Δεκάδες Ευρωπαϊκές πόλεις καλούν την Ευρωπαϊκή Ένωση να λάβει νομοθετικά μέτρα που θα περιορίσουν τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις τύπου Airbnb, φοβούμενες ότι μια μεταπανδημική έκρηξη στον τουρισμό θα απειλήσει τη βιωσιμότητα των πόλεων και την οικονομική προσιτότητα των κατοικιών.

Τοπικές κυβερνήσεις σε Άμστερνταμ, Αρέτσο, Βαρκελώνη, Βερολίνο, Μπολόνια, Βρυξέλλες, Φλωρεντία, Κρακοβία, Λυών, Μόναχο, Παρίσι, Πράγα, Πόρτο, Ουτρέχτη, Βαλένθια, Βιέννη, Βαρσοβία μαζί με μέλη της Eurocities – επίσης γνωστή ως Ευρωπαϊκή Συμμαχία Πόλεων για Βραχυχρόνιες ενοικιάσεις – και ευρωβουλευτές, έστειλαν πριν λίγους μήνες επιστολή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητώντας σαφείς και αυστηρούς κανόνες που θα ρυθμίσουν επιτέλους τις βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Σύμφωνα με την εταιρεία αναλύσεων AirDNA, η ζήτηση για ενοικιάσεις τύπου Airbnb στην Ελλάδα ξεπέρασε τα προ Covid επίπεδα το καλοκαίρι που μας πέρασε, με τη χώρα να σημειώνει αύξηση 237,3% στο ποσοστό ζήτησης για την περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου, πρωτοστατώντας στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με το Market Review του AirDNA για την Ευρώπη τον Απρίλιο του 2022, η ζήτηση για βραχυπρόθεσμα ενοίκια διακοπών από τις 9 Μαΐου και μετά ήταν υψηλότερη στη Βενετία κατά 414,8%, στη Φλωρεντία (+410,4%), στο Πόρτο (+532,3%) και στην Αθήνα (+367,9%).

Ταυτόχρονα, οι καταχωρίσεις τύπου Airbnb στο Άμστερνταμ αυξήθηκαν από 4.500 το 2013 σε 22.000 το 2017. Στην ιστορική συνοικία της Λισαβόνας, Αλφάμα, περισσότερα από τα μισά διαμερίσματα είναι καταχωρημένα στις πλατφόρμες των Booking.com και Airbnb για σύντομη ή μακροχρόνια μίσθωση. Στη Φλωρεντία, οι λίστες διακοπών αυξήθηκαν κατά 60% από το 2015.

Η βραχυπρόθεσμη αύξηση των ενοικίων οδηγεί σε μια ραγδαία αύξηση του αστικού τουρισμού.  

Το αποτέλεσμα, λένε οι ειδικοί, είναι ο τουρισμός των πόλεων να αφαιρεί από τις παραδοσιακές γειτονιές τον χαρακτήρα τους και να απομακρύνει τους κατοίκους. Οι βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις δημιουργούν προβλήματα στους πολίτες που δυσκολεύονται να νοικιάσουν σπίτια για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους. 

«Οι πόλεις χρειάζονται βοήθεια για την επιβολή των κανονισμών και την επιδίωξη της παράνομης βραχυχρόνιας μίσθωσης διακοπών (STHR)», αναφέρει η επιστολή.

«Επί του παρόντος, αυτό καθίσταται δύσκολο από τις πλατφόρμες που αρνούνται να μοιραστούν κρίσιμες πληροφορίες με τις αρχές.

Ως εκ τούτου, θα πρέπει να διασφαλίζεται η πρόσβαση στα δεδομένα για την επιβολή των κανόνων.

Διαφορετικά, το διοικητικό κόστος θα αυξηθεί σημαντικά για τους δήμους λόγω των δικαστικών τελών για έλεγχο των δεδομένων ενοικίασης με εναλλακτικούς τρόπους, όπως παρακολούθηση καταγγελιών και ενδείξεων παράνομης δραστηριότητας STR».

Οι 23 πόλεις που υπέγραψαν την επιστολή ζητούν από την Επιτροπή «να προχωρήσει επειγόντως με την πρόταση της ανακοινωθείσας πρωτοβουλίας βραχυπρόθεσμης μίσθωσης», προσθέτοντας ότι «διακυβεύονται η διαθεσιμότητα, η οικονομική προσιτότητα των κατοικιών, καθώς και η βιωσιμότητα των πόλεων μας».

Οι υπογράφοντες απαιτούν μια «πρόταση που παρέχει σαφή εξουσιοδότηση και διακριτική ευχέρεια στις αρχές να ρυθμίζουν τα ενοίκια διακοπών προς το γενικό δημόσιο συμφέρον και να θέσουν σε εφαρμογή συστήματα εγγραφής».

