Eίναι μεγάλη τιμή μου που θα συνομιλήσω σήμερα μαζί σας σας. Χρόνια τώρα προσπαθώ να σας συναντήσω.
Xαίρομαι πολύ που το ακούω. Το παιδικό μου όνειρο κύριε Λάλα ήτανε να μπορέσω να ζήσω τη ζωή μου όσο καλύτερα γίνεται.
– Και τελικώς την ζείτε όντως έτσι όπως την ονειρευτήκατε ή όχι;
Όχι. Όχι τα όνειρα άλλωστε δε βρίσκονται πολύ κοντά στην πραγματικότητα, τα όνειρά υπήρχαν όσο ήμουν παιδί, υπήρχαν για μένα τα όνειρα, είναι σαν σκιές από κάτι που θα μπορούσε να υπάρχει, αλλά δεν υπάρχει τώρα πια. Δεν ονειρεύομαι σήμερα. Προσπαθώ να ζω στην πραγματικότητα και στο όνειρο αρπάζω ελεύθερη τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται κάθε στιγμή χωρίς να κοιτάζω ούτε πίσω ούτε μπροστά προσπαθώ να ζω τη στιγμή… Γιατί στην στιγμή κατοικεί η ζωή και ο θάνατος…
– Και στην φαντασία τι κατοικεί; Τι είναι η φαντασία;
Η φαντασία είναι σαν ένα δίκοπο μαχαίρι που είτε μπορεί να σε οδηγήσει βαθιά στην πραγματικότητα είτε να σε απομακρύνει πολύ από αυτήν. ‘Ετσι είμαι πολύ καχύποπτος με την φαντασία αλλά συγχρόνως τρέφω και σεβασμό για αυτήν. Όλα έχουν να κάνουνε με το πώς είναι φτιαγμένος ο κάθε άνθρωπος, όλοι έχουμε ένα σώμα αλλά γεννιόμαστε με κάποιες δυνατότητες που άλλοι στερούνται. Αυτό είναι θεμελιώδες και φυσικό και καθορίζει την ποιότητα ζωής του καθενός μας. Η ποιότητα μας εξαρτάται από το πόσο τιμούμε ή μάλλον εκτιμούμε τις δυνατότητές μας. Οι δυνατότητές μας είναι η αξία μας.
– Όταν λέτε δυνατότητες εννοείται αυτό που κάποιον κάποιοι αποκαλούν ταλέντο κι αν ναι γεννιόμαστε με ταλέντο ή το αποκτούμε πιστεύω οτι γεννιόμαστε με το ταλέντο πιστεύω επίσης όπως λέει η Βίβλος ότι μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν το ταλέντο τους και άλλοι το αφήνουν θαμμένο πάντως όλοι έχουν περισσότερο ταλέντο από όσο πιστεύουν;Τι κάνει κάποιος να αναπτύξει το ταλέντο τους και κάποιους άλλους να το θάψουν αυτό είναι ένα μυστήριο κύριε Λάλα και δεν πρέπει να ζητάτε από μένα να σας λύσω τέτοια μυστήρια. Έγκειται στον κάθε άνθρωπο να ανακαλύψει το ταλέντο του να ανακαλύψει το μυστήριο που κρύβεται μέσα του. Είναι σαν ένα πείραμα τον ανακαλύψει το ταλέντο σου όλη ζωή βέβαια είναι σαν ένα πείραμα δοκιμάζεις δοκιμάζεις και τελικώς πέφτεις πάνω στο θεό που κρύβεις μέσα σου ή στο γκρεμό.– Γινόμαστε δημιουργικοί όταν ανακαλύπτουμε το ταλέντο μας;
Δημιουργικοί; Πρέπει κανείς να προσέχει τη χρήση των μεγάλων και σπουδαίων λόγων κύριε Λάλα. Μέχρι στιγμής στο σύμπαν δεν έχει υπάρξει κάνεις δημιουργός. Ξέρετε είμαι καχύποπτος με όποιον η όποια αυτό-αποκαλείται δημιουργός. Είναι πολύ μεγάλη αυτή η κουβέντα και το μόνο που μπορώ να πω είναι πως όποια κι αν είναι η δραστηριότητα σου μπορείς να πηγαίνεις λίγο καλύτερα ή λίγο χειρότερα κάθε μέρα. Αυτό είναι όλο. Τελεία και παύλα. Η τελειότητα μπορεί να είναι το ζητούμενο αλλά ποτέ ένας στόχος που μπορεί να κατακτηθεί.
– Αλήθεια πως ένας άνθρωπος βρίσκει το δρόμο του; Εσείς πως καταλήξετε να κάνετε θέατρο; Γιατί σήμερα συνεχίζετε να κάνετε θέατρο;
Υπάρχει μόνο μία απάντηση σε αυτό: πειραματισμός. Και όπως σε κάθε επιστημονικό πείραμα μερικές φορές τα στοιχεία και μόνο σου δείχνουν πώς να βρίσκεις το δρόμο σου, πολύ σύντομα άλλες φορές πάλι πρέπει να δουλέψεις για πάρα πολύ καιρό και μετά να τον ανακαλύψεις. Δεν υπάρχει κρυφή συνταγή. Εγώ υπήρξα αρκετά τυχερός και ανακάλυψα σχετικά σύντομα το πεδίο στο οποίο μπορούσα να ασκήσω τις δυνατότητες μου με τον καλύτερο τρόπο. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν χρειάστηκε να δοκιμάσω πολλά διαφορετικά μονοπάτια. Και πιστεύω ότι αυτό ισχύει για τον καθένα μας. Όταν νέοι άνθρωποι ζητούν την συμβουλή μου για το τι πρέπει να κάνουν για να βρουν το δρόμο τους, τότε η μόνη συμβουλή που μπορώ να τους δώσω είναι να δοκιμάσουν σε όσα περισσότερα πεδία μπορούν. Μόνο έτσι βρίσκεις αυτό που σου αρέσει. Δοκιμάζοντας πέφτεις πάνω στο δρόμο σου. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα ίσως έτσι γίνω πιο κατανοητός. Σε ένα κατάστημα υποδημάτων δοκιμάζεις πάρα πολλά ζευγάρια ώσπου να βρεις το νούμερο σου και αυτά που σου αρέσουν και ταιριάζουν καλύτερα στο πόδι σου. Έτσι είναι η ζωή ένα δοκιμαστήριο ένα κατάστημα υποδημάτων.– Μια λάθος επιλογή μπορεί να καταλήξει σε μια σωστή επιλογή με άλλα λόγια πως η τύχη μας μπορεί να κρύβεται σε κάποια ατυχήματα;
Πολύ συχνά η τύχη κρύβεται σε ατυχήματα. Πολύ συχνά βέβαια δεν καταλαβαίνω το αληθινό νόημα του ατυχήματος. Τα ατυχήματα που μπορούν να καθορίσουν την τύχη μας είναι παντρεμένα σχεδόν πάντα με το πεπρωμένο. Κανένας δεν ξέρει βέβαια τι σημαίνει αυτή η λέξη. Στην Ελλάδα υπάρχει αυτή η αρχαία έννοια, πεπρωμένο, αν προσπαθήσεις να την εξηγήσεις είναι αδύνατον, αλλά ο καθένας μπορεί να βρει ακόμα και σε ατυχήματα ακόμα και σε συμπτώσεις κάτι που θα γίνει τελικά ο δικός του προορισμός. Αν θέλετε αυτό είναι το μυστήριο του πεπρωμένου. Δεν μπορείς να το αποφύγεις γιατί δεν ξέρεις που κρύβεται. Συχνά κάνοντας την λάθος κίνηση σου παρουσιάζεται μπροστά σου. Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον.– Εσείς είχατε στη ζωή σας τέτοιου είδους ατυχήματα που σ’ σας καθόρισαν που έγιναν η αφορμή να συστηθείτε με το πεπρωμένο σας;
Εκατομμύρια.
