Το 1953 ο Στέλιος Ανεμοδουράς, με το ψευδώνυμο «Θάνος Αστρίτης»,  θα εκδώσει το πρώτο τεύχος του Μικρού Ήρωα. Οι πληγές της ελληνικής κοινωνίας ήταν ακόμη ανοιχτές και η χώρα προσπαθούσε να μαζέψει τα κομμάτια της μετά την κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε. Κι όμως, ο Μικρός Ήρως κατάφερε να τρυπώσει στις καρδιές των παιδιών της μεταπολεμικής περιόδου και να γίνει ένα αναπόστατο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι ο Γιώργος Θαλάσσης, μαζί με την αγαπημένη του Κατερίνα και τον ξεκαρδιστικό Σπίθα. Οι τρείς τους πολεμούν γενναία τους Γερμανούς κατακτητές.

Σπάνια ένα παιδικό περιοδικό του είδους του συμπλήρωσε, χωρίς διακοπή, τον μυθικό αριθμό των 800 σχεδόν τευχών, γραμμένο κάθε εβδομάδα από τον ίδιο συγγραφέα και σε σκίτσο του ίδιου εικονογράφου ( Βύρων Απτόσογλου). 

Κι ενώ ο Στέλιος Ανεμοδουράς δεν κατάφερε να ολοκληρώσει ποτέ την ιστορία, ο Μικρός Ήρως επέστρεψε με νέες περιπέτειες. Την αναβίωση των νέων ιστοριών γράφει ο Γιώργος Βλάχος και σχεδιάζει ο Κώστας Φραγκιαδάκης. Όλες οι καινούριες ιστορίες κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Mikros Iros publications.

Συνταντηθήκαμε με τους δημιουργούς και μιλήσαμε για την επανακυκλοφορία του Μικρού Ήρωα. Διαβάστε παρακάτω όλα όσα είχαν να μας πουν. 

– Πείτε μας λίγα λόγια για σας.

Γιώργος Βλάχος: Ήμουν δημοσιογράφος από το 1974 και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Έχω γράψει πολλές μελέτες για την παιδική λογοτεχνία. Με τον Μικρό Ήρωα έχω σχέση από τα παιδικά μου χρόνια ως αναγνώστης. Αλλά δεν υπήρχε η δυνατότητα να γράφω για το κόμικ αυτό. Ένας ήταν ο συγγραφέας, ο Στέλιος Ανεμοδουράς. Το 2004-05 έβγαλα ένα λεξικό, που το εξέδωσε η διάδοχη εταιρεία του Ανεμοδουρά. Ο εγγονός Ανεμοδουράς μου πρότεινε να γράψω δύο ιστορίες για τον Μικρό Ήρωα τις οποίες εικονογράφησε ο Κώστας. Από το 2015 γράφουμε και εικονογραφούμε τις ιστορίες του Μικρού Ήρωα, οι οποίες δημοσιεύονται κάθε χρόνο. 

Κώστας Φραγκιαδάκης: Είμαι εικονογράφος και σχεδιαστής κόμικ τα τελευταία 25 χρόνια. Κι εγώ διάβαζα μικρό ήρωα, αν και νεότερος από τον κ.Γιώργο. Δε μεγάλωσα με το κόμικ αλλά το διάβαζα πολύ, μου άρεσε και μου θύμιζε τα παιδικά μου χρόνια. Δεν περίμενα ποτέ ότι κάποια στιγμή θα το εικονογραφήσω. Είχα δουλέψει νωρίτερα για το κόμικ, το 2006 – ήταν η επανέκδοση της πρώτης ιστορίας του Μικρού Ήρωα. Ήταν η μεταφορά του αφηγήματος σε κόμικ. Εμείς με τον Γιώργο εξελίξαμε την αρχική του μορφή, δηλαδή εκδώσαμε δύο ιστορίες ως εικονογραφημένα αφηγήματα και άλλες δύο που ήταν εξ ολοκλήρου κόμικ. Αυτό είναι κάτι το καινούργιο στον Μικρό Ήρωα. Νιώθεις το βάρος της ευθύνης όταν εικονογραφείς ένα κόμικ το οποίο έχει μεγαλώσει γενιές και γενιές. Είναι ένα bigger than life έργο και είναι σημαντικό να βλέπουν και οι νεότεροι ότι κάτι τέτοιο υπήρχε ήδη πριν από δεκαετίες στην Ελλάδα. 

