Ο Τεύκρος Μιχαηλίδης είναι ένας από τους πλέον ιδιαίτερους συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, συνδυάζοντας με μοναδική μαεστρία τη μαθηματική σκέψη με τη μυθοπλασία. Μαθηματικός ο ίδιος, αλλά και δεινός αφηγητής γράφει ιστορίες όπου η λογική, τα μαθηματικά και το ανθρώπινο μυστήριο μπλέκονται με λογοτεχνική χάρη. Στο πρόσφατο βιβλίο του Πίσω από το Πέπλο που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) επιστρέφει με μια αφήγηση βαθιά στοχαστική, υφαίνοντας ένα μωσαϊκό χαρακτήρων, ερωτημάτων και κοινωνικών αναγνώσεων. Μέσα από έναν αφηγηματικό καθρέφτη που δεν χαρίζεται, αποκαλύπτει τι μπορεί να κρύβεται πίσω από την όψη των πραγμάτων, πίσω από το ίδιο το πέπλο της πραγματικότητας.
– Πώς φτάνουμε στο “Πίσω από το Πέπλο”;
Eίμαι μαθηματικός κι έχω υπηρετήσει πάρα πολλά χρόνια στη μέση εκπαίδευση. Ταυτόχρονα μαζί με άλλους συναδέλφους έχουμε οργανώσει μια ομάδα που φέρει το όνομα “Θαλής και φίλοι”. Αυτή η ομάδα ασχολείται και με το γεφύρωμα του χάσματος που μοιάζει να υπάρχει ανάμεσα στα μαθηματικά ως αυστηρή και λιτή επιστήμη και στον υπόλοιπο πολιτισμό. Αυτό είναι που μας ενδιαφέρει. Για το συγκεκριμένο βιβλίο, το “Πίσω από το Πέπλο”, υπάρχει ένα αρχαίο δίπολο που θέλει την κοινωνία να αντιμετωπίζει, από την αρχαιότητα κιόλας, διαφορετικά τα μαθηματικά με ιδιαίτερο σεβασμό και μεγάλο δέος και διαφορετικά τους μαθηματικούς, τους οποίους τους θεωρεί κάπως περιθωριοποιημένους, sui generis, κάπως αλλού για αλλού. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τον Αισχύλο και τον Προμηθέα Δεσμώτη που μιλάει για τους αριθμούς ως την πιο τρανή σοφία “αριθμών έξοχων σοφισμάτων” κι από την άλλη μεριά τον Αριστοφάνη που εμφανίζει έναν μαθηματικό της Αθήνας, εκείνης της εποχής τον Μέτονα ως ένα νούμερο που κυκλοφορεί φορτωμένος χάρακες και λέει διάφορες τρέλες θα τετραγωνήσω την πλατεία. Αν το παρακολουθήσουμε αυτό το μοτίβο θα το βρούμε μέχρι και τον εικοστό αιώνα. Αυτό το μοτίβο το σταμάτησε ή κατά κάποιο τρόπο υπάρχουν παρεξέκλινε από αυτό ο Eric Temple Bell όταν το 1937 έγραψε ένα εμβληματικό βιβλίο. “Οι άνθρωποι των μαθηματικών” ήταν ο πρωτότυπος τίτλος, “Οι Μαθηματικοί” είναι ο τίτλος με τον οποίο κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Σε αυτό ξεκινώντας από τον Ζίνωνα και φτάνοντας μέχρι τον Ανρί Πουνκαρέ του δέκατου ένατου αιώνα, περιγράφει τους μαθηματικούς., δίνοντας έμφαση και στη ζωή τους και στο έργο τους και κάνοντας και μια προσπάθεια, να τα συγκρίνει αυτά τα δύο, δηλαδή τι ακριβώς ήταν η ζωή του Λέοναρντ Όιλερ που έφτιαξε αυτό το μαθηματικό επίτευγμα. Αυτόν τον δρόμο κλήθηκα να επεκτείνω εγώ στον εικοστό αιώνα με το βιβλίο μου, “Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα”. Ο τίτλος είναι παρμένος από μια ομιλία του Χίλμπερτ την έκανε το 1900, δηλαδή ακριβώς στην αρχή του εικοστου αιώνα, στο δεύτερο Διεθνές Συνέδριο των μαθηματικών, στο οποίο είπε, και ποιος από