– Υπάρχει ένα τέτοιο ατύχημα που σας καθόρισε την ζωή μπορείτε να το προσδιορίσετε ένα ατύχημα που αν δε σας είχε συμβεί δεν θα ανακαλύπτετε το δρόμο σας;
Προσωπικά πιστεύω ότι ποτέ δεν μπορείς να πεις ότι αν δεν συνέβαινε αυτό δεν θα γινόταν το άλλο, ότι έγινε έγινε, αν είχα γεννηθεί 100 χρόνια πριν δεν θα ήμουνα ζωντανός σήμερα. Τι να συζητάμε, μ’ αρέσει όπως. Σε όλους αρέσει να μιλάμε για τα μυστήρια αλλά δεν έχω να πω και πολλά και δεν μπορώ να το ερμηνεύσω, δε με διακατέχει αυτή υπερφιαλότητα.– Τελικά τι ψάχνετε; Έχετε πιάσει ποτέ τον εαυτό σας να αναρωτιέται κάτι τέτοιο;
Ανέκαθεν έκανα αυτό που έκανα. Ανέκαθεν αυτό έκανα. Ο λόγος για να κάνεις το οτιδήποτε είναι βασικά να ανακαλύψεις γιατί θέλεις να το κάνεις. Βέβαια αυτό δεν μπορείς να το ανακαλύψεις και επομένως πηγαίνοντας ας πούμε να ζήσεις σε ένα νησί και κάνοντας ερωτήσεις στον εαυτό σου μπορείς μόνο να το ανακαλύψεις διαμέσου της εξάσκησης και μετά αφού το ανακαλύψεις μπορείς να έχεις το ένστικτο ή τη διαίσθηση να καταλάβεις. Αυτό είναι το ζητούμενο σου. Με άλλα λόγια είναι άχρηστο να καθίσεις και να αναρωτιέσαι αν θέλεις να πας στην Ελλάδα πρέπει να πας στην Ελλάδα να την γνωρίσεις και μετά να αναθέσεις τα ερωτήματα στον εαυτό σου.– Τα ερωτήματα οι οι απαντήσεις είναι τα θεμέλια της ζωής;
Τα ερωτήματα σου ανοίγουνε την πόρτα της ζωής. Οι απαντήσεις σου την κλείνουν!– Υποκλίνομαι σε αυτή την απάντηση σας παρόλαυτα ας συνεχίσουμε…. πιστεύετε ότι επιρροές οι επιλογές είναι πιο καθοριστικές στη ζωή μας;
Οι επιλογές είναι αποτελέσματα εξωτερικών επιρροών που συναντούν τις εξωτερικές επιρροές και αυτό δημιουργεί στιγμές εκρήξεις τις οποίες εμείς μες την ματαιοδοξία μας ονομάζουμε επιλογές αυτό πιστεύω.– Τι μπορεί να μας βγάλει απ’το δρόμος από το δρόμο της αναζήτησης;
Η αναζήτηση είναι το μόνο αξιόπιστο όργανο που κατέχουμε. Είναι η δυνατότητα να ψάχνουμε και να μην είμαστε ποτέ ικανοποιημένοι με αυτό που βρίσκουμε. Γι’ αυτό και κάνουμε ερωτήσεις των οποίων τις απαντήσεις δεν πιστεύουμε. Πρέπει πάντα να ακούμε κάτι που έχει ειπωθεί επανειλημμένως σαν ακούγεται για πρώτη φορά. Πρέπει να πιστεύουμε 100 τοις 100 στη μοναδικότητα της στιγμής διαφορετικά είμαστε αδύναμοι να ζήσουμε. Πρέπει τη στιγμή που πιστεύουμε κάτι να αναρωτηθούμε αμέσως εσωτερικά για αυτή μας την πίστη και πιθανό να δούμε πως ότι βρήκαμε ότι αγγίξαμε για μια στιγμή μπορεί να είναι λάθος και να πρέπει να ψάξουμε και πάλι. Είναι μια αέναη διαδικασία το να πιστεύεις και την ίδια στιγμή να αμφισβητείς. Και το θέατρο σου παρέχει αυτή την δυνατότητα. Και αυτό είναι ένα πάρα πολύ καλό μάθημα: κάθε στιγμή να δέχεσαι κάτι σαν αληθινό και την επόμενη να λες ότι δεν ήταν η αλήθεια. Πιστεύω αλλά και δεν πιστεύω. Τότε είμαι πιο αγνός από έναν άλλον που πιστεύει μόνο το ένα ή μόνο το άλλο.– Είναι το θέατρο ένα κομμάτι ζωής μια πραγματικότητα;
Μου μιλάτε σα να είμαι το μαντείο των Δελφών. Δεν τα ξέρω όλα και δεν μπορώ όμως να σας δώσω συγκεκριμένη απάντηση σ’ αυτό. Δεν ξέρω τι είναι το θέατρο. Το μόνο που ξέρω για το θέατρο είναι ότι πρόκειται για ένα ψέμα που μας συστήνει η αλήθεια.– Μπορείτε να πείτε ότι υπάρχουν σκέψεις ανθρώπων που σας έχουν επηρεάσει;
Ναι αισθάνομαι ότι δεν πρέπει να φοβάται κανείς τις επιρροές διότι είμαστε συνεχώς κάτω από διάφορες επιρροές και πρέπει να τις καλωσορίζουμε και να τις αφήνουμε να δουλέψουνε μέσα μας και να μας διαμορφώνουν συνεχώς. Οι επιρροές είναι το εσωτερικό μας ανακάτεμα ότι δε μας αφήνει δηλαδή ήσυχους.– Πόσο σημαντική είναι για τη ζωή σας η πίστη;