– Πώς έχουν εναρμονιστεί οι ιστορίες με το σήμερα; 

ΓΒ: Στα κείμενα δεν υπάρχουν διαφορές. Το ιστορικό πλαίσιο είναι το ίδιο, οι ήρωες είναι οι ίδιοι. Όταν ο Ανεμοδουράς έγραψε τον Μικρό Ήρωα ήταν μόλις 30 χρονών. Εγώ όταν ξεκίνησα να γράφω τον Μικρό Ήρωα ήμουν άνω των 60. Άρα υπάρχει μια διαφορά ηλικίας και προσλαμβανουσών. Παραστάσεις κι εμπειρίες που δεν τις είχε ο Ανεμοδουράς στο ξεκίνημά του κι εγώ, αναγκαστικά, τις έχω. Έχω τονίσει τα ιστορικά γεγονότα, τα οποία ο Ανεμοδουράς τα τοποθετούσε πιο σκόρπια. Αυτή είναι η μόνη διαφορά. 

ΚΦ: Εκεί που έχω επέμβει δεν είναι στους τρεις πρωταγωνιστές αλλά στους γύρω χαρακτήρες και στην υπόλοιπη υποδομή (κτίρια, αυτοκίνητα, όπλα). Γίνανε πιο ρεαλιστικά γιατί αυτό απαιτεί η σημερινή εποχή. Στην εικονογράφηση αυτό δεν είναι τόσο δύσκολο, στο κόμικ όμως υπάρχει περισσότερη δουλειά. Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν, ακριβώς επειδή ο Γιώργος τεκμηριώνει με ιστορικά γεγονότα την πλοκή, έπρεπε να ανατρέξουμε και να βρούμε τοποθεσίες, κτίρια, πρόσωπα ακριβώς όπως ήταν την εποχή της κατοχής. Τiς προάλλες μου ζήτησε να σχεδιάσω το κτίριο μιας γερμανικής υπηρεσίας στην οδό Σάντα Ρόζα. Και βρήκα στο ίντερνετ φωτογραφία του κτιρίου από τον Β’ Παγκόσμιο. Είναι χρονοβόρο αλλά είναι σημαντικό το ότι μπαίνουν ιστορικά γεγονότα γιατί προσθέτουν αληθοφάνεια.  

– Πώς θα περιγράφατε το κόμικ σε κάποιον που δεν το γνωρίζει;

ΓΒ: Το κόμικ είχε φτιαχτεί αρχικά για αγόρια αλλά διαβάστηκε και από κορίτσια. Μιλά για μια παρέα 3 παιδιών που πολεμούν κατά των Γερμανών. Σκοπός ήταν να εξιστορήσει τα γεγονότα από την πρώτη μέχρι την τελευταία μέρα της κατοχής, όμως δυστυχώς το κόμικ δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. 

ΚΦ: Είναι ένα legacy, μια κληρονομιά. Ίσως στους νεότερους να μην αρέσει γιατί έχουν μάθει σε πιο animation, πιο CGI. Αλλά πρέπει να το διαβάσουν γιατί είναι μια κληρονομιά, όπως ίσως ο Καραγκιόζης. Είναι κάτι καθαρά δικό μας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει άλλο δικό μας κόμικ, ο Μικρός Ήρωας είναι το μοναδικό ελληνικό brand name στον χώρο των κόμικς. Υπάρχουν κι άλλα, αλλά όχι με αυτήν την ιστορία, όχι με τόσα τεύχη. 