μας δεν θα θελε να ανασηκώσει το πέπλο και να δει πίσω του τα μαθηματικά που έρχονται, τα μαθηματικά του αιώνα που έρχονται… Εξ ου και ο τίτλος “Πίσω από το Πέπλο”. Τους μαθηματικούς του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα τους γνώρισα σχεδόν όλους προσωπικά και τους μαθηματικούς του πρώτου μισού, δεν τους γνώρισε βέβαια, αλλά γνώρισα ανθρώπους που τους γνώρισαν κατευθείαν. Για παράδειγμα ο καθηγητής με τον οποίο έκανα εγώ το διδακτορικό ήταν μαθητής του Ανταμάρ, ο οποίος είναι να τους μαθηματικούς περιγράφονται στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Επομένως αισθανόμουνα και μια σαφή οικειότητα προς όλα αυτά τα ιερά τέρατα που άλλαξαν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο ζωής μας στην διάρκεια του 20ού αιώνα και ένα ενδιαφέρον να ψάξω και εγώ ακριβώς αυτή τη σχέση, αυτή την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο έργο των μαθηματικών και τη ζωή τους. Ας πούμε ο Γκρότεντικ στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μεγάλωσε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης τους, όπου κάθε τρεις και λίγο γινόντουσαν τα πογκρόμ των Ναζί και τα παιδάκια έτρεχαν και κρυβόντουσαν στο δάσος. Αυτός ο άνθρωπος με πλημμελέστατη μαθηματική παιδεία έφτιαξε ουσιαστικά από την αρχή τα μαθηματικά. Είναι συγκλονιστικό πως αυτός ο άνθρωπος δεν είχε καμία μαθηματική παιδεία όταν ξεκίνησε. Αθήνα μεριά υπάρχουν και υπάρχει και η άλλη άκρη.
– Στη σημερινή εποχή είναι σημαντικό κάποιος να έχει την μαθηματική παιδεία;
Συχνά παρομοιάζω τα μαθηματικά με τον Βρετανό μπάτλερ σε ένα αριστοκρατικό σπίτι της Βικτωριανής εποχής της Αγγλίας. Όλα λετουργούν στην εντέλεια, επειδή πίσω από αυτά, αθέατος υπάρχει ο μπάτλερ. Το βλέπουμε στις ταινίες, στα μυθιστορήματα. Χωρίς αυτόν δεν μπορεί να προχωρήσει τίποτα, αλλά ότι υπάρχει αυτός ο πιο πολύς κόσμος το αγνοεί. Νομίζω ότι έτσι είναι τα μαθηματικά.Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση ακόμα πιο σημαντική. Εάν οι ακαδημαϊκοί φορείς, τα πανεπιστήμια ζητούν από οποιονδήποτε υποψήφιο φοιτητή, ανεξάρτητα με το τι θέλει να σπουδάσει, να έχει μια μαθηματική παιδεία, δεν βασίζεται τόσο στις σύγχρονες εφαρμογές, αλλά στη μεθοδολογία των μαθηματικών, δηλαδή στη διαδικασία να πηγαίνει από το ειδικό στο γενικό, να κάνει δηλαδή αφαίρεση ή να ξεκινάει από το αφηρημένο και το εξειδικεύει. Αυτή είναι μια διαδικασία που τα μαθηματικά εκπαιδεύουν το νου με τον ίδιο τρόπο που τα βαράκια, εκπαιδεύουν τον οποιοδήποτε υποψήφιο αθλητή. Είναι δηλαδή η μέθοδος που διαμορφώνει έναν τρόπο σκέψης, ο οποίος χρησιμοποιείται μετά στη ζωή σε όλες τις εκφάνσεις και σε ότι επιλέγει ο κάθε άνθρωπος. Αυτό συγκεκριμένα, προσπάθησα να αναδείξω παντού στο βιβλίο μου, ότι ορισμένα μαθηματικά του εικοστού αιώνα, ορισμένα από τα επιτεύγματα αυτών των σπουδαίων ανθρώπων ουσιαστικά σηματοδοτούν μία νέα κουλτούρα στη διαδικασία της κατάκτησης της γνώσης.