Αυτό που λέτε εσείς πίστη εγώ θα το ονόμαζα προβληματισμό και αναζήτηση. Κι αν προβληματίζεσαι και αναζητάς αυτό σημαίνει ότι πολύ βαθιά μέσα σου πιστεύεις και νομίζω ότι ο κάθε άνθρωπος πολύ βαθιά μέσα του πιστεύει ότι υπάρχει μια αλήθεια και μια απάντηση. Αυτό είναι η πίστη για μένα. Την στιγμή που την προσδιορίζεις οραματίζοντας την, ονοματίζοντας την, τη στιγμή που λες αυτό είναι πιστή, μετατρέπεται σε λέξη και πεθαίνει! Αλλά τη στιγμή που γυρίζεις πίσω και πιστεύεις την παρόρμηση που βρίσκεται στην φράση πρέπει να γνωρίζεις ότι αυτή είναι η έκφραση μιας βαθιάς πίστης που αλλιώς δεν θα χρειαζόσουνα και που ξέρεις ότι δεν θα νιαζώσουν γι’ αυτή. Αν όμως πεις πρέπει να μάθω την αλήθεια αυτό είναι η έκφραση της μεγαλύτερης πίστης διότι κανένας δεν ξέρει ποια είναι η αλήθεια. Κανένας δεν ξέρει τι εννοούμε όταν λέμε γνωρίζω. Πίσω από αυτό κρύβεται κάτι τόσο βαθύ που δεν μπορείς να το βάλεις σε λέξεις. Σήμερα οι άνθρωποι για να ζήσουν τη ζωή τους πρέπει να χρησιμοποιούν λέξεις οι οποίες, με τραγικό τρόπο κατά την εξέλιξη της ανθρώπινης ζωής, έχουν μετατραπεί σε πέτρες.– Πείτε μου μερικές ασήκωτες τέτοιες πέτρες στη ζωή σας;Λέξεις όπως πίστη, θρησκεία, θεός έχουν γίνει πέτρες ασήκωτες για όλους μας. Βεβαίως ακόμη και μια πέτρα έχει ζωή την οποία όμως δεν μπορείς να δεις. Είναι καλά κρυμμένη και θα μένει έτσι ώστε να μην μπορείς πια να τις βρεις και να την δεις. Αλλά πάντα βλέπεις ότι λέξη δεν είναι μια οποιαδήποτε πέτρα αλλά μια πέτρα που πατάς πάνω της για να περάσεις απέναντι σε ποτάμι. Να ζεις την κάθε στιγμή. Να βάζεις το πόδι σου σε μια πέτρα και μετά σε μια άλλη πέτρα αλλά να μην πιστεύεις ότι θα μείνεις για πάντα πάνω σε μια πέτρα αλλά ότι κάθε πέτρα που πατάς είναι οδηγός για να περάσεις το ποτάμι. Αυτή είναι η πραγματική σημασία των λέξεων στη ζωή να σε πάνε ένα βήμα Παραπέρα. Να σε περάσουν απέναντι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βρέθηκε στο διεθνές κέντρο στο Παρίσι. Στο κέντρο αυτό περάσαμε τα πρώτα τρία χρόνια σπουδάζοντας αρχαία ελληνικά κείμενα στην πρωτότυπη ηχητική μορφή και προφορά τους για να καταλάβουμε ότι όταν αξιολογείς τη σημασία τους την σημασία της λέξης αυτοί δε συγκρίνεται με την αξία της λέξης όταν αυτή προσφέρετε. Μέσα στην λέξη που βλέπουμε υπάρχει πάντα ένα βαθύτερο νόημα και περισσότερη σκέψη.Μόνο προφέροντας την λέξη ανακαλύπτετε όλο αυτό το νόημα που περί έχετε μέσα στην λέξη– Πότε η γνώση γίνεται δύναμη; Νομίζω ότι περιγράφετε με τις δύο αυτές λέξεις όλη την ανθρώπινη ιστορία. Όλη η ιστορία της ακμής και της παρακμής των πολιτισμών, των αυτοκρατοριών, των θρησκειών. Η παρακμή και η ακμή, έχουν να κάνουνε με την πηγαία γνώση που μεταφέρεται από εξουσία που μετατρέπεται σε εξουσία. Αυτή είναι μια διαδικασία που πρέπει να καταλάβουμε για να κατανοήσουμε για την ανθρώπινη ιστορία. – Μπορούμε να πούμε ότι η γνώση είναι κάτι διαφορετικό από την μόρφωση, την καλλιέργεια;
Να και μια ελληνική λέξη που καταλαβαίνω, η γνώση. Λοιπόν ας επανέλθω στην ερώτησή σας. Μόρφωση μπορείς να πεις ότι αποκτάς όταν γεμίζεις τα ελεύθερα μέρη του μυαλού σου με νοήματα και ιδέες. Μερικές φορές μάλιστα αυτά τα νοήματα εκεί λες μπορεί να σου είναι χρήσιμα. Όχι όμως πάντα. Η πραγματική γνώση, η καλλιέργεια που λέτε κι εσείς, είναι αυτό που εγώ ονομάζω πλύσιμο του εγκεφάλου. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος είναι ένας μορφωμένος άνθρωπος που έχει τη δυνατότητα να καθαρίζει ανά πάσα στιγμή το μυαλό του από όλα τα άχρηστα τα λανθασμένα έχεις και τα περιττά νοήματα και ιδέες.– Αισθάνεσθε ότι τα υπάρχοντα εκπαιδευτικά συστήματα εμποδίζουν οι βοηθούν το πλύσιμο του εγκεφάλου όπως το ονομάζεται εσείς;
Τα εκπαιδευτικά συστήματα σε όλο τον κόσμο είναι καλύτερα από το τίποτε. Αλλά όχι τόσο καλά όσο θα μπορούσαν να είναι. Πιστεύω επίσης ότι μέσω αυτών των εκπαιδευτικών συστημάτων σήμερα μαθαίνουμε πάρα πολλά πράγματα. Παρόλαυτα παραμένουμε ατελή όντα. Αυτό σημαίνει ότι αποθηκεύουμε πολλά άχρηστα πράγματα και σκοπός όλων μας θα πρέπει να είναι να βρούμε πολύ προσεκτικά τι είναι καλό και τι χρήσιμο για μας και να αποφύγουμε να παρασυρθούμε από τα άχρηστα.– Τι είναι πιο σημαντικό για σας η πορεία μέσα στο σκοτάδι ή ένα ταξίδι στο φως;
Τώρα γυρίζουμε πίσω στην Βίβλο. Το πραγματικό ταξίδι είναι να βρεις το φως που κρύβεται στο σκοτάδι.– Μπορούμε να πούμε ότι το θέατρο είναι μια πρόβα θανάτου; Είναι από τις λίγες τέχνες που πεθαίνουν στην γένεση τους. Σπανία στο θέατρο μπορούμε να παλέψουμε με το χρόνο και να μην ηττηθούμε τελικώς.
