Ο Σταύρος Γασπαράτος, είναι συνθέτης, sound artist και επιμελητής, αλλά ουσιαστικά είναι ένας σύγχρονος αλχημιστής της μουσικής, ο οποίος ξεδιπλώνει την τέχνη του μέσα από τις νότες και τις σιωπές, δημιουργώντας ηχοτοπία που ταξιδεύουν τον ακροατή σε άγνωστες διαστάσεις. Από το 2000 έχει συνθέσει μουσική για περισσότερες από 150 παραγωγές, με αποτέλεσμα η ζωή του, γεμάτη δημιουργία, αλλά και ανεξερεύνητες διαδρομές, μοιάζει με τον καμβά πάνω στον οποίο υφαίνει τις συνθέσεις του, κάθε μία ένα μοναδικό σύμπαν, πλούσιο σε συναισθήματα και εικόνες.

Γεννημένος με τη σπάνια ικανότητα να αντιλαμβάνεται τη μουσική ως μια δύναμη που ξεπερνά τα όρια του χρόνου και του χώρου, ο Γασπαράτος βρήκε από νωρίς τη φωνή του ανάμεσα στις μελωδίες της φύσης και τους ψιθύρους της πόλης του. Με σπουδές στη σύνθεση και μια καρδιά που πάλλεται στο ρυθμό των πειραματικών ήχων, αφοσιώθηκε στην αναζήτηση της αληθινής ουσίας της μουσικής: της ανθρώπινης ψυχής.

Κάθε έργο του είναι μια κατάδυση στον κόσμο των αισθήσεων, ή ίσως μια πρόσκληση να αφουγκραστούμε τις ανεπαίσθητες δόσεις ρεύματος που διατρέχουν την καθημερινότητά μας. Από τις πρώτες του συνθέσεις μέχρι τα πιο πρόσφατα έργα του, η μουσική του μοιάζει σαν ένας καθρέφτης σκέψεων και συναισθημάτων, γεμάτη αντιθέσεις και αρμονία.

Το φθινόπωρο του 2014 παρουσίασε για πρώτη φορά την ιδέα του για ένα «εκτεταμένο» πιάνο στο έργο “Expanded Piano”, το οποίο παρουσιάστηκε στο EMPAC (Experimental Media & Performing Arts Center) της Νέας Υόρκης και έναν χρόνο αργότερα κυκλοφόρησε από την γερμανική δισκογραφική Ad Noiseam. Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, συνεχίζει την έρευνά του πάνω στη συνεχώς εξελισσόμενη φύση αυτού το νέου «ανεπτυγμένου» μουσικού οργάνου, με στόχο να διευρύνει κι άλλο τις δυνατότητες ερμηνείας και χρήσης του.

Μέσα από μια διαδικασία πειραματισμού με ήχους και εργαλεία σύνθεσης, ο συνθέτης αξιοποιεί σύγχρονα αισθητηριακά μέσα, τα οποία διευρύνουν τις τεχνικές παλαιότερων πρωτοπόρων δημιουργών, όπως ο John Cage, του σπουδαίου οραματιστή, φιλόσοφου και συνθέτη στον οποίο αποδίδεται η εφεύρεση του «προετοιμασμένου πιάνου» (prepared piano). Με την μόνη διαφορά ότι σήμερα ο Γασπαράτος δεν χρησιμοποιεί βίδες, μπουλόνια και λαστιχένιες γόμες σε συγκεκριμένα μήκη και πλάτη των χορδών ενός πιάνου, αλλά οδηγεί τις νότες μέσα στα αλγοριθμικά μονοπάτια ενός υπολογιστή, ο οποίος με τη σειρά του επεξεργάζεται ζωντανά τον ήχο του κλασικού οργάνου δημιουργώντας έτσι μια σειρά αναπάντεχων ηχητικών καταστάσεων. Το αποτέλεσμα είναι ένα «υβριδικό» όργανο που προσφέρει εξαιρετική μουσική ευελιξία στον ερμηνευτή, ο οποίος μπορεί να χειρίζεται ζωντανά και τις οπτικές προβολές φωτός και εικόνας, δημιουργίες της καλλιτέχνιδος Manuela Hartel.