– Κάπως έτσι ήρθαν τα μαθηματικά να συναντήσουν τη λογοτεχνία. Σωστά;
Πρέπει να πω ότι αυτό πρώτα το έκανα και μετά το κατάλαβα. Όλη μου τη ζωή η κύρια ασχολία μου ήταν η διδασκαλία των μαθηματικών. Αυτό που βρήκα όμως από την πρώτη φορά που εργάστηκα, γύρω στο 75, όταν ακόμα φοιτητής έκανα τα πρώτα μου μαθήματα σε νεότερους φοιτητές ή μαθητές ήταν ότι μία καινούργια μαθηματική έννοια εισάγεται πολύ πιο ομαλά μέσα από μια ιστορία και έτσι για όλα τα κεφάλαια ή για όλες τις ενότητες, για όλα τα συγκεκριμένα πράγματα που έχω διδάξει στα μαθηματικά έφτιαχνα ιστορίες. Αυτό όμως το θεωρούσα μέρος της δουλειάς μου, δε φαντάστηκα ποτέ ότι θα μπορούσα να το κάνω συγγραφή. Όταν αργότερα μου δόθηκε η ευκαιρία και ήτανε σημείο καμπής στην ζωή μου αυτό, να μεταφράσω το θεώρημα του Παπαγάλου του αείμνηστου Ντενί Γκετζ, το οποίο πιστεύω ότι είναι το βιβλίο που εγκαινιάζει αυτό που ονομάζουμε μαθηματική μυθοπλασία. Όταν λοιπόν το μετέφρασα, σκέφτηκα ότι και οι δικές μου ιστορίες θα μπορούσαν να γίνουν ένα μυθιστόρημα. Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα Πυθαγόρεια Εγκλήματα, όχι με σκοπό, όχι για να εκλαϊκεύσω τα μαθηματικά, παρόλο που ξέρω ότι σήμερα χρησιμοποιούνται και αυτό το βιβλίο που ξανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ψυχογιός και κάποια άλλα για αυτόν τον σκοπό. Δεν ήταν όμως αυτός ο στόχος μου … Ίσως γι΄ αυτό πέτυχαν και πιο πολύ. Το έκανα αθώα, γιατί με ευχαριστούσε.
– Ήρθε επομένως ως ένα επιστέγασμα ολόκληρης της διαδρομής. Χρειάστηκε ή χρειάζεται κάπου έρευνα;
Τώρα πια είμαι στο δέκατο τέταρτο βιβλίο, δίχως τα εκπαιδευτικά. Όταν έρχεται η στιγμή να εξειδικεύσω το θέμα μου, αναγκάστηκα κάνω κάποια έρευνα, αλλά τα spots, αν επιτρέπετε τον αγγλισμό, στα οποία πρέπει να ψάξω καθορίζονται από αυτό το γενικό πλαίσιο που είναι η ζωή μας.
– Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο συγγραφέα που θέλει να ενσωματώσει την εξειδικεύμενη γνώση σε ένα μυθιστόρημα;
Εγώ θα τον συμβούλευα να γράψει κάτι που ευχαριστεί τον ίδιο. Να γράψει κάτι που τον ευχαριστεί τον ίδιο και να προσέξει πάρα πολύ ότι έχει γράψει όλα όσα είναι απαραίτητα για να γίνει κατανοητό αυτό που γράφει, γιατί ένα σοβαρό λάθος που κάνουν οι συγγραφείς, ιδίως συγγραφείς με μαθηματικό υπόβαθρο είναι να θεωρούν κάποια πράγματα αυτονόητα επειδή αυτοί τα ξέρουν. Αυτό είναι το μόνο που θα του έλεγα να προσέξει ότι έχει δώσει στον αναγνώστη όλα όσα είναι απαραίτητα για να γίνει κατανοητό αυτό που γράφει. Από εκεί και πέρα, στόχος του είναι να γράψει κάτι που θα ικανοποιεί τον ίδιο, εάν ικανοποιεί τον ίδιο, έχει σοβαρές ελπίδες να ικανοποιήσει και το κοινό.
– Θεωρείτε ότι είναι δύσκολο κομμάτι να ισορροπήσουμε ανάμεσα στην ακρίβεια που έχουν τα μαθηματικά και τη φαντασία;
Ομολογώ ότι τώρα πια το κάνω με σχετική ευκολία, γιατί εμπειρικά έχω χαράξει τα όρια αλλά αναμφίβολα είναι ένας κίνδυνος αυτός, δηλαδή είναι κάτι που πρέπει να προσέξει κανείς πάρα πολύ. Όταν αναφερόμαστε επομένως σε ιστορικά πρόσωπα που υπήρξαν και θέλουμε να περιγράψουμε πράγματα της ζωής τους πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί στο να είναι συμβατά. Θα σας δώσω ένα πολύ απλό παράδειγμα στα Πυθαγόρεια Εγκλήματα εμφανίζω τον Χίλμπερτ ένα βράδυ στο Μουλέν Ρουζ να χορεύει καν καν μαζί με τις χορεύτριες, να φλερτάρει και όλα αυτά τα πράγματα. Προφανώς δεν έγινε ή δεν ξέρει κανείς αν έγινε κάτι τέτοιο, αλλά είναι απόλυτα συμβατό με τις βιογραφίες του και τη σχέση που είχε με το κοινό, με τις κοπέλες, με το φλερτ και με τη διασκέδαση. Θα πρέπει επομένως να είναι συμβατά με τον χαρακτήρα του.