Λοιπόν. Θα συμφωνήσω μόνο με τα μισά απ’ όσα είπατε. Πιστεύω ότι το θέατρο είναι μια συγκεκριμένη έκφραση αυτού που είναι τόσο θεμελιώδες στο βουδισμό πάνω κάτω. Τα πάντα περνούν από μια αρχή. Με άλλα λόγια από το τίποτα υπάρχει η γένεση. Επομένως στο θέατρο έχουμε στην αρχή μιας απλής παραστάσης την ανάπτυξη, την διασκέδαση και μετά το φυσικό τέλος. Διότι ο θάνατος δεν είναι αυτό που ο κόσμο φανταζόταν στο μεσαίωνα, δηλαδή ένας μαυροντυμένο σκελετός με ένα δρεπάνι στο χέρι. Ο θάνατος είναι το φυσικό τέλος ενός κύκλου. Και στο τέλος της παράστασης υπάρχει πάντα μια χαρά. Που αυτή η χαρά είναι τελικά μια θλίψη που μας οδηγεί στην μεγάλη έννοια της κάθαρσης όπως εγώ την κατανοώ. Στο τέλος μιας αληθινά φοβερής δράσης που έχεις μοιραστεί με το κοινό δε νιώθεις πεθαμένος αλλά δυνατότερος. Πιο ζωντανός. Αισθάνεσαι ότι η ζωή σου έχει ανανεωθεί. Η κάθαρση επετεύχθη αλλά βλέπεις το φως μέσα στο σκοτάδι. Βλέπεις ότι ο θάνατος δεν υπάρχει. Ότι ο θάνατος είναι το τέλος μιας ζωής, αλλά η ζωή συνεχίζεται. Και στο θέατρο αυτό φαίνεται πολύ καθαρά. – Ποια είναι η διαφορά μεταξύ επιφάνειας και βάθους; Είναι αλήθεια ότι αυτό που αποκαλούμε ποιότητα κρύβεται πάντα στο βάθος και ποτέ στην επιφάνεια;
Αυτή είναι μια σπουδαία ερώτηση κύριε Λάλα. Είναι μια θεμελιώδης ερώτηση. Μια ερώτηση που μας οδηγεί στην ουσία. Και η ουσία κατακτάται από αυτούς που μπορούν να εκτιμήσουν και τα δύο αυτά πράγματα. Και την επιφάνεια δηλαδή και το βάθος. Στην τέχνη αν κάποιος τον ενδιαφέρει μόνο η επιφάνεια καταλήγει να ζει με την επιφάνεια και τίποτε άλλο. Αυτό στο θέατρο οδηγήσει το νατουραλισμό με τον οποίο μπορείς να φτάσεις μόνο μέχρι ενός συγκεκριμένου σημείου. Είναι ο νατουραλισμός ενός τηλεοπτικού φωτογραφικού δράματος το οποίο δεν μπορεί να φτάσει πέρα από την επιφάνεια. Από την άλλη έχουμε δει ιστορικά το κίνημα εναντίον αυτού του είδους νατουραλισμού να μας οδηγεί στην αφαίρεση. Αφαιρέσεις στην ζωγραφική, απόλυτη ποιητική αφαίρεση, συμβολική αφαιρέση. Στη λογοτεχνία και στο θέατρο. Άρα το ζητούμενο είναι οι αιωρήσεις του εκκρεμούς να φτάνουνε τα όρια των δύο καταστάσεων επιφάνειας και βάθους. Πρέπει να σέβεσαι την επιφάνεια διότι χωρίς αυτή δεν υπάρχει κοινή κατανόηση. Για παράδειγμα επιφάνεια είναι οι απλές λέξεις της κουβέντας μας που μας επιτρέπουν ε να επικοινωνήσουμε. Έτσι λοιπόν η επιφάνεια των λέξεων που μεταφράστηκαν από την επιφάνεια των αγγλικών στην επιφάνεια των ελληνικών που διαβάζουν τώρα οι αναγνώστες σας είναι απλώς φυσικά νοήματα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, όπως είναι τα χρήματα και η τροφή. Αυτό πρέπει να το σεβαστούμε αν θέλουμε να επικοινωνήσουμε να φτάσουμε στην ουσία. Δεν πρέπει να φτάσουμε στο σημείο που πιστεύουμε ότι το καλούπι είναι πιο σημαντικό από αυτό που μεταφέρει το καλούπι. Αυτή είναι η παγίδα. Κάποτε είχα γράψει σε ένα έργο για τον Γκροτόφσκι, τον μεγάλο αυτόν θεατράνθρωπο, ότι για εκείνον το θέατρο υπήρξε πάντα ένα όχημα. Το ότι θέλω επειγόντως ένα ταξί δε σημαίνει ότι αγάπησα το ταξί ας πούμε ως αυτοκίνητο. Το θέλω αυτή τη στιγμή γιατί ξέρω ότι με αυτό τον τρόπο θα πάω πιο σύντομα από το ένα μέρος στο άλλο. Άρα αυτό που με συγκινεί είναι το ταξί ως μεταφορικό μέσο. Αυτή είναι η ουσία. Ανεξάρτητα από όλα αυτά όμως, όπως καταλαβαίνετε, πρέπει να πάρω επειγόντως ένα ταξί τώρα.– Μου αρέσει που μιλάτε συνεχώς με παραβολές.
Οι παραβολές βοηθούνε να πάμε στην ουσία των πραγμάτων. Μια παραβολή κρύβει πάντα διπλές, τριπλές και πολλές ακόμα έννοιες. Είπαμε όλα όσα λέμε είναι σαν δίκοπο μαχαίρι.– Σκεφτήκατε ποτέ ότι οι θεατές μιας παράστασης μετά το τέλος θα γυρίσουν στο σπίτι τους θα ανοίξουν και πάλι την τηλεόραση, θα βυθιστούν στην άνεση του καναπέ τους, θα κοιμηθούνε χωρίς όνειρα και την επόμενη μέρα θα ξανά ριχτούν με μανία σε shopping therapy;
Ξέρετε δεν είμαι εδώ για να αλλάξω τον κόσμο, ούτε για να αλλάξω τους ανθρώπους, είμαι εδώ για να κάνω όσους έρχονται σε μια παράσταση να ζήσουν μια εμπειρία και μετά ο καθένας να τη βιώσει με τον τρόπο του.– Αλήθεια υπάρχει διαφορά μεταξύ πρόβας και παράστασης για σας; Και αν ναι ποια είναι αυτή;
Τεράστια διαφορά. Και η πρώτη και βασική διαφορά είναι η ύπαρξη ή η έλλειψη του κοινού. Διότι όταν κάνεις μια ταινία, όταν γράφεις ένα βιβλίο, όταν τελειώνεις τον κύκλο μιας δημιουργίας, η δουλειά τελείωσε. Το θέατρο όμως είναι μια ζωντανή ανθρώπινη διαδικασία, ένας κύκλος που διαδραματίζεται μπροστά σου και το κοινό δεν είναι εκεί για να υποδεχθεί το έτοιμο προϊόν σου, αλλά για να βοηθάει κάθε στιγμή εκείνο που ο καθένας ψάχνει. Και γι’ αυτό όταν διαβάζω ορισμένους από τους συναδέλφους μου ηθοποιούς και σκηνοθέτες να λένε ότι οι καλύτερες στιγμές τους είναι στις πρόβες, σύμφωνα με την δική μου πείρα δεν μπορώ να το πιστέψω. Η πρόβα είναι μία προετοιμασία. Η προετοιμασία για μια πραγματική στιγμή. Και μια πραγματική στιγμή στη ζωή του θεάτρου είναι μόνο όταν το κοινό είναι παρών. Χωρίς κοινό, θέατρο δεν υπάρχει. Χωρίς την ανθρώπινη συμμετοχή δεν υπάρχει παράσταση. Είναι σαν να μαγειρεύεις το φαγητό χωρίς φωτιά. Μπορείς να το προετοιμάσεις κανονικά αλλά μόνο όταν έχεις φωτιά μπορείς να το μαγειρέψεις. Η φωτιά για την παράσταση είναι το κοινό.– Υπάρχει καλός και κακός ηθοποιός;Φυσικά και υπάρχει. Ο καλός ηθοποιός πρέπει να παρουσιάζει από τη μία πλευρά την ανθρώπινη φύση του και από την άλλη την πείρα του και την ικανότητα του να υποκριθεί. Εκείνος που διαθέτει την ανθρώπινη ποιότητα, αλλά όχι τις υποκριτικές ικανότητες. Είναι τόσο άχρηστος ως ένας ξυλουργός που είναι υπέροχος άνθρωπος αλλά κακώς τεχνίτης. Το θέατρο δεν είναι μία απλή τέχνη. Είναι μια τέχνη που απαιτεί επιδεξιότητα αλλά και ανθρωπιά. Έτσι ένας ηθοποιός που είναι καλός στην υποκριτική, αλλά απαίσιος άνθρωπος, είναι ένας κακός ηθοποιός και υπάρχουν πολλοί τέτοιοι στο χώρο. Όπως επίσης ήταν και πολλοί που ενώ είναι καλοί άνθρωποι με καλές προθέσεις δεν μπορούσαν να υποκριθούν, άρα καταλήγουν κι αυτή να είναι εξίσου κακοί ηθοποιοί.– Σας ευχαριστώ πάρα πολύ είμαι πάρα πολύ χαρούμενος που μιλήσαμε.Και εγώ σας ευχαριστώ κύριε Λάλα και εύχομαι να τα ξαναπούμε σύντομα.
