Ο Κεν Λόουτς (Ken Loach), με το ισχυρό του υπόβαθρο στον τροτσκισμό, αποτελεί μια από τις πιο συνεπείς και ανυποχώρητες φωνές του πολιτικού κινηματογράφου. Η καριέρα του, ξεκινώντας από το ντοκιμαντέρ “Cathy Come Home”, έθεσε στο επίκεντρο τους αφανείς και παραγκωνισμένους της κοινωνίας: άστεγοι, άνεργοι, εργάτες. Αλλά το έργο του δεν περιορίστηκε σε απλή καταγραφή κοινωνικών ανισοτήτων. Έγινε μια πολιτική πράξη, μια ανοιχτή πρόσκληση προς το κοινό να αμφισβητήσει τη σχέση εξουσίας και καθημερινότητας.
Η λογοκρισία και η αδιαφορία που αντιμετώπισε κατά τη δεκαετία του ’70 θέτουν ένα σημαντικό ερώτημα: Ποια είναι τα όρια της τέχνης όταν αυτή συγκρούεται με πολιτικές εξουσίες και κατεστημένες αξίες; Ο Λόουτς αντιμετώπισε την περιθωριοποίηση, αλλά η επιμονή του στην πολιτική αλήθεια δικαιώθηκε στη δεκαετία του ’90. Ακόμα και σήμερα, το έργο του φέρνει στο προσκήνιο τον διάλογο για τη φύση της δημοκρατίας, των κοινωνικών δομών και τη δύναμη της αντίστασης.
Ποιες, λοιπόν, είναι οι ευθύνες ενός δημιουργού σε έναν κόσμο ανισοτήτων; Μέσα από τις ταινίες του, ο Λόουτς αποδεικνύει ότι η τέχνη μπορεί να μην αλλάζει τον κόσμο άμεσα, αλλά μπορεί να ριζώσει σπόρους αμφισβήτησης, να φωτίσει τις αδικίες και να προτείνει μια συλλογική δράση για έναν πιο δίκαιο κόσμο.
Ο Κεν Λόουτς, παραμένοντας ακλόνητος στις πολιτικές του αξίες, συνεχίζει να δημιουργεί έργα με βαθιά κοινωνική συνείδηση, προσπαθώντας να αναδείξει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εργατικές τάξεις στον σύγχρονο κόσμο. Με το πέρασμα των χρόνων, η δουλειά του όχι μόνο δεν αποδυνάμωσε την κριτική του στάση απέναντι στις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, αλλά ενίσχυσε το πολιτικό του μήνυμα, προσαρμοζόμενο στις νέες συνθήκες του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Η ταινία του “Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ” (2016) αποτέλεσε ένα ισχυρό σχόλιο πάνω στην καταστροφική επίδραση των πολιτικών λιτότητας στη Βρετανία, δίνοντας φωνή στους καθημερινούς ανθρώπους που παλεύουν με την γραφειοκρατία και την ανεργία. Η ταινία κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και συγκίνησε κοινό και κριτικούς παγκοσμίως, επιβεβαιώνοντας πως ο Λόουτς παραμένει μια από τις πιο δυνατές φωνές στην κινηματογραφική πολιτική σκηνή.
Το 2019, ο Λόουτς επέστρεψε με το “Δυστυχώς απουσιάζατε” (“Sorry We Missed You”), εστιάζοντας στις συνέπειες της gig economy και της επισφαλούς εργασίας. Με τον ίδιο αφοπλιστικό ρεαλισμό και την ανθρωπιστική προσέγγιση που χαρακτηρίζει το έργο του, καταδεικνύει πώς οι σύγχρονοι τρόποι εργασίας μετατρέπουν τη ζωή των εργαζομένων σε μια ατελείωτη μάχη επιβίωσης, χωρίς ασφάλεια ή προοπτική για το μέλλον. To 2023 στην ταινία του “Η Τελευταία Παμπ” (“The Old Oak”) αφήνει την τελευταία (;) μεγάλη σκηνή της φιλμογραφίας του για το φινάλε.