– Ένας μαθηματικός κι ένας συγγραφέας σκέφτονται διαφορετικά;
Δεν μπορώ να το πω ούτε για όλους τους μαθηματικούς, ούτε για όλους τους συγγραφείς. Εγώ πάντως όταν μου κάνουν αυτή την ερώτηση τι είμαι πιο πολύ το ένα ή το άλλο λέω, δεν μπορώ να καταλάβω τη διαφορά ώστε να πω είμαι το ένα ή το άλλο. Ο αποδεικτικός λόγος των μαθηματικών μιας γεωμετρικής κατασκευής και ο αφηγηματικός λόγος μιας ιστορίας γλωσσικά δεν διαφέρουν. Θα δώσω ένα πάρα πολύ αστείο παράδειγμα, αλλά πιστέψτε το και εσείς και οι αναγνώστες σας έχει τη σοβαρότητα του. Στα μαυηματικά βάζουμε αξιώματα και στα παραμύθια βάζουμε αξιώματα. Το ότι η κοκκινοσκουφίτσα μπορεί να μιλάει με τον κακό λύκο σε μια γλώσσα κατανοητή και στους δύο είναι ένα αξίωμα, υπάρχει στη δομή του παραμυθιού. Το ίδιο που υπάρχει στη δομή μιας μαθηματικής απόδειξη, η υπόθεση ότι από σημείο εκτός ευθείας μπορώ να φέρω μία και μόνο μία παράλληλη. Εάν όμως βάλεις την κοκκινοσκουφίτσα κάποια στιγμή ενώ μιλάει με το λύκο, να μην καταλαβαίνει κάτι που λέει ο λύκος στη λύκαινα δημιουργείται μια αντίφαση. Το ίδιο και στα μαθηματικά. Έχεις βάλει ως αξίωμα ότι από σημείο εκτός ευθείας άγεται μία μόνο παράλληλη και κάπου έρχεται και μια δεύτερη παράλληλη από το ίδιο σημείο, τότε έχουμε αντίφαση και ξέρεις ότι κάνεις λάθος.
– Ποια θα λέγατε πως ήταν η δυσκολότερη ερώτηση που έχετε δεχτεί από αναγνώστη σε κάποια παρουσιάσεις που έχετε κάνει;
Οι πιο δύσκολες ερωτήσεις που έχω δεχτεί από αναγνώστες είναι σχόλια που έχουν ερμηνεύσει κάτι που έχω γράψει με τρόπο τελείως διαφορετικό από αυτό που φανταζόμουν εγώ. Αυτό μου προκαλεί μια έκπληξη. Όταν κάποιος αναγνώστης μου λέει σ αυτό σας το μυθιστόρημα, όταν γράφετε αυτό, θέλετε να υποστηρίξετε αυτή την άποψη; Και ούτε καν είχε περάσει από το μυαλό μου ότι αυτή η άποψη μπορεί να έχει σχέση με αυτό που γράφω εκεί πραγματικά κι ειδικά στα πρώτα χρόνια κιόλας που συζητούσαμε το κοινό μου προκαλούσε έτσι μια δυσκολία. Στη συνέχεια όμως ανακάλυψα και αυτό είναι η βασική μου αρχή ότι ο αναγνώστης όταν διαβάζει ένα βιβλίο στην πραγματικότητα το ξαναγράφει, διαβάζει σε ένα βιβλίο αυτό που θέλει να διαβάσει και είναι απόλυτο δικαίωμά του. Με αυτή τη λογική λέω όταν φεύγει το βιβλίο τα χέρια μου και πάει στον εκδότη πάγο να έχω το οποιοδήποτε δικαίωμα πάνω σε αυτό μεταξύ αυτών και το να εξηγήσω τι ήθελα να πω. Εάν δεν έχει γίνει κατανοητό αυτό που ήθελα να πω είναι ένα λάθος το οποίο δε διορθώνεται εκ των υστέρων. Εάν αναγνώστης κατάλαβε κάτι άλλο, είμαι πάρα πολύ ευτυχής γιατί “ανάγκασα” έναν άνθρωπο να σκεφτεί διαφορετικά και αυτό είναι ευχάριστο, αλλά να επέμβω εκ των υστέρων, διορθωτικά ή πυροσβεστικά δε γίνεται.