– Όταν κυκλοφόρησε ο Μικρός Ήρως, οι μνήμες της κατοχής ήταν ακόμη νωπές. Λίγα χρόνια πριν είχε τελειώσει ο εμφύλιος στην Ελλάδα. Άρα η πραγματικότητα του πολέμου ήταν πολύ κοντά τους. Σήμερα, μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον του κοινού η θεματική αυτή;

ΓΒ: Μπορεί να συγκινήσει ένα νέο άτομο ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος; Όσο μπορεί να τον συγκινήσει και ο Τρωικός. Η ιστορία είναι γεμάτη πολέμους. 

ΚΦ: Παραδέχομαι ότι δεν μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον του νέου. Προτείνω να το δει σαν μια πολεμική ταινία ή ένα western. 

– Πώς εκφράζεται το πολιτικό μέσα από το κόμικ;

ΓΒ: Ακολουθούμε πιστά τις επιλογές του Ανεμοδουρά. Πχ: απέφευγε να ονοματίζει τις οργανώσεις στις οποίες αναφερόταν, παρόλο που όλοι γνωρίζουμε ποιες είναι. Το ίδιο κάνουμε κι εμείς. Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί γιατί δεν τα γράφουμε. Γιατί ήταν επιλογή του αρχικού συγγραφέα. 

ΚΦ: Υπάρχει βέβαια η διάκριση «οι κακοί ναζί» και «ο υπόλοιπος συμμαχικός κόσμος», αυτή είναι η κεντρική ιδέα. Δεν αναφέρει καν ποιοι ήταν οι παρτιζάνοι, δε θα πει οι παρτιζάνοι του Τίτο. Υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός «μαύρο-άσπρο». Έναν χρόνο μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, είδαμε σε διάφορα ρεπορτάζ σχετικά με την υπόθεση και την άνοδο του φασισμού το εξώφυλλο του Μικρού Ήρωα. Ήταν το «Η Ακρόπολη κινδυνεύει» και δείχνει τον Μικρό Ήρωα, τον Γιώργο, να σκίζει τη ναζιστική σημαία. Το εξώφυλλο που κάναμε εμείς. Άρα υπάρχει ένα πολιτικό αντίκτυπο, παρά τον μανιχαϊσμό του κόμικ.

– Πώς έχει αλλάξει η αγορά των κόμικ στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;

ΚΦ: Ασφαλώς, η παγκόσμια αγορά των κόμικ περνάει μια κρίση, αν και οι ταινίες υπερηρώων της Marvel και της DC έφεραν ένα νέο κύμα αναγνωστών. Σε άλλες εποχές αν ένα κόμικ πουλούσε 50.000 αντίτυπα έκλεινε, ενώ τώρα στα ίδια γραφεία ανοίγουν σαμπάνιες. Ο Σταν Λι είχε πει «Τα κόμιξ είναι σαν το γυναικείο στήθος. Σε όλους αρέσει αλλά είναι διαφορετικό να το κρατάς στα χέρια σου». Το κόμικ δε θα πεθάνει ποτέ, αλλά δε θα ξαναέχει τον αντίκτυπο που είχε παλιά. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγαλύτερη άνθιση λόγω των συνεδρίων και των εκδοτικών οίκων, που κυκλοφορούν και επανακυκλοφορούν έργα. 

ΓΒ: Θα με ενδιέφερε να πάρουμε κλασικά λογοτεχνικά διηγήματα και να τα κάνουμε κόμικ. Αυτό είναι το εγχείρημά μου. Έτσι οι νεότεροι μπορεί να έρθουν σε επαφή με κλασικά έργα διαβάζοντάς τα σε μορφή κόμικ. Έτσι το παιδί θα μπορεί να μάθει το μυθιστόρημα, το λογοτέχνημα. Είμαι «κολλημένος» στη διασκευή.

– Από που αντλείτε έμπνευση;

ΚΦ: Από τον Μικρό Ήρωα, από τον Στέλιο Ανεμοδουρά. Έχει αφήσει τόσο υλικό πίσω του, που και 10 ζωές να ζούσαμε θα είχαμε να γράφουμε. Φυσικά και από την ιστορική πραγματικότητα. Πχ υπήρχε μια ιστορία για 3 ΕΑΜίτες σε ένα σπίτι στο Παγκράτι. Εκεί ο Γιώργος προσέθεσε τους 3 πρωταγωνιστές.  