Eίναι μεγάλη τιμή μου που θα συνομιλήσω σήμερα μαζί σας σας. Χρόνια τώρα προσπαθώ να σας συναντήσω.
Xαίρομαι πολύ που το ακούω. Το παιδικό μου όνειρο κύριε Λάλα ήτανε να μπορέσω να ζήσω τη ζωή μου όσο καλύτερα γίνεται.
– Και τελικώς την ζείτε όντως έτσι όπως την ονειρευτήκατε ή όχι;
Όχι. Όχι τα όνειρα άλλωστε δε βρίσκονται πολύ κοντά στην πραγματικότητα, τα όνειρά υπήρχαν όσο ήμουν παιδί, υπήρχαν για μένα τα όνειρα, είναι σαν σκιές από κάτι που θα μπορούσε να υπάρχει, αλλά δεν υπάρχει τώρα πια. Δεν ονειρεύομαι σήμερα. Προσπαθώ να ζω στην πραγματικότητα και στο όνειρο αρπάζω ελεύθερη τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται κάθε στιγμή χωρίς να κοιτάζω ούτε πίσω ούτε μπροστά προσπαθώ να ζω τη στιγμή… Γιατί στην στιγμή κατοικεί η ζωή και ο θάνατος…
– Και στην φαντασία τι κατοικεί; Τι είναι η φαντασία;
Η φαντασία είναι σαν ένα δίκοπο μαχαίρι που είτε μπορεί να σε οδηγήσει βαθιά στην πραγματικότητα είτε να σε απομακρύνει πολύ από αυτήν. ‘Ετσι είμαι πολύ καχύποπτος με την φαντασία αλλά συγχρόνως τρέφω και σεβασμό για αυτήν. Όλα έχουν να κάνουνε με το πώς είναι φτιαγμένος ο κάθε άνθρωπος, όλοι έχουμε ένα σώμα αλλά γεννιόμαστε με κάποιες δυνατότητες που άλλοι στερούνται. Αυτό είναι θεμελιώδες και φυσικό και καθορίζει την ποιότητα ζωής του καθενός μας. Η ποιότητα μας εξαρτάται από το πόσο τιμούμε ή μάλλον εκτιμούμε τις δυνατότητές μας. Οι δυνατότητές μας είναι η αξία μας.
– Όταν λέτε δυνατότητες εννοείται αυτό που κάποιον κάποιοι αποκαλούν ταλέντο κι αν ναι γεννιόμαστε με ταλέντο ή το αποκτούμε πιστεύω οτι γεννιόμαστε με το ταλέντο πιστεύω επίσης όπως λέει η Βίβλος ότι μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν το ταλέντο τους και άλλοι το αφήνουν θαμμένο πάντως όλοι έχουν περισσότερο ταλέντο από όσο πιστεύουν;Τι κάνει κάποιος να αναπτύξει το ταλέντο τους και κάποιους άλλους να το θάψουν αυτό είναι ένα μυστήριο κύριε Λάλα και δεν πρέπει να ζητάτε από μένα να σας λύσω τέτοια μυστήρια. Έγκειται στον κάθε άνθρωπο να ανακαλύψει το ταλέντο του να ανακαλύψει το μυστήριο που κρύβεται μέσα του. Είναι σαν ένα πείραμα τον ανακαλύψει το ταλέντο σου όλη ζωή βέβαια είναι σαν ένα πείραμα δοκιμάζεις δοκιμάζεις και τελικώς πέφτεις πάνω στο θεό που κρύβεις μέσα σου ή στο γκρεμό.– Γινόμαστε δημιουργικοί όταν ανακαλύπτουμε το ταλέντο μας;
Δημιουργικοί; Πρέπει κανείς να προσέχει τη χρήση των μεγάλων και σπουδαίων λόγων κύριε Λάλα. Μέχρι στιγμής στο σύμπαν δεν έχει υπάρξει κάνεις δημιουργός. Ξέρετε είμαι καχύποπτος με όποιον η όποια αυτό-αποκαλείται δημιουργός. Είναι πολύ μεγάλη αυτή η κουβέντα και το μόνο που μπορώ να πω είναι πως όποια κι αν είναι η δραστηριότητα σου μπορείς να πηγαίνεις λίγο καλύτερα ή λίγο χειρότερα κάθε μέρα. Αυτό είναι όλο. Τελεία και παύλα. Η τελειότητα μπορεί να είναι το ζητούμενο αλλά ποτέ ένας στόχος που μπορεί να κατακτηθεί.
– Αλήθεια πως ένας άνθρωπος βρίσκει το δρόμο του; Εσείς πως καταλήξετε να κάνετε θέατρο; Γιατί σήμερα συνεχίζετε να κάνετε θέατρο;
Υπάρχει μόνο μία απάντηση σε αυτό: πειραματισμός. Και όπως σε κάθε επιστημονικό πείραμα μερικές φορές τα στοιχεία και μόνο σου δείχνουν πώς να βρίσκεις το δρόμο σου, πολύ σύντομα άλλες φορές πάλι πρέπει να δουλέψεις για πάρα πολύ καιρό και μετά να τον ανακαλύψεις. Δεν υπάρχει κρυφή συνταγή. Εγώ υπήρξα αρκετά τυχερός και ανακάλυψα σχετικά σύντομα το πεδίο στο οποίο μπορούσα να ασκήσω τις δυνατότητες μου με τον καλύτερο τρόπο. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν χρειάστηκε να δοκιμάσω πολλά διαφορετικά μονοπάτια. Και πιστεύω ότι αυτό ισχύει για τον καθένα μας. Όταν νέοι άνθρωποι ζητούν την συμβουλή μου για το τι πρέπει να κάνουν για να βρουν το δρόμο τους, τότε η μόνη συμβουλή που μπορώ να τους δώσω είναι να δοκιμάσουν σε όσα περισσότερα πεδία μπορούν. Μόνο έτσι βρίσκεις αυτό που σου αρέσει. Δοκιμάζοντας πέφτεις πάνω στο δρόμο σου. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα ίσως έτσι γίνω πιο κατανοητός. Σε ένα κατάστημα υποδημάτων δοκιμάζεις πάρα πολλά ζευγάρια ώσπου να βρεις το νούμερο σου και αυτά που σου αρέσουν και ταιριάζουν καλύτερα στο πόδι σου. Έτσι είναι η ζωή ένα δοκιμαστήριο ένα κατάστημα υποδημάτων.– Μια λάθος επιλογή μπορεί να καταλήξει σε μια σωστή επιλογή με άλλα λόγια πως η τύχη μας μπορεί να κρύβεται σε κάποια ατυχήματα;
Πολύ συχνά η τύχη κρύβεται σε ατυχήματα. Πολύ συχνά βέβαια δεν καταλαβαίνω το αληθινό νόημα του ατυχήματος. Τα ατυχήματα που μπορούν να καθορίσουν την τύχη μας είναι παντρεμένα σχεδόν πάντα με το πεπρωμένο. Κανένας δεν ξέρει βέβαια τι σημαίνει αυτή η λέξη. Στην Ελλάδα υπάρχει αυτή η αρχαία έννοια, πεπρωμένο, αν προσπαθήσεις να την εξηγήσεις είναι αδύνατον, αλλά ο καθένας μπορεί να βρει ακόμα και σε ατυχήματα ακόμα και σε συμπτώσεις κάτι που θα γίνει τελικά ο δικός του προορισμός. Αν θέλετε αυτό είναι το μυστήριο του πεπρωμένου. Δεν μπορείς να το αποφύγεις γιατί δεν ξέρεις που κρύβεται. Συχνά κάνοντας την λάθος κίνηση σου παρουσιάζεται μπροστά σου. Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον.– Εσείς είχατε στη ζωή σας τέτοιου είδους ατυχήματα που σ’ σας καθόρισαν που έγιναν η αφορμή να συστηθείτε με το πεπρωμένο σας;
Εκατομμύρια.