– Ετοιμάζετε κάτι νέο αυτήν την περίοδο;
Ναι, υπάρχει κάτι νέο το παραδίδω για έκδοση. Φαντάζομαι θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο. Πρόκειται για ένα να αστυνομικό μυθιστόρημα. Θα φέρει κατά πάσα πιθανότητα τον τίτλο “Εθισμός στο Φόνο”. Η ιστορία του εκτυλίσσεται στην Ελλάδα του σήμερα και πάντα θα υπάρχουν πίσω από τις λέξεις και κάποιες αναφορές που συνδέσουν τα μαθηματικά.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Ο Τεύκρος Μιχαηλίδης είναι ένας από τους πλέον ιδιαίτερους συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, συνδυάζοντας με μοναδική μαεστρία τη μαθηματική σκέψη με τη μυθοπλασία. Μαθηματικός ο ίδιος, αλλά και δεινός αφηγητής γράφει ιστορίες όπου η λογική, τα μαθηματικά και το ανθρώπινο μυστήριο μπλέκονται με λογοτεχνική χάρη. Στο πρόσφατο βιβλίο του Πίσω από το Πέπλο που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) επιστρέφει με μια αφήγηση βαθιά στοχαστική, υφαίνοντας ένα μωσαϊκό χαρακτήρων, ερωτημάτων και κοινωνικών αναγνώσεων. Μέσα από έναν αφηγηματικό καθρέφτη που δεν χαρίζεται, αποκαλύπτει τι μπορεί να κρύβεται πίσω από την όψη των πραγμάτων, πίσω από το ίδιο το πέπλο της πραγματικότητας.
– Πώς φτάνουμε στο “Πίσω από το Πέπλο”;
Eίμαι μαθηματικός κι έχω υπηρετήσει πάρα πολλά χρόνια στη μέση εκπαίδευση. Ταυτόχρονα μαζί με άλλους συναδέλφους έχουμε οργανώσει μια ομάδα που φέρει το όνομα “Θαλής και φίλοι”. Αυτή η ομάδα ασχολείται και με το γεφύρωμα του χάσματος που μοιάζει να υπάρχει ανάμεσα στα μαθηματικά ως αυστηρή και λιτή επιστήμη και στον υπόλοιπο πολιτισμό. Αυτό είναι που μας ενδιαφέρει. Για το συγκεκριμένο βιβλίο, το “Πίσω από το Πέπλο”, υπάρχει ένα αρχαίο δίπολο που θέλει την κοινωνία να αντιμετωπίζει, από την αρχαιότητα κιόλας, διαφορετικά τα μαθηματικά με ιδιαίτερο σεβασμό και μεγάλο δέος και διαφορετικά τους μαθηματικούς, τους οποίους τους θεωρεί κάπως περιθωριοποιημένους, sui generis, κάπως αλλού για αλλού. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τον Αισχύλο και τον Προμηθέα Δεσμώτη που μιλάει για τους αριθμούς ως την πιο τρανή σοφία “αριθμών έξοχων σοφισμάτων” κι από την άλλη μεριά τον Αριστοφάνη που εμφανίζει έναν μαθηματικό της Αθήνας, εκείνης της εποχής τον Μέτονα ως ένα νούμερο που κυκλοφορεί φορτωμένος χάρακες και λέει διάφορες τρέλες θα τετραγωνήσω την πλατεία. Αν το παρακολουθήσουμε αυτό το μοτίβο θα το βρούμε μέχρι και τον εικοστό αιώνα. Αυτό το μοτίβο το σταμάτησε ή κατά κάποιο τρόπο υπάρχουν παρεξέκλινε από αυτό ο Eric Temple Bell όταν το 1937 έγραψε ένα εμβληματικό βιβλίο. “Οι άνθρωποι των μαθηματικών” ήταν ο πρωτότυπος τίτλος, “Οι Μαθηματικοί” είναι ο τίτλος με τον οποίο κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Σε αυτό ξεκινώντας από τον Ζίνωνα και φτάνοντας μέχρι τον Ανρί Πουνκαρέ του δέκατου ένατου αιώνα, περιγράφει τους μαθηματικούς., δίνοντας έμφαση και στη ζωή τους και στο έργο τους και κάνοντας και μια προσπάθεια, να τα συγκρίνει αυτά τα δύο, δηλαδή τι ακριβώς ήταν η ζωή του Λέοναρντ Όιλερ που έφτιαξε αυτό το μαθηματικό επίτευγμα. Αυτόν τον δρόμο κλήθηκα να επεκτείνω εγώ στον εικοστό αιώνα με το βιβλίο μου, “Οι