ΓΒ: Βέβαια σε σχεδόν 800 τεύχη τα έχει πει όλα ο Ανεμοδουράς.

– Είναι ανεξάρτητες οι ιστορίες;

ΓΒ: Κατά κάποιον τρόπο ναι και είναι αχρονικές. 

– Γιατί επέλεξε ο Ανεμοδουράς οι ήρωες να είναι παιδιά;

ΓΒ: Για να είναι πρότυπα για τα παιδιά που ήταν οι βασικοί αναγνώστες. 

– Είχε ηθικοπλαστικό χαρακτήρα;

ΓΒ: Βέβαια. Σήμερα θα μπορούσε να έχει πολιτικό χαρακτήρα δεδομένης της ανόδου του νεοναζισμού. Αλλά δε μας ενδιαφέρει να γράψουμε τις ιστορίες με τα πραγματικά ονόματα, γιατί δε θέλω να ξεφύγουμε από τις γραμμές του αρχικού συγγραφέα. Ο Ανεμοδουράς είχε αναφέρει ότι το κόμικ του το έκλεισε η Χούντα, γι’ αυτό και δεν ολοκληρώθηκε. Συνέχεια ο συγγραφέας μαχώταν για το δικαίωμα της έκφρασης αλλά υπήρχε λογοκρισία. Η ιστορία αλλά και ο ίδιος με τις πράξεις του ανακαλούσε τον εαυτό του στην τάξη. Ενοχλούσε τη Χούντα που ο πρωταγωνιστής δεν ήταν ένας πατριώτης, πχ της οργάνωσης Χι. Το κόμικ έχει ένα ουδέτερο χαρακτήρα. Πολλές φορές αναρωτιέμαι «Πώς ζούσε αυτή η παρέα; Με τι χρήματα; Ποιος τους πλήρωνε;». Όλα μου δείχνουν ότι ήταν πράκτορας των Άγγλων. Άλλες φορές αναρωτιέμαι γιατί ο Ανεμοδουράς έκανε 798 τεύχη; Γιατί όχι 800; Και γι’ αυτό έχω μια απάντηση. Ίσως το άφησε εκεί για να μπορέσει κάποια στιγμή να το ολοκληρώσει με τους δικούς του όρους. Στο τελευταίο τεύχος του Ανεμοδουρά, δεν ολοκληρώθηκε η ιστορία, δεν ολοκληρώθηκε η σχέση του με την Κατερίνα, δε δικαιώθηκε σαν ήρωας, δεν τελείωσε ο πόλεμος. Από την άλλοι και οι αριστεροί είχαν κατηγορήσει τον Ανεμοδουρά που δεν έκανε τον Μικρό Ήρωα μέλος της ΕΠΟΝ. 

ΚΦ: Πατάει σε όλες τις βάρκες, δε μπορεί κάποιο πολιτικό κόμμα να πατήσει πάνω του. 

ΓΒ: Μια λέξη θα έπρεπε να ενοχλήσει τη Χούντα. Δεν είναι η λέξη «ελευθερία». Είναι η λέξη «δημοκρατία», η οποία δεν υπάρχει πουθενά στον Μικρό Ήρωα. 

– Ποιες είναι οι αντιδράσεις του κόσμου;

Β: Υπάρχουν και θετικά και αρνητικά σχόλια. Άλλοι λένε «τι κάθονται και ασχολούνται με τον Μικρό Ήρωα; Τι ηθικοπλαστικά είναι αυτά;». Κανένας όμως δεν έχει σχολιάσει ότι «αυτός που γράφει δεν έχει ιδέα από ιστορία». Όπως και να έχει, εμείς δεν απαντάμε. 