Ο Λόουτς, στα 88 του πλέον χρόνια, δεν έχει χάσει ούτε στο ελάχιστο την αιχμηρή του κριτική και την ανθρωποκεντρική του ευαισθησία. Μέσα από τις ταινίες του, θέτει συνεχώς το ερώτημα: Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια δικαιότερη κοινωνία, όταν το σύστημα αποξενώνει και καταπιέζει τους πιο ευάλωτους; Το έργο του, τόσο το παλιότερο όσο και το πιο πρόσφατο, μας προτρέπει να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τον κόσμο και να αναλάβουμε δράση ενάντια στην κοινωνική αδικία.
Οι βασικές αρχές παίζουν σημαντικό ρόλο. Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνεννοηθούν διότι, προτού αρχίσουν να μιλούν μεταξύ τους, δεν έχουν συμφωνήσει σε κάποιες βασικές αρχές. Μιλούν, μιλούν και κάποια στιγμή αντιλαμβάνονται την αοριστία κάποιον εννοιών που χρησιμοποιούν.
Νέος ήθελα να γίνω ηθοποιός. Ως ηθοποιός όμως ήμουν πολύ κακός. Τελικά έπιασα δουλειά ως βοηθός σκηνοθέτη στο θέατρο και έτσι άρχισαν όλα.
Όταν άρχιζε το BBC ως νέο κανάλι, τα πράγματα ήταν πολύ πιο χαλαρά. Το BBC έπαιρνε όποιον ενδιαφερόταν να σκηνοθετήσει. Ήταν μια πολύ καλή συγκυρία και εγώ ήμουν πολύ τυχερός που βρήκα τότε δουλειά ως σκηνοθέτης στην τηλεόραση.
Το θέατρο κρίνει τους ηθοποιούς. Κακός ηθοποιός είναι αυτός που δεν μπορεί να βρει δουλειά στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση. Κυρίως όμως στο θέατρο.
Αθωότητα σημαίνει να μη γνωρίζεις τα όρια, να μην έχεις αίσθηση των ορίων. Αυτή είναι η πιο οδυνηρή απώλεια για ένα παιδί που μπαίνει στην κόλαση των ενηλίκων. Αυτή είναι η πρώτη σημαντική ήττα του ανθρώπου: η απώλεια της αίσθησης ότι όλα μπορούν να γίνουν.
Τα πραγματικά κινήματα δεν μπορούν πάρα να ανήκουν στην Αριστερά. Αυτά θέτουν ερωτήματα που βοηθούν τους ανθρώπους να καταλάβουν γιατί βρίσκονται εκεί που βρίσκονται. Η κύρια διαφορά όμως μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς σχετίζεται τελικά με τις απαντήσεις. Η Αριστερά προτείνει λύσεις μακροπρόθεσμες και η Δεξιά μόνο βραχυπρόθεσμες.
Το πιο λυπηρό φαινόμενο είναι ότι οι ενήλικοι συνήθως διδάσκουν στα παιδιά μόνο τον κυνισμό και την απουσία ελπίδας. Αυτήν τη στάση εκμεταλλεύονται και τα περισσότερα πολιτικά κόμματα προκειμένου να επηρεάζουν τις μάζες.
Αυτό που ζούμε στη Βρετανία είναι ουσιαστικά η πάλη μεταξύ δύο κομμάτων της Δεξιάς. Το κόμμα που εκπροσωπούσε κάποτε την Αριστερά έχει υποστεί τέτοια μετάλλαξη, ώστε έχει καταλήξει να είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που ήταν.
Μόνο οι άνθρωποι που είναι πολιτικοποιημένοι μπορούν να μάθουν από την Ιστορία. Γενική τάση σήμερα είναι να αρνούμαστε την Ιστορία σχεδόν ολοκληρωτικά. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας μας δημιουργούν την αίσθηση ότι εμείς είμαστε η Ιστορία, ότι Ιστορία είναι αυτό που συμβαίνει εδώ και τώρα.
Τα ΜΜΕ παίζουν το ρόλο του δεσμοφύλακα. Πολλοί πιστεύουν ότι ο «πολιτισμένος» κόσμος κατάργησε τους δεσμοφύλακες, αλλά δυστυχώς οι τελευταίοι συνεχίζουν να υπάρχουν. Μόνο που σήμερα έχουν ηλεκτρονική μορφή.