μαθηματικοί του 20ού αιώνα”. Ο τίτλος είναι παρμένος από μια ομιλία του Χίλμπερτ την έκανε το 1900, δηλαδή ακριβώς στην αρχή του εικοστου αιώνα, στο δεύτερο Διεθνές Συνέδριο των μαθηματικών, στο οποίο είπε, και ποιος από μας δεν θα θελε να ανασηκώσει το πέπλο και να δει πίσω του τα μαθηματικά που έρχονται, τα μαθηματικά του αιώνα που έρχονται… Εξ ου και ο τίτλος “Πίσω από το Πέπλο”. Τους μαθηματικούς του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα τους γνώρισα σχεδόν όλους προσωπικά και τους μαθηματικούς του πρώτου μισού, δεν τους γνώρισε βέβαια, αλλά γνώρισα ανθρώπους που τους γνώρισαν κατευθείαν. Για παράδειγμα ο καθηγητής με τον οποίο έκανα εγώ το διδακτορικό ήταν μαθητής του Ανταμάρ, ο οποίος είναι να τους μαθηματικούς περιγράφονται στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Επομένως αισθανόμουνα και μια σαφή οικειότητα προς όλα αυτά τα ιερά τέρατα που άλλαξαν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο ζωής μας στην διάρκεια του 20ού αιώνα και ένα ενδιαφέρον να ψάξω και εγώ ακριβώς αυτή τη σχέση, αυτή την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο έργο των μαθηματικών και τη ζωή τους. Ας πούμε ο Γκρότεντικ στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μεγάλωσε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης τους, όπου κάθε τρεις και λίγο γινόντουσαν τα πογκρόμ των Ναζί και τα παιδάκια έτρεχαν και κρυβόντουσαν στο δάσος. Αυτός ο άνθρωπος με πλημμελέστατη μαθηματική παιδεία έφτιαξε ουσιαστικά από την αρχή τα μαθηματικά. Είναι συγκλονιστικό πως αυτός ο άνθρωπος δεν είχε καμία μαθηματική παιδεία όταν ξεκίνησε. Αθήνα μεριά υπάρχουν και υπάρχει και η άλλη άκρη.
– Στη σημερινή εποχή είναι σημαντικό κάποιος να έχει την μαθηματική παιδεία;
Συχνά παρομοιάζω τα μαθηματικά με τον Βρετανό μπάτλερ σε ένα αριστοκρατικό σπίτι της Βικτωριανής εποχής της Αγγλίας. Όλα λετουργούν στην εντέλεια, επειδή πίσω από αυτά, αθέατος υπάρχει ο μπάτλερ. Το βλέπουμε στις ταινίες, στα μυθιστορήματα. Χωρίς αυτόν δεν μπορεί να προχωρήσει τίποτα, αλλά ότι υπάρχει αυτός ο πιο πολύς κόσμος το αγνοεί. Νομίζω ότι έτσι είναι τα μαθηματικά.Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση ακόμα πιο σημαντική. Εάν οι ακαδημαϊκοί φορείς, τα πανεπιστήμια ζητούν από οποιονδήποτε υποψήφιο φοιτητή, ανεξάρτητα με το τι θέλει να σπουδάσει, να έχει μια μαθηματική παιδεία, δεν βασίζεται τόσο στις σύγχρονες εφαρμογές, αλλά στη μεθοδολογία των μαθηματικών, δηλαδή στη διαδικασία να πηγαίνει από το ειδικό στο γενικό, να κάνει δηλαδή αφαίρεση ή να ξεκινάει από το αφηρημένο και το εξειδικεύει. Αυτή είναι μια διαδικασία που τα μαθηματικά εκπαιδεύουν το νου με τον ίδιο τρόπο που τα βαράκια, εκπαιδεύουν τον οποιοδήποτε υποψήφιο αθλητή. Είναι δηλαδή η μέθοδος που διαμορφώνει έναν τρόπο σκέψης, ο οποίος χρησιμοποιείται μετά στη ζωή σε όλες τις εκφάνσεις και σε ότι επιλέγει ο κάθε άνθρωπος. Αυτό συγκεκριμένα, προσπάθησα να αναδείξω παντού στο βιβλίο μου, ότι ορισμένα μαθηματικά του εικοστού αιώνα, ορισμένα από τα επιτεύγματα αυτών των σπουδαίων ανθρώπων ουσιαστικά σηματοδοτούν μία νέα κουλτούρα στη διαδικασία της κατάκτησης της γνώσης.
