Στις δεκαετίες του 1920 και του ’30, πολύ πριν ο queer αισθησιασμός του Prince, του Sylvester και της Lady Gaga γοητεύσουν γενιές και γενιές ακροατών, η αμερικανική μουσική αφέθηκε στα χέρια (και την φωνή) της Ma Rainey, της «Μητέρα των Αμερικανικών Μπλουζ» – μια τραγουδίστρια που αθετούσε τους παραδοσιακούς ρόλους των δύο φύλων, ούσα η πρώτη queer μαύρη μουσικός της σύγχρονης ιστορίας.

Η Ma Rainey φορούσε επί σκηνής διαμαντένιες τιάρες, ηχογράφησε σχεδόν εκατό δίσκους και διοργάνωσε τουλάχιστον ένα παράνομο queer όργιο. Ήταν, σύμφωνα με τα λόγια του ιστορικού Ρόμπερτ Φίλιπσον, «μια από τις πρώτες μαύρες ντίβες στην ιστορία της μουσικής».

Πριν όμως η Ma Rainey γίνει η «μητέρα των μπλουζ», ήταν απλά μια νεαρή μουσικός που ονομαζόταν Gertrude Pridgett. Γεννημένη στο Κολόμπους της Τζόρτζια στις 26 Απριλίου 1886, η Pridgett ήταν μια περιπλανώμενη μουσικός από την ηλικία των 14 ετών, τραγουδώντας καμπαρέ σε σόου ταλέντων και σκηνές σε όλο τον Νότο.

Σύμφωνα δε με το εξαιρετικό βιβλίο της Sandra Lieb, «Mother of the Blues: A Study of Ma Rainey», η Rainey αγάπησε τα μπλουζ τόσο πολύ, που ισχυρίζεται ότι η ίδια εφηύρε το όνομα του είδους σε «μια στιγμή έμπνευσης» – αν και ο Lieb επισημαίνει ότι αυτό είναι απίθανο, καθώς ο όρος ήταν σε κοινή χρήση πολύ πριν από την εποχή που η Ma βγήκε στο πάλκο.

Λίγα χρόνια μετά την επίσημη έναρξη της καριέρας της, παντρεύτηκε τον William «Pa» Rainey, έναν πλανόδιο ανιματέρ που ειδικευόταν στην κωμωδία και το βαριετέ. Οι δυο τους ταξίδευαν με διάφορους θιάσους, μεταξύ των οποίων οι Smarter Set, οι Rabbit Foot Minstrels και το Tolliver’s Circus and Musical Extravaganza, το οποίο διαφήμιζε το ζευγάρι ως «Rainey and Rainey, Assassinators of the Blues». Καθώς το αστέρι της Rainey άρχιζε να ανατέλλει όλο και περισσότερο, άρχισε να κάνει σόλο εμφανίσεις, με το όνομα «Madame Gertrude Rainey» – «Ma» για συντομία. Και κάπως έτσι προέκυψε και το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο.

Όπως οι περισσότεροι μουσικοί θίασοι που ταξίδευαν στον Αμερικανικό Νότο τη δεκαετία του 1910 και του 1920, το ζευγάρι πήγαινε από πόλη σε πόλη και έκανε ένα τρίωρο πρόγραμμα που περιλάμβανε χορωδίες, ακροβάτες, ακροβάτες και κωμικά σκετς. Όταν όμως η Rainey εμφανιζόταν στο τέλος του προγράμματος, στολισμένη με ένα χρυσό φόρεμα, μια διαμαντένια τιάρα, δαχτυλίδια για κάθε δάχτυλο και ένα τεράστιο κολιέ, κρατώντας ένα φτερό στρουθοκαμήλου στο ένα χέρι και ένα… κανονικό περίστροφο στο άλλο, τότε γινόταν το «έλα να δεις».

«Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, το κοινό της ηλεκτριζόταν από την πρώτη στιγμή», γράφει η Lieb. Οι χρονογράφοι της εποχής της έγραψαν ωδές προς αυτήν – το ποίημα «Ma Rainey» του Στέρλινγκ Μπράουν περιγράφει τους θαυμαστές να συρρέουν «από παντού/ από μίλια μακριά» για να ακούσουν τη Μa «να κάνει τα δικά της», να γελούν με τα αστεία της και να κλαίνε με τα τραγούδια της.

Η Ma ήταν τόσο επιτυχημένη και δημοφιλής ώστε πολλοί λευκοί του Νότου την προσλάμβαναν (φανερά ή κρυφά) για να παίξει σε οικογενειακά πάρτι –«αλλά αφού τελείωνε εκεί, μετά πήγαινε για χορό και ξέδωμα στο τοπικό καφέ των μαύρων, για να διασκεδάσει και να κοινωνικοποιηθεί με τους δικούς της ανθρώπους», όπως θυμάται ο σπουδαίος Sam Chatmon, ένας από τους κιθαρίστες της. Ξεκινώντας το 1923, η Rainey για τα επόμενα πέντε χρόνια, κυκλοφόρησε σχεδόν 100 singles, συμπεριλαμβανομένων κλασικών πλέον τραγουδιών όπως τα «Bo-Weavil Blues», «Dead Drunk Blues» και «Don’t Fish in My Sea».