Δύσκολα πας κόντρα στο ρεύμα. Είναι πολύ δύσκολο για μεμονωμένα άτομα -δασκάλους, συγγραφείς, καλλιτέχνες- να πάνε κόντρα στο ρεύμα. Είναι σαν να προσπαθεί ένα βότσαλο να ορθώσει το ανάστημά του στη φορά του ποταμού. Δεν γίνεται.
Οι σκηνές του Σαίξπηρ είναι καταπληκτικές. Δηλαδή είναι καταπληκτικός ο τρόπος με τον οποίο αναμειγνύονται οι λέξεις, ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούν διάφορες καταστάσεις, ο τρόπος με τον οποίο εικονογραφούν έναν κόσμο ικανό να απορροφήσει όλο το ενδιαφέρον του θεατή.
Δεν θέλω να γίνω γελωτοποιός κανενός. Ο κίνδυνος για κάποιον σαν εμένα -για κάποιον που πάει να εκμεταλλευτεί τον μύθο της φιλελεύθερης δημοκρατίας προκειμένου να διατυπώσει αντίθετες απόψεις- είναι να μετατραπεί σε γελωτοποιό του βασιλιά, να λέει πράγματα που θεωρούνται ανάρμοστα και να προκαλεί τον γέλωτα.
Πολλές φορές σκέφτομαι ότι είμαι ένα από τα άλλοθι του συστήματος. «Επίφαση συναίνεσης» είναι η καταλληλότερη φράση για να περιγραφεί η σχέση μου με το σύστημα. Τόσα χρόνια ή μου βγάζουν μια εκπομπή εκτός προγράμματος ή μου την καθυστερούν ή την παίζουν σε κάποιο κανάλι που δεν το βλέπει πολύς κόσμος. Αυτός ο πόλεμος κρατάει πολλά χρόνια και έχει πρόθεση να με εξαντλήσει.
Θα έλεγα ότι οι Αμερικανοί είναι οι τρομοκράτες του κόσμου.
Και ότι αυτό αντανακλάται στην κουλτούρα τους, δηλαδή σε ό,τι προβάλλουν ως σύγχρονη κουλτούρα τους. Υπάρχουν ωστόσο ωραίοι άνθρωποι, ταλαντούχοι και συναρπαστικοί, οι οποίοι έκαναν και κάνουν ωραία πράγματα στην Αμερική.
Ο Κεν Λόουτς (Ken Loach), με το ισχυρό του υπόβαθρο στον τροτσκισμό, αποτελεί μια από τις πιο συνεπείς και ανυποχώρητες φωνές του πολιτικού κινηματογράφου. Η καριέρα του, ξεκινώντας από το ντοκιμαντέρ “Cathy Come Home”, έθεσε στο επίκεντρο τους αφανείς και παραγκωνισμένους της κοινωνίας: άστεγοι, άνεργοι, εργάτες. Αλλά το έργο του δεν περιορίστηκε σε απλή καταγραφή κοινωνικών ανισοτήτων. Έγινε μια πολιτική πράξη, μια ανοιχτή πρόσκληση προς το κοινό να αμφισβητήσει τη σχέση εξουσίας και καθημερινότητας.
Η λογοκρισία και η αδιαφορία που αντιμετώπισε κατά τη δεκαετία του ’70 θέτουν ένα σημαντικό ερώτημα: Ποια είναι τα όρια της τέχνης όταν αυτή συγκρούεται με πολιτικές εξουσίες και κατεστημένες αξίες; Ο Λόουτς αντιμετώπισε την περιθωριοποίηση, αλλά η επιμονή του στην πολιτική αλήθεια δικαιώθηκε στη δεκαετία του ’90. Ακόμα και σήμερα, το έργο του φέρνει στο προσκήνιο τον διάλογο για τη φύση της δημοκρατίας, των κοινωνικών δομών και τη δύναμη της αντίστασης.