– Κάπως έτσι ήρθαν τα μαθηματικά να συναντήσουν τη λογοτεχνία. Σωστά;
Πρέπει να πω ότι αυτό πρώτα το έκανα και μετά το κατάλαβα. Όλη μου τη ζωή η κύρια ασχολία μου ήταν η διδασκαλία των μαθηματικών. Αυτό που βρήκα όμως από την πρώτη φορά που εργάστηκα, γύρω στο 75, όταν ακόμα φοιτητής έκανα τα πρώτα μου μαθήματα σε νεότερους φοιτητές ή μαθητές ήταν ότι μία καινούργια μαθηματική έννοια εισάγεται πολύ πιο ομαλά μέσα από μια ιστορία και έτσι για όλα τα κεφάλαια ή για όλες τις ενότητες, για όλα τα συγκεκριμένα πράγματα που έχω διδάξει στα μαθηματικά έφτιαχνα ιστορίες. Αυτό όμως το θεωρούσα μέρος της δουλειάς μου, δε φαντάστηκα ποτέ ότι θα μπορούσα να το κάνω συγγραφή. Όταν αργότερα μου δόθηκε η ευκαιρία και ήτανε σημείο καμπής στην ζωή μου αυτό, να μεταφράσω το θεώρημα του Παπαγάλου του αείμνηστου Ντενί Γκετζ, το οποίο πιστεύω ότι είναι το βιβλίο που εγκαινιάζει αυτό που ονομάζουμε μαθηματική μυθοπλασία. Όταν λοιπόν το μετέφρασα, σκέφτηκα ότι και οι δικές μου ιστορίες θα μπορούσαν να γίνουν ένα μυθιστόρημα. Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα Πυθαγόρεια Εγκλήματα, όχι με σκοπό, όχι για να εκλαϊκεύσω τα μαθηματικά, παρόλο που ξέρω ότι σήμερα χρησιμοποιούνται και αυτό το βιβλίο που ξανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ψυχογιός και κάποια άλλα για αυτόν τον σκοπό. Δεν ήταν όμως αυτός ο στόχος μου … Ίσως γι΄ αυτό πέτυχαν και πιο πολύ. Το έκανα αθώα, γιατί με ευχαριστούσε.
– Ήρθε επομένως ως ένα επιστέγασμα ολόκληρης της διαδρομής. Χρειάστηκε ή χρειάζεται κάπου έρευνα;
Τώρα πια είμαι στο δέκατο τέταρτο βιβλίο, δίχως τα εκπαιδευτικά. Όταν έρχεται η στιγμή να εξειδικεύσω το θέμα μου, αναγκάστηκα κάνω κάποια έρευνα, αλλά τα spots, αν επιτρέπετε τον αγγλισμό, στα οποία πρέπει να ψάξω καθορίζονται από αυτό το γενικό πλαίσιο που είναι η ζωή μας.
– Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο συγγραφέα που θέλει να ενσωματώσει την εξειδικεύμενη γνώση σε ένα μυθιστόρημα;
Εγώ θα τον συμβούλευα να γράψει κάτι που ευχαριστεί τον ίδιο. Να γράψει κάτι που τον ευχαριστεί τον ίδιο και να προσέξει πάρα πολύ ότι έχει γράψει όλα όσα είναι απαραίτητα για να γίνει κατανοητό αυτό που γράφει, γιατί ένα σοβαρό λάθος που κάνουν οι συγγραφείς, ιδίως συγγραφείς με μαθηματικό υπόβαθρο είναι να θεωρούν κάποια πράγματα αυτονόητα επειδή αυτοί τα ξέρουν. Αυτό είναι το μόνο που θα του έλεγα να προσέξει ότι έχει δώσει στον αναγνώστη όλα όσα είναι απαραίτητα για να γίνει κατανοητό αυτό που γράφει. Από εκεί και πέρα, στόχος του είναι να γράψει κάτι που θα ικανοποιεί τον ίδιο, εάν ικανοποιεί τον ίδιο, έχει σοβαρές ελπίδες να ικανοποιήσει και το κοινό.
– Θεωρείτε ότι είναι δύσκολο κομμάτι να ισορροπήσουμε ανάμεσα στην ακρίβεια που έχουν τα μαθηματικά και τη φαντασία;
Ομολογώ ότι τώρα πια το κάνω με σχετική ευκολία, γιατί εμπειρικά έχω χαράξει τα όρια αλλά αναμφίβολα είναι ένας κίνδυνος αυτός, δηλαδή είναι κάτι που πρέπει να προσέξει κανείς πάρα πολύ. Όταν αναφερόμαστε επομένως σε ιστορικά πρόσωπα που υπήρξαν και θέλουμε να περιγράψουμε πράγματα της ζωής τους πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί στο να είναι συμβατά. Θα σας δώσω ένα πολύ απλό παράδειγμα στα Πυθαγόρεια Εγκλήματα εμφανίζω τον Χίλμπερτ ένα βράδυ στο Μουλέν Ρουζ να χορεύει καν καν μαζί με τις χορεύτριες, να φλερτάρει και όλα αυτά τα πράγματα. Προφανώς δεν έγινε ή δεν ξέρει κανείς αν έγινε κάτι τέτοιο, αλλά είναι απόλυτα συμβατό με τις βιογραφίες του και τη σχέση που είχε με το κοινό, με τις κοπέλες, με το φλερτ και με τη διασκέδαση. Θα πρέπει επομένως να είναι συμβατά με τον χαρακτήρα του.