Ο Σταύρος Γασπαράτος θα παρουσιάσει το νέο έργο “Εxpanded Piano II” στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ για δύο μοναδικές συναυλίες στις 20 και 21 Ιουνίου 2024, στις 20.30. Με αφορμή τις δύο αυτές παραστάσεις το Olafaq συνάντησε τον συνθέτη στον Εθνικό Κήπο και σε μια μεσημεριανή βόλτα στην ησυχία του πράσινου, μίλησαν για τη μαγεία της μουσικής, η οποία αιώνια μας καλεί να ανακαλύψουμε τις κρυμμένες ιστορίες του κόσμου και να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τον ήχο και την σιωπή.

– Όταν ήσασταν παιδί, είχατε την αίσθηση τι είδους δημιουργική πορεία μπορεί να έπαιρνε η ζωή σας;
Σε καμία περίπτωση. Μου φάνταζε πάντα ελκυστικός και μυστηριώδης ο χώρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα ζούσα την ζωή μου μέσα σε αυτόν τον κόσμο. Μπορώ να πω ότι ακόμα και όταν άρχισα να δουλεύω ως συνθέτης επαγγελματικά δεν ήμουν σίγουρος. Πόσο μάλλον ως παιδί.

– Τι ήταν εκείνο που σας τράβηξε και σας κράτησε την μουσική, τόσο ώστε να αφιερώσετε όλη τη ζωή σας σε αυτό;
Η μουσική ήταν το μόνο που πραγματικά μπορούσε να κρατήσει την συγκέντρωση μου και να με κάνει να μην βρίσκομαι στις μικρό-σκέψεις που κατακλύζουν όλη την ώρα το μυαλό μου. Δεν πήρα πότε κάποια συγκεκριμένη απόφαση απλά τα πράγματα έγιναν μόνα τους.

– Ας έρθουμε στο σήμερα κάνοντας μια μικρή αναφορά στον John Cage, ο οποίος μπορεί να μην ήταν ο πρώτος που έβαλε εφημερίδες ή χαρτιά στις χορδές ενός πιάνου, αλλά είναι ο πρώτος συνθέτης που αναγνωρίζεται ότι αγκάλιασε και διαχρονικά εξέλιξε τις τεχνικές του «προετοιμασμένου» πιάνου. Πόσο σημαντική θεωρείτε την εμπειρία σας από την έρευνα της καλλιτεχνικής καταγωγής; Για παράδειγμα, αναζητώντας το έργο εκείνων των συνθετών που ενέπνευσαν τους συνθέτες που ήδη αγαπάτε.
Για το “Expanded Piano” έχω κάνει μέσα στα χρόνια πραγματικά πολύ έρευνα. Και σε σχέση με την καλλιτεχνική καταγωγή του project αλλα και για την υλοποίηση του τεχνικού κοματιού της εγκατάστασης. Τα έργα για “προετοιμασμένο” πιάνο είναι ξεκάθαρα η εκκίνηση του έργου, και αισθητικά αλλά και σαν τρόπος σκέψης. Οι κρουστικοί και αναπάντεχοι ήχοι των έργων αυτών αλλά και η ανατροπή των προσδοκιών και η έκπληξη του να βλέπεις κάτι αλλά να ακούς κάτι άλλο από αυτό που περιμένεις είναι στην καρδιά της ιδέας των έργων για «προετοιμασμένο» αλλά και του Expanded. Ήθελα να προχωρήσω και να φανταστώ ένα πιάνο που δεν είναι μηχανικά προετοιμασμένο πχ. με χαρτιά βίδες κλπ., αλλά ηλεκτρονικά προετοιμασμένο. Μέσω διαφόρων μικροφώνων (συμβατικών και μικροφώνων επαφής) το πιάνο συνδέεται με τον υπολογιστή και εκεί γίνεται η «προετοιμασία» δημιουργώντας ένα υβριδικό όργανο.