Η queer θεματολογία των στίχων της Ma Rainey

Τα θέματα και οι στίχοι της Rainey ήταν τόσο… πρωτοποριακά όσο και οι μέθοδοί της. Παρόλο που τα τραγούδια της Rainey είναι γεμάτα στίχους αναφορικά με απιστία, εγκατάλειψη και ερωτικό σπαραγμό, τραγούδησε τα μπλουζ ακόμη πιο «φεμινιστικά» και πιο «queer» όσο καμία άλλη. Όπως επισημαίνει η Άντζελα Ντέιβις στο βιβλίο του 2011, «Blues Legacies and Black Feminism», τα τραγούδια της Ρέινι είναι γεμάτα από γυναίκες που «γιορτάζουν το δικαίωμά τους να συμπεριφέρονται όπως ακριβώς και οι άνδρες, πίνοντας, διασκεδάζοντας, ακόμη και προκαλώντας τον ίδιο το νόμο».

Στο τραγούδι της «Blues the World Forgot, Part II», ένας ανώνυμος άνδρας προειδοποιεί τη Rainey ότι ένας αστυνομικός στέκεται στη γωνία. Σε απάντηση, αυτή του απαντάει: «Πες στον αστυνομικό ότι είπα να έρθει μέσα και να φέρει μαζί του ό,τι έχει πάνω του»

Η Rainey δεν άφησε επίσης τον νόμο να την απομακρύνει από άλλους τρόπους αυτοέκφρασης που τότε ήταν ταμπού. Όπως αναφέρει λεπτομερώς ο Robert Philipson στο ντοκιμαντέρ του 2011, «T’Ain’t Nobody’s Bizness: Queer Blues Divas of the 1920s», η Rainey ήταν μία από τις πολλές μουσικούς μπλουζ της εποχής εκείνης που ήταν ανοικτά queer. Η σεξουαλικότητα της Ρέινι δεν ήταν βέβαια δημόσια γνωστή, αλλά δεν προσπαθούσε και πολύ να την κρύψει, στις παραστάσεις ή τις δημόσιες εμφανίσεις της.

«Πιστεύω ότι φλέρταρε ξεκάθαρα με την Bessie [Smith], με τον τρόπο που μιλούσαν», θυμόταν ο Chatmon για την Σμιθ – προστατευόμενης της Rainey. «Επειδή θεωρούνταν ήδη κάπως “ακραία” ως μουσικό είδος, τα μπλουζ ήταν το genre όπου η “εναλλακτική σεξουαλικότητα” ήταν τότε ακόμη πιο ορατή», λέει ο Philipson, με αποκορύφωμα ένα σεξουαλικό όργιο που έλαβε χώρα το 1925 -και που το διοργάνωσε, πιαθανόν, η ίδια η Ma.

Όπως γράφει ο Chris Albertson στην εξαιρετική βιογραφία της Bessie Smith, «η Rainey και μια ομάδα νεαρών κοριτσιών είχαν πιει και έκαναν τόσο πολύ θόρυβο που ένας γείτονας κάλεσε την αστυνομία, η οποία έφτασε ακριβώς την ώρα που το πάρτι άρχισε να γίνεται…ακόμη πιο οικείο. Όλοι εκτός από τη Rainey έφυγαν από την πίσω πόρτα και η ίδια συνελήφθη για “διοργάνωση άσεμνου πάρτι”. Η Smith την έβγαλε με εγγύηση το επόμενο πρωί».

Οι θαυμαστές εικάζουν ότι αυτό το περιστατικό μπορεί να ενέπνευσε το «Prove It On Me Blues», ένα τραγούδι του 1928 που, αν είχε κυκλοφορήσει το 2024, και πάλι πρωτοποριακό θα ήταν (για κάποιους): «Βγήκα έξω χθες το βράδυ με ένα πλήθος φίλων μου / Πρέπει να ήταν γυναίκες, γιατί δεν μου αρέσουν οι άντρες».

Την ίδια στιγμή, η διαφήμιση της Paramount για το συγκεκριμένο τραγούδι περιείχε ένα σκίτσο της Rainey φορώντας ανδρικό κοστούμι και καπέλο, να συνομιλεί με κάποιες κυρίες, ενώ ένας αστυνομικός παρακολουθεί από την απέναντι πλευρά του δρόμου. Το τραγούδι ήταν «βασικά ένας λεσβιακός ύμνος απελευθέρωσης», λέει ο Philipson. Σε ένα άρθρο του 1997, ο αμερικανός συγγραφέας και ακαδημαϊκός Jack Halberstam επισημαίνει ότι η εικονογράφηση αυτή «υποδηλώνει τη δημοτικότητα και ακόμη και τη σχετική αποδοχή από τα ΜΜΕ της εποχής μιας συγκεκριμένης μορφής λεσβιακού drag».

Μετά την δεκαετία του 1930, η Rainey εγκαταστάθηκε ξανά στη γενέτειρά της, το Κολόμπους, όπου άνοιξε κάποιες κινηματογραφικές αίθουσες. Πέθανε το 1939.

Η επιρροή της ωστόσο στις τραγουδίστριες της εποχής της αλλά και τις μετέπειτα μαύρες ντίβες ήταν τόσο μεγάλη (και άμεση!) ώστε μόλις έξι μήνες μετά το θάνατό της, η Memphis Minnie ηχογράφησε το πρώτο (ομώνυμο) τραγούδι-αφιέρωμα στη Ma.

Και, αντίστοιχα, μουσικοί όπως ο Little Richard τής χρωστάνε πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορούμε σήμερα να φανταστούμε.