– Ένας μαθηματικός κι ένας συγγραφέας σκέφτονται διαφορετικά;
Δεν μπορώ να το πω ούτε για όλους τους μαθηματικούς, ούτε για όλους τους συγγραφείς. Εγώ πάντως όταν μου κάνουν αυτή την ερώτηση τι είμαι πιο πολύ το ένα ή το άλλο λέω, δεν μπορώ να καταλάβω τη διαφορά ώστε να πω είμαι το ένα ή το άλλο. Ο αποδεικτικός λόγος των μαθηματικών μιας γεωμετρικής κατασκευής και ο αφηγηματικός λόγος μιας ιστορίας γλωσσικά δεν διαφέρουν. Θα δώσω ένα πάρα πολύ αστείο παράδειγμα, αλλά πιστέψτε το και εσείς και οι αναγνώστες σας έχει τη σοβαρότητα του. Στα μαυηματικά βάζουμε αξιώματα και στα παραμύθια βάζουμε αξιώματα. Το ότι η κοκκινοσκουφίτσα μπορεί να μιλάει με τον κακό λύκο σε μια γλώσσα κατανοητή και στους δύο είναι ένα αξίωμα, υπάρχει στη δομή του παραμυθιού. Το ίδιο που υπάρχει στη δομή μιας μαθηματικής απόδειξη, η υπόθεση ότι από σημείο εκτός ευθείας μπορώ να φέρω μία και μόνο μία παράλληλη. Εάν όμως βάλεις την κοκκινοσκουφίτσα κάποια στιγμή ενώ μιλάει με το λύκο, να μην καταλαβαίνει κάτι που λέει ο λύκος στη λύκαινα δημιουργείται μια αντίφαση. Το ίδιο και στα μαθηματικά. Έχεις βάλει ως αξίωμα ότι από σημείο εκτός ευθείας άγεται μία μόνο παράλληλη και κάπου έρχεται και μια δεύτερη παράλληλη από το ίδιο σημείο, τότε έχουμε αντίφαση και ξέρεις ότι κάνεις λάθος.
– Ποια θα λέγατε πως ήταν η δυσκολότερη ερώτηση που έχετε δεχτεί από αναγνώστη σε κάποια παρουσιάσεις που έχετε κάνει;
Οι πιο δύσκολες ερωτήσεις που έχω δεχτεί από αναγνώστες είναι σχόλια που έχουν ερμηνεύσει κάτι που έχω γράψει με τρόπο τελείως διαφορετικό από αυτό που φανταζόμουν εγώ. Αυτό μου προκαλεί μια έκπληξη. Όταν κάποιος αναγνώστης μου λέει σ αυτό σας το μυθιστόρημα, όταν γράφετε αυτό, θέλετε να υποστηρίξετε αυτή την άποψη; Και ούτε καν είχε περάσει από το μυαλό μου ότι αυτή η άποψη μπορεί να έχει σχέση με αυτό που γράφω εκεί πραγματικά κι ειδικά στα πρώτα χρόνια κιόλας που συζητούσαμε το κοινό μου προκαλούσε έτσι μια δυσκολία. Στη συνέχεια όμως ανακάλυψα και αυτό είναι η βασική μου αρχή ότι ο αναγνώστης όταν διαβάζει ένα βιβλίο στην πραγματικότητα το ξαναγράφει, διαβάζει σε ένα βιβλίο αυτό που θέλει να διαβάσει και είναι απόλυτο δικαίωμά του. Με αυτή τη λογική λέω όταν φεύγει το βιβλίο τα χέρια μου και πάει στον εκδότη πάγο να έχω το οποιοδήποτε δικαίωμα πάνω σε αυτό μεταξύ αυτών και το να εξηγήσω τι ήθελα να πω. Εάν δεν έχει γίνει κατανοητό αυτό που ήθελα να πω είναι ένα λάθος το οποίο δε διορθώνεται εκ των υστέρων. Εάν αναγνώστης κατάλαβε κάτι άλλο, είμαι πάρα πολύ ευτυχής γιατί “ανάγκασα” έναν άνθρωπο να σκεφτεί διαφορετικά και αυτό είναι ευχάριστο, αλλά να επέμβω εκ των υστέρων, διορθωτικά ή πυροσβεστικά δε γίνεται.
– Ετοιμάζετε κάτι νέο αυτήν την περίοδο;
Ναι, υπάρχει κάτι νέο το παραδίδω για έκδοση. Φαντάζομαι θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο. Πρόκειται για ένα να αστυνομικό μυθιστόρημα. Θα φέρει κατά πάσα πιθανότητα τον τίτλο “Εθισμός στο Φόνο”. Η ιστορία του εκτυλίσσεται στην Ελλάδα του σήμερα και πάντα θα υπάρχουν πίσω από τις λέξεις και κάποιες αναφορές που συνδέσουν τα μαθηματικά.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