Ποιες, λοιπόν, είναι οι ευθύνες ενός δημιουργού σε έναν κόσμο ανισοτήτων; Μέσα από τις ταινίες του, ο Λόουτς αποδεικνύει ότι η τέχνη μπορεί να μην αλλάζει τον κόσμο άμεσα, αλλά μπορεί να ριζώσει σπόρους αμφισβήτησης, να φωτίσει τις αδικίες και να προτείνει μια συλλογική δράση για έναν πιο δίκαιο κόσμο.
Ο Κεν Λόουτς, παραμένοντας ακλόνητος στις πολιτικές του αξίες, συνεχίζει να δημιουργεί έργα με βαθιά κοινωνική συνείδηση, προσπαθώντας να αναδείξει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εργατικές τάξεις στον σύγχρονο κόσμο. Με το πέρασμα των χρόνων, η δουλειά του όχι μόνο δεν αποδυνάμωσε την κριτική του στάση απέναντι στις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, αλλά ενίσχυσε το πολιτικό του μήνυμα, προσαρμοζόμενο στις νέες συνθήκες του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Η ταινία του “Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ” (2016) αποτέλεσε ένα ισχυρό σχόλιο πάνω στην καταστροφική επίδραση των πολιτικών λιτότητας στη Βρετανία, δίνοντας φωνή στους καθημερινούς ανθρώπους που παλεύουν με την γραφειοκρατία και την ανεργία. Η ταινία κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και συγκίνησε κοινό και κριτικούς παγκοσμίως, επιβεβαιώνοντας πως ο Λόουτς παραμένει μια από τις πιο δυνατές φωνές στην κινηματογραφική πολιτική σκηνή.
Το 2019, ο Λόουτς επέστρεψε με το “Δυστυχώς απουσιάζατε” (“Sorry We Missed You”), εστιάζοντας στις συνέπειες της gig economy και της επισφαλούς εργασίας. Με τον ίδιο αφοπλιστικό ρεαλισμό και την ανθρωπιστική προσέγγιση που χαρακτηρίζει το έργο του, καταδεικνύει πώς οι σύγχρονοι τρόποι εργασίας μετατρέπουν τη ζωή των εργαζομένων σε μια ατελείωτη μάχη επιβίωσης, χωρίς ασφάλεια ή προοπτική για το μέλλον. To 2023 στην ταινία του “Η Τελευταία Παμπ” (“The Old Oak”) αφήνει την τελευταία (;) μεγάλη σκηνή της φιλμογραφίας του για το φινάλε.
Ο Λόουτς, στα 88 του πλέον χρόνια, δεν έχει χάσει ούτε στο ελάχιστο την αιχμηρή του κριτική και την ανθρωποκεντρική του ευαισθησία. Μέσα από τις ταινίες του, θέτει συνεχώς το ερώτημα: Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια δικαιότερη κοινωνία, όταν το σύστημα αποξενώνει και καταπιέζει τους πιο ευάλωτους; Το έργο του, τόσο το παλιότερο όσο και το πιο πρόσφατο, μας προτρέπει να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τον κόσμο και να αναλάβουμε δράση ενάντια στην κοινωνική αδικία.
Οι βασικές αρχές παίζουν σημαντικό ρόλο. Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνεννοηθούν διότι, προτού αρχίσουν να μιλούν μεταξύ τους, δεν έχουν συμφωνήσει σε κάποιες βασικές αρχές. Μιλούν, μιλούν και κάποια στιγμή αντιλαμβάνονται την αοριστία κάποιον εννοιών που χρησιμοποιούν.
Νέος ήθελα να γίνω ηθοποιός. Ως ηθοποιός όμως ήμουν πολύ κακός. Τελικά έπιασα δουλειά ως βοηθός σκηνοθέτη στο θέατρο και έτσι άρχισαν όλα.
Όταν άρχιζε το BBC ως νέο κανάλι, τα πράγματα ήταν πολύ πιο χαλαρά. Το BBC έπαιρνε όποιον ενδιαφερόταν να σκηνοθετήσει. Ήταν μια πολύ καλή συγκυρία και εγώ ήμουν πολύ τυχερός που βρήκα τότε δουλειά ως σκηνοθέτης στην τηλεόραση.
Το θέατρο κρίνει τους ηθοποιούς. Κακός ηθοποιός είναι αυτός που δεν μπορεί να βρει δουλειά στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση. Κυρίως όμως στο θέατρο.