– Ως κλασικά εκπαιδευμένος μουσικός, μπορείτε να μου πείτε πώς ήταν για εσάς να καθίσετε και να παίξετε για πρώτη φορά σε ένα «προετοιμασμένο» πιάνο; Ποιες είναι μερικές από τις σημαντικότερες διαφορές ή ομοιότητες μεταξύ του παιξίματος ενός κανονικού μεγάλου πιάνου και ενός προετοιμασμένου πιάνου;
Δεν είμαι κλασικά εκπαιδευμένος πιανίστας. Απέχω, για την ακρίβεια, πολύ από αυτό. Το όργανο που έχω σπουδάσει είναι η κιθάρα. Αλλά αυτό που πια λέω συχνά είναι ότι μπορώ εύκολα να είμαι μέτριος σε πολλά όργανα. Έχω ευτυχώς την τύχη συνήθως να εκτελούν την μουσική μου σπουδαίοι ερμηνευτές. Το πιάνο είναι όμως το όργανο στο οποίο συνήθως ξεκινάω τις ιδέες μου σαν συνθέτης. Επίσης στα δικά μου έργα, και ιδιαίτερα σε ένα έργο σαν το “Expanded Piano II”, νοιώθω την ελευθερία να καθήσω στο πιάνο μπροστά στο κοινό. Για εμένα το project αυτό δεν είναι ένα έργο για πιάνο αλλά ένα σύστημα το οποίο χρησιμοποιεί το πιάνο σαν interface μεταξύ ανθρώπου και μηχανής.

– Αρκετοί σύγχρονοι συνθέτες, ακολουθώντας τις τεχνικές του John Cage, συνθέτουν μουσική χρησιμοποιώντας καθημερινά οικιακά αντικείμενα, από βίδες και μπουλόνια μέχρι ξύλινα τσοπ-στικς και λαστιχένιες γόμες, για να μεταβάλλουν τον ήχο κάθε νότας στο όργανο. Εσείς, χρησιμοποιείτε «αισθητηριακά μέσα», όπως τα αποκαλείτε. Μιλήστε μας λίγο για αυτά και τον τρόπο που επηρεάζουν τον ήχο του οργάνου.
Όπως ανέφερα, συνδέω το πιάνο με έναν υπολογιστή και μέσω του ήχου που παράγει το όργανο μπορώ, είτε να επεξεργαστώ τον ήχο αυτόν, είτε να ξυπνήσω με αυτόν μια σειρά από ήχους ή και ολόκληρες ηχητικές καταστάσεις. Επίσης από την στιγμή που ο ήχος του πιάνου μετατρέπεται σε δεδομένα μπορώ να επιστρέψω στο πιάνο μηχανικές κινήσεις μέσω μικρών κινητήρων που χτυπούν το πιάνο κλίνοντας έναν κύκλο αλληλεπίδρασης, στον οποίο ξεχνάς που ξεκινάει η δράση και που η αντίδραση αυτού του συστήματος. Επίσης έτσι μπορώ να χειρίζομαι μέσα από το πιάνο τα βίντεο της οπτικής εγκατάστασης την οποία υπογράφει η εκπληκτική visual artist Manuela Hartel.

– Πώς γίνονται οι πρόβες σε ένα έργο για ένα «αισθητηριακά» προετοιμασμένο πιάνο; Με ή χωρίς προετοιμασίες ή με κάποιον συνδυασμό τους;
Για να μπορούν από ένα σημείο και μετά οι πρόβες να έχουν νόημα έχω στήσει ολόκληρη την εγκατάσταση στο στούντιο μου και η διαδικασία της πρόβας και του γραψίματος από κάποια στιγμή γίνεται μία.

– Αυτά τα μέσα επηρεάζουν τον παραγόμενο ήχο, αλλά το κάνουν πάντα με τον ίδιο τρόπο; Πόσο σας ικανοποιεί το αναπάντεχο ή ένα πιθανό λάθος στην εκτέλεση;
Το σύστημα της εγκατάστασης του “Expanded Piano II” είναι σχεδιασμένο να εμπεριέχει πολύ την τυχαιότητα και το απρόσμενο. Σε αντίθεση με το Expanded Piano, που ήταν μια σειρά καθαρών συνθέσεων για την τότε εγκατάσταση, το νέο έργο συχνά αποτελείται από έναν διάλογο χειρονομιών μεταξύ του performer και της εγκατάστασης. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει μουσική δομή και μουσικά γραμμένο θέμα επίσης.

