολία, και αυτός ο «ψηφιακός αναλφαβητισμός» του να χειρίζομαι κάτι εύκολα (χωρίς να γνωρίζω προγραμματισμό για παράδειγμα), δεν αφορά μόνο την ανικανότητα αναγνώρισης ψεύτικου περιεχομένου, αλλά και τη μη κατανόηση των συνεπειών του. Μια κοινωνία που δεν μπορεί να διακρίνει την αλήθεια κινδυνεύει να αποδυναμωθεί, καθώς η έλλειψη σωστής κρίσης υπονομεύει τη δημοκρατική διαδικασία και ενισχύει τον κίνδυνο ενός κοινωνικού κατακερματισμού.

Γι’ αυτό η εκπαίδευση παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαχείριση αυτής της κρίσης. Τα σχολεία πρέπει να ενσωματώσουν προγράμματα που διδάσκουν ψηφιακό γραμματισμό και δεξιότητες κριτικής σκέψης από μικρή ηλικία. Οι μαθητές πρέπει να κατανοήσουν πώς λειτουργεί η AI, πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για καλό όσο και για κακό, και πώς να την αντιμετωπίζουν κριτικά. Παράλληλα, οι γονείς και οι κοινότητες πρέπει να εμπλακούν ενεργά. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να πετύχει μόνο του. Χρειάζεται η συνεργασία όλων για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ενθαρρύνει την αμφισβήτηση, την ανάλυση και την τεκμηρίωση.

Και εδώ έρχεται η σειρά των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, των μεγάλων πρωταγωνιστών της Νέας Ψηφιακής Εποχής. Μια εκπαίδευση που να αφορά σε αυτά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και σε κάθε σύγχρονο μέσο επικοινωνίας δεν αφορά απλώς την κατανόηση των εργαλείων και των τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μηνυμάτων. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο: μια απαραίτητη δεξιότητα για να κατανοήσουμε τις προθέσεις, τις επιπτώσεις και τη δυναμική πίσω από την πληροφορία που καταναλώνουμε καθημερινά. Και σε μια εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη αναδεικνύεται ως πρωταγωνιστής της πληροφορίας, η ανάγκη για αυτήν τη δεξιότητα γίνεται όλο και πιο κρίσιμη.

Άρα, μια εκπαίδευση στα μέσα δεν αφορά απλώς στην απόκτηση γνώσεων για τα μέσα ή στην απόκτηση γνώσεων λειτουργίας των μέσων, αλλά και στην εκπαίδευση στον τρόπο σκέψης. Μαθαίνοντας πώς να αναλύουμε τα μηνύματα, κατανοούμε όχι μόνο τι μεταδίδεται αλλά και γιατί. Αυτή η ικανότητα επιτρέπει στους αναγνώστες να διακρίνουν την αξιοπιστία των πηγών, να εξετάζουν τις ατζέντες των δημιουργών, να εντοπίζουν πιθανά κίνητρα πίσω από το περιεχόμενο που τους παρουσιάζεται. Γι΄ αυτό η διδασκαλία των νέων στο πώς να σκέφτονται και να κρίνουν ανεξάρτητα είναι απαραίτητη. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μάθουν από νωρίς να αξιολογούν μηνύματα για τη δύναμη και τον σκοπό τους, καθώς και να κατανοούν το κοινό στο οποίο στοχεύουν, μια γνωστική δεξιότητα που θα τους επιτρέπει να αναπτύξουν μια κριτική κατανόηση της κοινωνίας και της δημοκρατίας.

Σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει αμέτρητες δυνατότητες, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί κινδύνους. Πλατφόρμες όπως η Meta έχουν ήδη αρχίσει να επισημαίνουν το συνθετικό περιεχόμενο, ενώ πρωτοβουλίες όπως το Εκτελεστικό Διάταγμα του Προέδρου Τζο Μπάιντεν για την AI επιδιώκουν την ανάπτυξη μέτρων, όπως τα “υδατογραφήματα”, για την αναγνώριση περιεχομένου που παράγεται από τεχνολογία AI. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες είναι μόνο ένα μικρό μέρος της λύσης. Η συνεχής βελτίωση των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης καθιστά πιο δύσκολη την ανίχνευση του συνθετικού περιεχομένου, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει την ταχύτητα διάδοσης παραπλανητικών πληροφοριών. Επομένως, οι τεχνολογικές λύσεις από μόνες τους δεν αρκούν. Είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η κριτική σκέψη, ώστε οι νέοι να μπορούν να αξιολογούν όχι μόνο το περιεχόμενο που δημιουργείται από την AI αλλά και άλλα είδη παραπλανητικών πληροφοριών.

Η παιδεία στα νέα μέσα επικοινωνίας και στην ευκολία δημιουργίας «παραπλανητικού» περιεχομένου πρέπει να ενσωματώνεται σε κάθε πρόγραμμα σπουδών πλέον, σε όλη τη διάρκεια του ακαδημαϊκού ταξιδιού κάθε μαθητή. Βέβαια, κάτι τέτοιο απαιτεί αναθεωρήσεις των πολιτικών σε επίπεδο περιφέρειας και νομών, φυσικά μαζί με διευρυμένους πόρους εκπαιδευτικών, έτσι ώστε να είναι ευκολότερο για τους εκπαιδευτικούς να ενσωματώσουν ένα νέο σύστημα ψηφιακής εκπαίδευσης στα μέσα σε αυτό που ήδη διδάσκουν. Επιπλέον, η προτεραιότητα στην επαγγελματική ανάπτυξη για τους εκπαιδευτικούς είναι κι αυτή ζωτικής σημασίας, ώστε να μπορούν να διδάξουν με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση αυτές τις ψηφιακές δεξιότητες σε όλα τα γνωστικά τους πεδία. Ναι, για να γίνει κάτι τέτοιο χρειάζεται να υπάρξει διαρθρωτική στήριξη μέσω κρατικών εντολών, και νομοθετών να λογοδοτούν για τη χρηματοδότηση και την εφαρμογή αυτών των πρωτοβουλιών. Χωρίς κατάλληλη χρηματοδότηση ή στρατηγική εκτέλεση, ακόμη και οι πιο καλοπροαίρετες προσπάθειες πολιτικής θα αποτύχουν να επιτύχουν ευρεία εκπαίδευση για την εκπαίδευση στα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας.

Μια ενισχυμένη εκπαίδευση γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας που έχει σχεδιαστεί για τη σημερινή πραγματικότητα της τεχνητής νοημοσύνης στα ειδησεογραφικά σούπερ-μάρκετ θα εξοπλίσει τους νέους με την ικανότητα να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, να αναπτύσσουν υγιείς νοοτροπίες, να κατανοούν τον κόσμο και να ζωντανεύουν τη μάθηση. Αυτό απαιτεί μια κοινοτική προσπάθεια, με συμμετοχή και δράση από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους διαχειριστές, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους ίδιους τους μαθητές. Αλλά όλοι αυτοί μαζί, μπορούν να παρέχουν στους μαθητές της νέας εποχής όλες εκείνες τις κρίσιμες δεξιότητες που απαιτούνται για την πλοήγηση στο περίπλοκο τοπίο των μέσων επικοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο, θα τους δωθεί η δυνατότητα όχι μόνο να καταναλώνουν τις πληροφορίες με υπευθυνότητα αλλά και να διαμορφώνουν ενεργά το μέλλον των μέσων ενημέρωσης με στοχαστικό, ηθικό και ενημερωμένο τρόπο.

 

➪ Διαβάστε επίσης: Που θα μας οδηγήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη το 2025;