ΚΦ: Υπάρχει ένας πυρήνας αναγνωστών οι οποίοι είναι πιο «φανατικοί» και είναι ευχαριστημένοι. Μια άτυπη λέσχη φίλων Μικρού Ήρωα. Ακόμα και αυτοί όμως, καμιά φορά δεν είναι ικανοποιημένοι. Έχουν στο μυαλό τους όλο το παλαιότερο οικοδόμημα, με την αθωότητα που αυτό είχε. Βέβαια, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι 3 πρωταγωνιστές είναι κλασικοί ήρωες του ‘60-’70. Με τα καλά τους και τα κακά τους. Δηλαδή, θα δεις τον Μικρό Ήρωα να προσεύχεται «Σε παρακαλώ, Θεέ μου. Βοήθησε την Κατερίνα να μη σκοτωθεί. Οδήγησε το χέρι μου να πυροβολήσει τον κακό Γερμανό». Σκοτώνει τον Γερμανό και λυπάται για την ψυχή του, παρόλο που πριν ο ναζί είχε βασανίσει την Κατερίνα. Αυτό είναι στοιχείο της εποχής και του συγγραφέα, το οποίο το κρατάμε. Όμως σήμερα είναι πασέ. Το κρατάμε γιατί είναι κομμάτι του legacy, που δε μπορούμε να το αλλοτριώσουμε. 

– Τι να περιμένουμε από την έκθεση που θα γίνει την Τρίτη, 21 Φεβρουαρίου; 

ΚΦ: Γιορτάζουμε τα 70 χρόνια που κλείνει ο Μικρός Ήρως και η έκθεση θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 21 Φεβρουαρίου στις 19:00 . Για χάρη της επετείου, 45 διακεκριμένοι Έλληνες εικονογράφοι σχεδίασαν κι από ένα έκθεμα, εμπνευσμένοι από τον Μικρό Ήρωα. Τα 45 εκθέματα θα τα βρείτε στον πρώτο όροφο του ιδρύματος, ενώ υπάρχουν επίσης και στο συλλεκτικό τεύχος που θα κυκλοφορήσει την ίδια μέρα. Στον δεύτερο όροφο θα βρείτε συλλεκτικά τεύχη και ένθετα της σειράς καθώς και σπάνια σκίτσα του εικονογράφου του αναγνώσματος, Βύρωνα Απτόσογλου, που μας παραχώρησε για τις ανάγκες της έκθεσης το Ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α.. Η ειδική έκδοση για τα 70 χρόνια θα είναι διαθέσιμη για αγορά στην έκθεση αλλά και ηλεκτρονικά. Θα μιλήσουν για το ανάγνωσμα ο Ιστορικός Τέχνης Γιάννης Κουκουλάς και ο ηθοποιός Δημήτρης Πιατάς, ενώ θα προβληθεί βίντεο με αδημοσίευτο υλικό και συνεντεύξεις παλαιών και νέων προσωπικοτήτων. Στο ολοκαίνουργιο λεύκωμα θα βρείτε -πέραν από τα 45 σκίτσα των καλλιτεχνών- πολλές πληροφορίες για τον Μικρό Ήρωα, αλλά και μία αδημοσίευτη πραγματική ιστορία του Θάνου Αστρίτη σε σχέδια του Βασίλη Γκογκτζιλά, που αποτελεί την αφετηρία αυτής της τεράστιας διαδρομής που λέγεται Μικρός Ήρως.

Κάποια στιγμή μιλήσαμε για το τραγούδι του Λουκιανού Κηλαηδόνη, «Ο Μικρός Ήρωας». Ξεκινάει έτσι: «Από τη μια οι Ιταλοί κι οι Γερμανοί για να σε βρουν αναστατώνουν την Αθήνα, κι από την άλλη του πατέρα μου η φωνή: “νομίζω πως το κρύβει στην κουζίνα”». Όπως παραδέχτηκαν οι δημιουργοί του, μέσα σε αυτόν τον πρώτο στίχο κρύβεται όλη η πεμπτουσία του Μικρού Ήρωα. Ο Κηλαηδόνης έκλεινε το τραγούδι του λέγοντας: «Όπου κι αν είσαι, θά ’χεις γεράσει, Μικρέ μου Ήρωα, Γιώργο Θαλάσση». Είναι 2023 και ο Γιώργος Θαλάσσης παραμένει παιδί και συνεχίζει να πολεμά κατά του φασισμού. 

Πληροφορίες για την έκθεση θα βρείτε εδώ