– Με ποιους τρόπους μια σύνθεση για ένα «μεταλλαγμένο» πιάνο αμφισβητεί τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη μουσική και την εκτέλεση;
Πέρα από την σχέση δράσης αντίδρασης μεταξύ του performer και του συστήματος που προανέφερα πώς οδηγεί με κάποιο τρόπο σε μεγάλο μερος το έργο, με το Expanded Piano II προσπαθώ επίσης να μελετήσω ενδιαφέροντες τρόπους ερμηνείας υβριδικών μουσικών έργων όπου η συνεύρεση του ακουστικού και του ψηφιακού κόσμου είναι ουσιαστική και στην σύνθεση αλλά και στην ερμηνεία.

– Ποιες είναι μερικές από τις μοναδικές προκλήσεις και τις ανταμοιβές της εκτέλεσης αυτής της μουσικής; Τι περιμένετε περισσότερο από αυτές τις δύο επερχόμενες παραστάσεις και τι ελπίζετε να κερδίσουν οι θεατές από αυτές;
Η μεγάλη πρόκληση είναι να αφεθείς ελεύθερος σε αυτήν την αλληλεπίδραση με το σχεδιασμένο σύστημα και να μην προσπαθείς να είναι όλα υπό τον έλεγχο σου. Όσο για το κοινό ελπίζω να έχει την ευκαιρία να μπει σε αυτόν τον ολοκληρωμένο audio/visual κόσμο που προτείνει το “Expanded Piano II”, και μέσα στον οποίο ξέχνάς που αρχίζει το ακουστικό και που το ηλεκτρονικό, χάρη σε αυτήν την αλληλεπίδραση ανθρώπου και μηχανής.

– Στο γενικότερο πλαίσιο της μουσικής, και σε μια εποχή μαζικής υπερπληροφόρησης, θεωρείτε ότι η μουσική ως τέχνη πιθανόν έχει χάσει την μαγεία της (με την έννοια ότι έχει χαθεί και ο χρόνος που αφιερώνουμε την προσοχή μας σε αυτήν) και άρα, πρέπει να εφεύρουμε νέους τρόπους για να την ανακτήσει;
Είμαστε ξεκάθαρα σε μεταβατική περίοδο στην οποία δεν είμαι σίγουρος για το πώς θα είναι το μέλλον της μουσικής. Αλλά πιστεύω πως πάντα υπήρχαν αυτοί που απλά κατανάλωναν την μουσική και αυτοί για τους οποίους η μουσική ήταν κάτι περισσότερο. Πάντα, λοιπόν, πιστεύω πως οι δεύτεροι θα βρίσκουν τον τρόπο να συνδέονται αυθεντικά με την μουσική. Έτσι πιστεύω ότι ίσως οι 12χρονοι του σήμερα ήδη ξέρουν πως να το κάνουν αυτό, παρότι εγώ δυσκολεύομαι να είμαι με το ένα πόδι στο παρελθόν και με το ένα στο τώρα.

Σε ποιο βαθμό η μουσική και η τέχνη μπορούν να είναι ανατρεπτικές σήμερα, μέχρι του σημείου να αλλάξουν εντελώς την αντίληψή μας για τον σημερινό κόσμο;
Μόνο η κοινωνία σαν σύνολο μπορεί να αλλάξει κάτι. Η μουσική και η τέχνη έχουν και αυτές τον ρόλο και τη χρήση τους μέσα στην κοινωνία, αλλά δεν άλλαξαν από μόνες τους ποτέ τίποτα και ούτε πιστεύω πως θα αλλάξουν.

➸ ΙΝΦΟ για το σκονάκι σου: Instagram | Website | Expanded Piano II | Spotify 

 

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News