Ζητούν επίσης πρόσβαση σε δεδομένα «για την επιβολή των κανόνων» καθώς και «ένα καλύτερο και πιο αποτελεσματικό σύστημα που επιτρέπει σε όλες τις πλατφόρμες να κατανοούν και να συμμορφώνονται με τους τοπικούς κανόνες σε ολόκληρη την ΕΕ, ανεξάρτητα από το μέγεθος της πλατφόρμας».

Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι πόλεις που εξετάζουν το ενδεχόμενο να απαγορεύσουν εντελώς εταιρείες όπως η Airbnb.

Για παράδειγμα, στη Βαρκελώνη το 2021, μετά από πολλά χρόνια παραπόνων από κατοίκους για συνεχή θόρυβο, υπερτουρισμό, ελλείψεις διαμερισμάτων και τις τιμές των ενοικίων στο Θεό, ο δήμος ανακοίνωσε την απαγόρευση της Airbnb και των ενοικιάσεων κάτω των 31 ημερών.

Παράλληλα, το Άμστερνταμ έχει απαγορεύσει τελείως τις ενοικιάσεις διακοπών στο ιστορικό κέντρο της πόλης, ενώ το Βερολίνο έχει απειλήσει να κλείσει πλατφόρμες, όπως αυτή της Airbnb που «προσπαθούν να αποφύγουν τη ρύθμιση και την επιβολή του νόμου». Η δήμαρχος του Παρισιού Anne Hidalgo δήλωσε το 2020: «Υπάρχουν περίπου 30.000 ενοικιάσεις τύπου Airbnb στο Παρίσι, καθήκον μας είναι να τα πάρουμε πίσω». 

Η Airbnb φυσικά, αρνήθηκε ότι κάνει κάτι λάθος. Ο διευθυντής δημόσιας πολιτικής της εταιρείας για την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, Πάτρικ Ρόμπινσον, δήλωσε στους New York Times: «Οι χώρες έχουν θέσει τους κανόνες και εμείς τους ακολουθούμε. Όπου υπάρχει μια έντονη συζήτηση σχετικά με τους σωστούς κανονισμούς, είμαστε μέρος αυτής της συζήτησης και τελικά αυτό εναπόκειται στους τοπικούς πολιτικούς να αποφασίσουν».

Η Ελλάδα εξακολουθεί να μην ρυθμίζει τις ενοικιάσεις διακοπών τύπου Airbnb

Στα της χώρας μας, εν τω μεταξύ, οι σύλλογοι ξενοδοχείων και καταλυμάτων εξοργίστηκαν από την πρόσφατη κυβερνητική απόφαση να συμπεριλάβει καταλύματα τύπου Airbnb στο ετήσιο πρόγραμμα «Τουρισμός για Όλους», το οποίο επιδοτεί τις διακοπές για οικογένειες με χαμηλό εισόδημα.

Οι ενώσεις ισχυρίζονται ότι η απόφαση δημιουργούσε άδικες συνθήκες στην αγορά και επανέλαβαν την έκκλησή τους στην κυβέρνηση να λάβει άμεσα μέτρα και να ρυθμίσει τις βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Η Ελλάδα πρωτοπορεί στην Ευρώπη όσον αφορά τη ζήτηση για ενοικιάσεις τύπου Airbnb, η οποία αυξήθηκε κατά 26,5% το τρίτο τρίμηνο του 2022 σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πριν από την πανδημία, σύμφωνα με στοιχεία του AirDNA.

Η Ελληνική Συνομοσπονδία Τουρισμού (ΣΕΤΕ), που εκπροσωπεί την πλειονότητα των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων, επανέλαβε την έκκλησή της στην κυβέρνηση να λάβει άμεσα μέτρα και να τροποποιήσει τον νόμο που καλύπτει τις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί δίκαιο παιχνίδι και να προστατεύονται οι φόροι – επιχειρήσεις που πληρώνουν. Μεταξύ άλλων, πρότεινε ΦΠΑ, ειδικό δημοτικό φόρο, ανώτατο όριο ακινήτων και χρονικά όρια ενοικίασης ως τρόπους ρύθμισης των δραστηριοτήτων τύπου Airbnb που, όπως είπε, στρεβλώνουν τον υγιή ανταγωνισμό στην αγορά.

Τι θα γίνει τελικά με τα Airbnb;

Η κατοικία είναι ένα αγαθό που όλο και εμπορευματοποιείται και αυτός είναι ένας από τους καταλυτικούς παράγοντες της στεγαστικής κρίσης. Η Airbnb αποτελεί άλλο ένα «σκαλοπατάκι» σε αυτή τη διαδικασία ακραίας εμπορευματοποίησης και χρηματιστικοποίησης. Το σύστημα στέγασης ενθαρρύνει την ιδιοκατοίκηση, κάτι που για πολλούς από μας φαντάζει όλο και πιο μακρινή ουτοπία, δεδομένων των συνθηκών. Κυβερνήσεις και δημοτικοί σύμβουλοι βρίσκονται σε μια θέση εξουσίας όπου, ιδανικά, θα εξέταζαν τις ανάγκες όλων των κατοίκων, συμπεριλαμβανομένων των ενοικιαστών.