– Υπάρχει ένα τέτοιο ατύχημα που σας καθόρισε την ζωή μπορείτε να το προσδιορίσετε ένα ατύχημα που αν δε σας είχε συμβεί δεν θα ανακαλύπτετε το δρόμο σας;
Προσωπικά πιστεύω ότι ποτέ δεν μπορείς να πεις ότι αν δεν συνέβαινε αυτό δεν θα γινόταν το άλλο, ότι έγινε έγινε, αν είχα γεννηθεί 100 χρόνια πριν δεν θα ήμουνα ζωντανός σήμερα. Τι να συζητάμε, μ’ αρέσει όπως. Σε όλους αρέσει να μιλάμε για τα μυστήρια αλλά δεν έχω να πω και πολλά και δεν μπορώ να το ερμηνεύσω, δε με διακατέχει αυτή υπερφιαλότητα.– Τελικά τι ψάχνετε; Έχετε πιάσει ποτέ τον εαυτό σας να αναρωτιέται κάτι τέτοιο;
Ανέκαθεν έκανα αυτό που έκανα. Ανέκαθεν αυτό έκανα. Ο λόγος για να κάνεις το οτιδήποτε είναι βασικά να ανακαλύψεις γιατί θέλεις να το κάνεις. Βέβαια αυτό δεν μπορείς να το ανακαλύψεις και επομένως πηγαίνοντας ας πούμε να ζήσεις σε ένα νησί και κάνοντας ερωτήσεις στον εαυτό σου μπορείς μόνο να το ανακαλύψεις διαμέσου της εξάσκησης και μετά αφού το ανακαλύψεις μπορείς να έχεις το ένστικτο ή τη διαίσθηση να καταλάβεις. Αυτό είναι το ζητούμενο σου. Με άλλα λόγια είναι άχρηστο να καθίσεις και να αναρωτιέσαι αν θέλεις να πας στην Ελλάδα πρέπει να πας στην Ελλάδα να την γνωρίσεις και μετά να αναθέσεις τα ερωτήματα στον εαυτό σου.– Τα ερωτήματα οι οι απαντήσεις είναι τα θεμέλια της ζωής;
Τα ερωτήματα σου ανοίγουνε την πόρτα της ζωής. Οι απαντήσεις σου την κλείνουν!– Υποκλίνομαι σε αυτή την απάντηση σας παρόλαυτα ας συνεχίσουμε…. πιστεύετε ότι επιρροές οι επιλογές είναι πιο καθοριστικές στη ζωή μας;
Οι επιλογές είναι αποτελέσματα εξωτερικών επιρροών που συναντούν τις εξωτερικές επιρροές και αυτό δημιουργεί στιγμές εκρήξεις τις οποίες εμείς μες την ματαιοδοξία μας ονομάζουμε επιλογές αυτό πιστεύω.– Τι μπορεί να μας βγάλει απ’το δρόμος από το δρόμο της αναζήτησης;
Η αναζήτηση είναι το μόνο αξιόπιστο όργανο που κατέχουμε. Είναι η δυνατότητα να ψάχνουμε και να μην είμαστε ποτέ ικανοποιημένοι με αυτό που βρίσκουμε. Γι’ αυτό και κάνουμε ερωτήσεις των οποίων τις απαντήσεις δεν πιστεύουμε. Πρέπει πάντα να ακούμε κάτι που έχει ειπωθεί επανειλημμένως σαν ακούγεται για πρώτη φορά. Πρέπει να πιστεύουμε 100 τοις 100 στη μοναδικότητα της στιγμής διαφορετικά είμαστε αδύναμοι να ζήσουμε. Πρέπει τη στιγμή που πιστεύουμε κάτι να αναρωτηθούμε αμέσως εσωτερικά για αυτή μας την πίστη και πιθανό να δούμε πως ότι βρήκαμε ότι αγγίξαμε για μια στιγμή μπορεί να είναι λάθος και να πρέπει να ψάξουμε και πάλι. Είναι μια αέναη διαδικασία το να πιστεύεις και την ίδια στιγμή να αμφισβητείς. Και το θέατρο σου παρέχει αυτή την δυνατότητα. Και αυτό είναι ένα πάρα πολύ καλό μάθημα: κάθε στιγμή να δέχεσαι κάτι σαν αληθινό και την επόμενη να λες ότι δεν ήταν η αλήθεια. Πιστεύω αλλά και δεν πιστεύω. Τότε είμαι πιο αγνός από έναν άλλον που πιστεύει μόνο το ένα ή μόνο το άλλο.– Είναι το θέατρο ένα κομμάτι ζωής μια πραγματικότητα;
Μου μιλάτε σα να είμαι το μαντείο των Δελφών. Δεν τα ξέρω όλα και δεν μπορώ όμως να σας δώσω συγκεκριμένη απάντηση σ’ αυτό. Δεν ξέρω τι είναι το θέατρο. Το μόνο που ξέρω για το θέατρο είναι ότι πρόκειται για ένα ψέμα που μας συστήνει η αλήθεια.– Μπορείτε να πείτε ότι υπάρχουν σκέψεις ανθρώπων που σας έχουν επηρεάσει;
Ναι αισθάνομαι ότι δεν πρέπει να φοβάται κανείς τις επιρροές διότι είμαστε συνεχώς κάτω από διάφορες επιρροές και πρέπει να τις καλωσορίζουμε και να τις αφήνουμε να δουλέψουνε μέσα μας και να μας διαμορφώνουν συνεχώς. Οι επιρροές είναι το εσωτερικό μας ανακάτεμα ότι δε μας αφήνει δηλαδή ήσυχους.– Πόσο σημαντική είναι για τη ζωή σας η πίστη;