Σύμφωνα με τη μελέτη των Aalbers και Christophers, πολλές δυτικές οικονομίες έχουν εθιστεί τόσο πολύ στις υψηλές κι όλο αυξανόμενες τιμές των κατοικιών, που συχνά η ιδέα της μείωσης των ενοικίων θεωρείται ότι έχει αρνητική επίδραση στις οικονομίες αυτές. «Έτσι, ενώ οι φθηνότερες τιμές των κατοικιών θα μπορούσαν να συνεπάγονται μια πιο προσιτή στέγαση, το μάντρα τους λέει ότι «η αύξηση των τιμών των ακινήτων κάνει καλό». Ακόμη και σε περιόδους λιτότητας, ο στεγαστικός τομέας εξακολουθεί να θεωρείται βασικό μέσο για την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης πέρα ​​από τις αγορές κατοικίας per se». (Aalbers and Christophers, 2014).

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat (2021), κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. το 2020, το 20,1% του διαθέσιμου εισοδήματος αφορούσε στο κόστος στέγασης. Μάλιστα, τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στην Ελλάδα (όπου το 36,6% του μισθού δίνεται στη στέγαση), τη Γερμανία (29,7%) και τη Δανία (26,4%). Εξετάζοντας τα άτομα με διαθέσιμο εισόδημα κάτω του 60% του εθνικού μέσου εισοδήματος, δηλαδή, άτομα που ζουν στο όριο της φτώχεια, το μερίδιο της στέγασης στο διαθέσιμο εισόδημα ήταν κατά μέσο όρο 40,2%.

Όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, η Airbnb θεωρείται υπεύθυνη για την αύξηση των ενοικίων και τον εξευγενισμό των περιοχών (gentrification), εκτοπίζοντας τους μακροχρόνιους ενοικιαστές και μεταλλάσσοντας την κουλτούτα και τον χαρακτήρα των γειτονιών, με «την τουριστική δραστηριότητα [να εισβάλλει] σε μη τουριστικές κεντρικές περιοχές» (Δημήτρης Μπαλαμπανίδης, 2019).

Ωστόσο, ενώ πόλεις όπως το Άμστερνταμ και η Βαρκελώνη έχουν εισαγάγει μέτρα για να περιορίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της βραχυπρόθεσμης ενοικίασης, στην Αθήνα η καλπάζουσα αύξηση των Airbnbs ξεδιπλώνεται ενάντια σε μια σαφή έλλειψη ρύθμισης και προστασίας των ενοικιαστών.Η Airbnb γεννήθηκε μέσα από την κρίση και πρωτο-παρουσιάστηκε ως πιθανή στρατηγική επιβίωσης για νοικοκυριά μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Σήμερα, ωστόσο, είναι σαφές ότι η εταιρεία έχει μετατραπεί σε όργανο στοχευμένης κερδοσκοπίας ακινήτων, σύμφωνα με τα συμφέροντα της τουριστικής ανάπτυξης.

Είναι πλέον παραπάνω από ξεκάθαρο ότι το στεγαστικό πρόβλημα είναι εδώ για να μείνει και, φυσικά, η παντοκρατορία των Airbnb είναι μόνο μια πτυχή του προβλήματος. Σε μια εποχή αδυσώπητης εμπορευματοποίησης, στην οποία το σπίτι θεωρείται προϊόν κι όχι κοινωνικό αγαθό, είναι φυσικό επόμενο να υπάρχουν όλο και λιγότερες επιλογές σε προσιτές κατοικίες και μια ανύπαρκτη κοινωνική στέγαση, την ίδια ώρα που βουλιάζουμε στο χρέος. Βουλιάζουμε στην απελπισία και την αβεβαιότητα. 

Οπότε, πρακτικά, τι κάνουμε με τα Airbnb; Σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο η συζήτηση περί Airbnb και το μέλλον του τουρισμού μας αφορά όλους. Από την μια, μια σχετική ρύθμιση για τα Airbnb μπορεί να κάνει το επόμενό μας ταξίδι λίγο πιο ακριβό, σε μια περίοδο γενικότερης ακρίβειας και οικονομικής ύφεσης. Από την άλλη, ένα βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, μπορεί να επιφέρει τόσα άλλα θετικά. Εξάλλου, αν υπάρχει κάτι καλύτερο από ένα φθηνό κατάλυμα για τις διακοπές μας, είναι να δίνουμε λιγότερο μέρος από το εισόδημά μας σε αιμοσταγείς σπιτονοικοκύρηδες.