Αυτό που λέτε εσείς πίστη εγώ θα το ονόμαζα προβληματισμό και αναζήτηση. Κι αν προβληματίζεσαι και αναζητάς αυτό σημαίνει ότι πολύ βαθιά μέσα σου πιστεύεις και νομίζω ότι ο κάθε άνθρωπος πολύ βαθιά μέσα του πιστεύει ότι υπάρχει μια αλήθεια και μια απάντηση. Αυτό είναι η πίστη για μένα. Την στιγμή που την προσδιορίζεις οραματίζοντας την, ονοματίζοντας την, τη στιγμή που λες αυτό είναι πιστή, μετατρέπεται σε λέξη και πεθαίνει! Αλλά τη στιγμή που γυρίζεις πίσω και πιστεύεις την παρόρμηση που βρίσκεται στην φράση πρέπει να γνωρίζεις ότι αυτή είναι η έκφραση μιας βαθιάς πίστης που αλλιώς δεν θα χρειαζόσουνα και που ξέρεις ότι δεν θα νιαζώσουν γι’ αυτή. Αν όμως πεις πρέπει να μάθω την αλήθεια αυτό είναι η έκφραση της μεγαλύτερης πίστης διότι κανένας δεν ξέρει ποια είναι η αλήθεια. Κανένας δεν ξέρει τι εννοούμε όταν λέμε γνωρίζω. Πίσω από αυτό κρύβεται κάτι τόσο βαθύ που δεν μπορείς να το βάλεις σε λέξεις. Σήμερα οι άνθρωποι για να ζήσουν τη ζωή τους πρέπει να χρησιμοποιούν λέξεις οι οποίες, με τραγικό τρόπο κατά την εξέλιξη της ανθρώπινης ζωής, έχουν μετατραπεί σε πέτρες.– Πείτε μου μερικές ασήκωτες τέτοιες πέτρες στη ζωή σας;Λέξεις όπως πίστη, θρησκεία, θεός έχουν γίνει πέτρες ασήκωτες για όλους μας. Βεβαίως ακόμη και μια πέτρα έχει ζωή την οποία όμως δεν μπορείς να δεις. Είναι καλά κρυμμένη και θα μένει έτσι ώστε να μην μπορείς πια να τις βρεις και να την δεις. Αλλά πάντα βλέπεις ότι λέξη δεν είναι μια οποιαδήποτε πέτρα αλλά μια πέτρα που πατάς πάνω της για να περάσεις απέναντι σε ποτάμι. Να ζεις την κάθε στιγμή. Να βάζεις το πόδι σου σε μια πέτρα και μετά σε μια άλλη πέτρα αλλά να μην πιστεύεις ότι θα μείνεις για πάντα πάνω σε μια πέτρα αλλά ότι κάθε πέτρα που πατάς είναι οδηγός για να περάσεις το ποτάμι. Αυτή είναι η πραγματική σημασία των λέξεων στη ζωή να σε πάνε ένα βήμα Παραπέρα. Να σε περάσουν απέναντι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βρέθηκε στο διεθνές κέντρο στο Παρίσι. Στο κέντρο αυτό περάσαμε τα πρώτα τρία χρόνια σπουδάζοντας αρχαία ελληνικά κείμενα στην πρωτότυπη ηχητική μορφή και προφορά τους για να καταλάβουμε ότι όταν αξιολογείς τη σημασία τους την σημασία της λέξης αυτοί δε συγκρίνεται με την αξία της λέξης όταν αυτή προσφέρετε. Μέσα στην λέξη που βλέπουμε υπάρχει πάντα ένα βαθύτερο νόημα και περισσότερη σκέψη.Μόνο προφέροντας την λέξη ανακαλύπτετε όλο αυτό το νόημα που περί έχετε μέσα στην λέξη– Πότε η γνώση γίνεται δύναμη; Νομίζω ότι περιγράφετε με τις δύο αυτές λέξεις όλη την ανθρώπινη ιστορία. Όλη η ιστορία της ακμής και της παρακμής των πολιτισμών, των αυτοκρατοριών, των θρησκειών. Η παρακμή και η ακμή, έχουν να κάνουνε με την πηγαία γνώση που μεταφέρεται από εξουσία που μετατρέπεται σε εξουσία. Αυτή είναι μια διαδικασία που πρέπει να καταλάβουμε για να κατανοήσουμε για την ανθρώπινη ιστορία. – Μπορούμε να πούμε ότι η γνώση είναι κάτι διαφορετικό από την μόρφωση, την καλλιέργεια;
Να και μια ελληνική λέξη που καταλαβαίνω, η γνώση. Λοιπόν ας επανέλθω στην ερώτησή σας. Μόρφωση μπορείς να πεις ότι αποκτάς όταν γεμίζεις τα ελεύθερα μέρη του μυαλού σου με νοήματα και ιδέες. Μερικές φορές μάλιστα αυτά τα νοήματα εκεί λες μπορεί να σου είναι χρήσιμα. Όχι όμως πάντα. Η πραγματική γνώση, η καλλιέργεια που λέτε κι εσείς, είναι αυτό που εγώ ονομάζω πλύσιμο του εγκεφάλου. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος είναι ένας μορφωμένος άνθρωπος που έχει τη δυνατότητα να καθαρίζει ανά πάσα στιγμή το μυαλό του από όλα τα άχρηστα τα λανθασμένα έχεις και τα περιττά νοήματα και ιδέες.– Αισθάνεσθε ότι τα υπάρχοντα εκπαιδευτικά συστήματα εμποδίζουν οι βοηθούν το πλύσιμο του εγκεφάλου όπως το ονομάζεται εσείς;
Τα εκπαιδευτικά συστήματα σε όλο τον κόσμο είναι καλύτερα από το τίποτε. Αλλά όχι τόσο καλά όσο θα μπορούσαν να είναι. Πιστεύω επίσης ότι μέσω αυτών των εκπαιδευτικών συστημάτων σήμερα μαθαίνουμε πάρα πολλά πράγματα. Παρόλαυτα παραμένουμε ατελή όντα. Αυτό σημαίνει ότι αποθηκεύουμε πολλά άχρηστα πράγματα και σκοπός όλων μας θα πρέπει να είναι να βρούμε πολύ προσεκτικά τι είναι καλό και τι χρήσιμο για μας και να αποφύγουμε να παρασυρθούμε από τα άχρηστα.– Τι είναι πιο σημαντικό για σας η πορεία μέσα στο σκοτάδι ή ένα ταξίδι στο φως;
Τώρα γυρίζουμε πίσω στην Βίβλο. Το πραγματικό ταξίδι είναι να βρεις το φως που κρύβεται στο σκοτάδι.– Μπορούμε να πούμε ότι το θέατρο είναι μια πρόβα θανάτου; Είναι από τις λίγες τέχνες που πεθαίνουν στην γένεση τους. Σπανία στο θέατρο μπορούμε να παλέψουμε με το χρόνο και να μην ηττηθούμε τελικώς.
Λοιπόν. Θα συμφωνήσω μόνο με τα μισά απ’ όσα είπατε. Πιστεύω ότι το θέατρο είναι μια συγκεκριμένη έκφραση αυτού που είναι τόσο θεμελιώδες στο βουδισμό πάνω κάτω. Τα πάντα περνούν από μια αρχή. Με άλλα λόγια από το τίποτα υπάρχει η γένεση. Επομένως στο θέατρο έχουμε στην αρχή μιας απλής παραστάσης την ανάπτυξη, την διασκέδαση και μετά το φυσικό τέλος. Διότι ο θάνατος δεν είναι αυτό που ο κόσμο φανταζόταν στο μεσαίωνα, δηλαδή ένας μαυροντυμένο σκελετός με ένα δρεπάνι στο χέρι. Ο θάνατος είναι το φυσικό τέλος ενός κύκλου. Και στο τέλος της παράστασης υπάρχει πάντα μια χαρά. Που αυτή η χαρά είναι τελικά μια θλίψη που μας οδηγεί στην μεγάλη έννοια της κάθαρσης όπως εγώ την κατανοώ. Στο τέλος μιας αληθινά φοβερής δράσης που έχεις μοιραστεί με το κοινό δε νιώθεις πεθαμένος αλλά δυνατότερος. Πιο ζωντανός. Αισθάνεσαι ότι η ζωή σου έχει ανανεωθεί. Η κάθαρση επετεύχθη αλλά βλέπεις το φως μέσα στο σκοτάδι. Βλέπεις ότι ο θάνατος δεν υπάρχει. Ότι ο θάνατος είναι το τέλος μιας ζωής, αλλά η ζωή συνεχίζεται. Και στο θέατρο αυτό φαίνεται πολύ καθαρά. – Ποια είναι η διαφορά μεταξύ επιφάνειας και βάθους; Είναι αλήθεια ότι αυτό που αποκαλούμε ποιότητα κρύβεται πάντα στο βάθος και ποτέ στην επιφάνεια;
Αυτή είναι μια σπουδαία ερώτηση κύριε Λάλα. Είναι μια θεμελιώδης ερώτηση. Μια ερώτηση που μας οδηγεί στην ουσία. Και η ουσία κατακτάται από αυτούς που μπορούν να εκτιμήσουν και τα δύο αυτά πράγματα. Και την επιφάνεια δηλαδή και το βάθος. Στην τέχνη αν κάποιος τον ενδιαφέρει μόνο η επιφάνεια καταλήγει να ζει με την επιφάνεια και τίποτε άλλο. Αυτό στο θέατρο οδηγήσει το νατουραλισμό με τον οποίο μπορείς να φτάσεις μόνο μέχρι ενός συγκεκριμένου σημείου. Είναι ο νατουραλισμός ενός τηλεοπτικού φωτογραφικού δράματος το οποίο δεν μπορεί να φτάσει πέρα από την επιφάνεια. Από την άλλη έχουμε δει ιστορικά το κίνημα εναντίον αυτού του είδους νατουραλισμού να μας οδηγεί στην αφαίρεση. Αφαιρέσεις στην ζωγραφική, απόλυτη ποιητική αφαίρεση, συμβολική αφαιρέση. Στη λογοτεχνία και στο θέατρο. Άρα το ζητούμενο είναι οι αιωρήσεις του εκκρεμούς να φτάνουνε τα όρια των δύο καταστάσεων επιφάνειας και βάθους. Πρέπει να σέβεσαι την επιφάνεια διότι χωρίς αυτή δεν υπάρχει κοινή κατανόηση. Για παράδειγμα επιφάνεια είναι οι απλές λέξεις της κουβέντας μας που μας επιτρέπουν ε να επικοινωνήσουμε. Έτσι λοιπόν η επιφάνεια των λέξεων που μεταφράστηκαν από την επιφάνεια των αγγλικών στην επιφάνεια των ελληνικών που διαβάζουν τώρα οι αναγνώστες σας είναι απλώς φυσικά νοήματα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, όπως είναι τα χρήματα και η τροφή. Αυτό πρέπει να το σεβαστούμε αν θέλουμε να επικοινωνήσουμε να φτάσουμε στην ουσία. Δεν πρέπει να φτάσουμε στο σημείο που πιστεύουμε ότι το καλούπι είναι πιο σημαντικό από αυτό που μεταφέρει το καλούπι. Αυτή είναι η παγίδα. Κάποτε είχα γράψει σε ένα έργο για τον Γκροτόφσκι, τον μεγάλο αυτόν θεατράνθρωπο, ότι για εκείνον το θέατρο υπήρξε πάντα ένα όχημα. Το ότι θέλω επειγόντως ένα ταξί δε σημαίνει ότι αγάπησα το ταξί ας πούμε ως αυτοκίνητο. Το θέλω αυτή τη στιγμή γιατί ξέρω ότι με αυτό τον τρόπο θα πάω πιο σύντομα από το ένα μέρος στο άλλο. Άρα αυτό που με συγκινεί είναι το ταξί ως μεταφορικό μέσο. Αυτή είναι η ουσία. Ανεξάρτητα από όλα αυτά όμως, όπως καταλαβαίνετε, πρέπει να πάρω επειγόντως ένα ταξί τώρα.– Μου αρέσει που μιλάτε συνεχώς με παραβολές.
Οι παραβολές βοηθούνε να πάμε στην ουσία των πραγμάτων. Μια παραβολή κρύβει πάντα διπλές, τριπλές και πολλές ακόμα έννοιες. Είπαμε όλα όσα λέμε είναι σαν δίκοπο μαχαίρι.– Σκεφτήκατε ποτέ ότι οι θεατές μιας παράστασης μετά το τέλος θα γυρίσουν στο σπίτι τους θα ανοίξουν και πάλι την τηλεόραση, θα βυθιστούν στην άνεση του καναπέ τους, θα κοιμηθούνε χωρίς όνειρα και την επόμενη μέρα θα ξανά ριχτούν με μανία σε shopping therapy;
Ξέρετε δεν είμαι εδώ για να αλλάξω τον κόσμο, ούτε για να αλλάξω τους ανθρώπους, είμαι εδώ για να κάνω όσους έρχονται σε μια παράσταση να ζήσουν μια εμπειρία και μετά ο καθένας να τη βιώσει με τον τρόπο του.– Αλήθεια υπάρχει διαφορά μεταξύ πρόβας και παράστασης για σας; Και αν ναι ποια είναι αυτή;
Τεράστια διαφορά. Και η πρώτη και βασική διαφορά είναι η ύπαρξη ή η έλλειψη του κοινού. Διότι όταν κάνεις μια ταινία, όταν γράφεις ένα βιβλίο, όταν τελειώνεις τον κύκλο μιας δημιουργίας, η δουλειά τελείωσε. Το θέατρο όμως είναι μια ζωντανή ανθρώπινη διαδικασία, ένας κύκλος που διαδραματίζεται μπροστά σου και το κοινό δεν είναι εκεί για να υποδεχθεί το έτοιμο προϊόν σου, αλλά για να βοηθάει κάθε στιγμή εκείνο που ο καθένας ψάχνει. Και γι’ αυτό όταν διαβάζω ορισμένους από τους συναδέλφους μου ηθοποιούς και σκηνοθέτες να λένε ότι οι καλύτερες στιγμές τους είναι στις πρόβες, σύμφωνα με την δική μου πείρα δεν μπορώ να το πιστέψω. Η πρόβα είναι μία προετοιμασία. Η προετοιμασία για μια πραγματική στιγμή. Και μια πραγματική στιγμή στη ζωή του θεάτρου είναι μόνο όταν το κοινό είναι παρών. Χωρίς κοινό, θέατρο δεν υπάρχει. Χωρίς την ανθρώπινη συμμετοχή δεν υπάρχει παράσταση. Είναι σαν να μαγειρεύεις το φαγητό χωρίς φωτιά. Μπορείς να το προετοιμάσεις κανονικά αλλά μόνο όταν έχεις φωτιά μπορείς να το μαγειρέψεις. Η φωτιά για την παράσταση είναι το κοινό.– Υπάρχει καλός και κακός ηθοποιός;Φυσικά και υπάρχει. Ο καλός ηθοποιός πρέπει να παρουσιάζει από τη μία πλευρά την ανθρώπινη φύση του και από την άλλη την πείρα του και την ικανότητα του να υποκριθεί. Εκείνος που διαθέτει την ανθρώπινη ποιότητα, αλλά όχι τις υποκριτικές ικανότητες. Είναι τόσο άχρηστος ως ένας ξυλουργός που είναι υπέροχος άνθρωπος αλλά κακώς τεχνίτης. Το θέατρο δεν είναι μία απλή τέχνη. Είναι μια τέχνη που απαιτεί επιδεξιότητα αλλά και ανθρωπιά. Έτσι ένας ηθοποιός που είναι καλός στην υποκριτική, αλλά απαίσιος άνθρωπος, είναι ένας κακός ηθοποιός και υπάρχουν πολλοί τέτοιοι στο χώρο. Όπως επίσης ήταν και πολλοί που ενώ είναι καλοί άνθρωποι με καλές προθέσεις δεν μπορούσαν να υποκριθούν, άρα καταλήγουν κι αυτή να είναι εξίσου κακοί ηθοποιοί.– Σας ευχαριστώ πάρα πολύ είμαι πάρα πολύ χαρούμενος που μιλήσαμε.Και εγώ σας ευχαριστώ κύριε Λάλα και εύχομαι να τα ξαναπούμε σύντομα.