Αθωότητα σημαίνει να μη γνωρίζεις τα όρια, να μην έχεις αίσθηση των ορίων. Αυτή είναι η πιο οδυνηρή απώλεια για ένα παιδί που μπαίνει στην κόλαση των ενηλίκων. Αυτή είναι η πρώτη σημαντική ήττα του ανθρώπου: η απώλεια της αίσθησης ότι όλα μπορούν να γίνουν.
Τα πραγματικά κινήματα δεν μπορούν πάρα να ανήκουν στην Αριστερά. Αυτά θέτουν ερωτήματα που βοηθούν τους ανθρώπους να καταλάβουν γιατί βρίσκονται εκεί που βρίσκονται. Η κύρια διαφορά όμως μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς σχετίζεται τελικά με τις απαντήσεις. Η Αριστερά προτείνει λύσεις μακροπρόθεσμες και η Δεξιά μόνο βραχυπρόθεσμες.
Το πιο λυπηρό φαινόμενο είναι ότι οι ενήλικοι συνήθως διδάσκουν στα παιδιά μόνο τον κυνισμό και την απουσία ελπίδας. Αυτήν τη στάση εκμεταλλεύονται και τα περισσότερα πολιτικά κόμματα προκειμένου να επηρεάζουν τις μάζες.
Αυτό που ζούμε στη Βρετανία είναι ουσιαστικά η πάλη μεταξύ δύο κομμάτων της Δεξιάς. Το κόμμα που εκπροσωπούσε κάποτε την Αριστερά έχει υποστεί τέτοια μετάλλαξη, ώστε έχει καταλήξει να είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που ήταν.
Μόνο οι άνθρωποι που είναι πολιτικοποιημένοι μπορούν να μάθουν από την Ιστορία. Γενική τάση σήμερα είναι να αρνούμαστε την Ιστορία σχεδόν ολοκληρωτικά. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας μας δημιουργούν την αίσθηση ότι εμείς είμαστε η Ιστορία, ότι Ιστορία είναι αυτό που συμβαίνει εδώ και τώρα.
Τα ΜΜΕ παίζουν το ρόλο του δεσμοφύλακα. Πολλοί πιστεύουν ότι ο «πολιτισμένος» κόσμος κατάργησε τους δεσμοφύλακες, αλλά δυστυχώς οι τελευταίοι συνεχίζουν να υπάρχουν. Μόνο που σήμερα έχουν ηλεκτρονική μορφή.
Δύσκολα πας κόντρα στο ρεύμα. Είναι πολύ δύσκολο για μεμονωμένα άτομα -δασκάλους, συγγραφείς, καλλιτέχνες- να πάνε κόντρα στο ρεύμα. Είναι σαν να προσπαθεί ένα βότσαλο να ορθώσει το ανάστημά του στη φορά του ποταμού. Δεν γίνεται.
Οι σκηνές του Σαίξπηρ είναι καταπληκτικές. Δηλαδή είναι καταπληκτικός ο τρόπος με τον οποίο αναμειγνύονται οι λέξεις, ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούν διάφορες καταστάσεις, ο τρόπος με τον οποίο εικονογραφούν έναν κόσμο ικανό να απορροφήσει όλο το ενδιαφέρον του θεατή.
Δεν θέλω να γίνω γελωτοποιός κανενός. Ο κίνδυνος για κάποιον σαν εμένα -για κάποιον που πάει να εκμεταλλευτεί τον μύθο της φιλελεύθερης δημοκρατίας προκειμένου να διατυπώσει αντίθετες απόψεις- είναι να μετατραπεί σε γελωτοποιό του βασιλιά, να λέει πράγματα που θεωρούνται ανάρμοστα και να προκαλεί τον γέλωτα.
Πολλές φορές σκέφτομαι ότι είμαι ένα από τα άλλοθι του συστήματος. «Επίφαση συναίνεσης» είναι η καταλληλότερη φράση για να περιγραφεί η σχέση μου με το σύστημα. Τόσα χρόνια ή μου βγάζουν μια εκπομπή εκτός προγράμματος ή μου την καθυστερούν ή την παίζουν σε κάποιο κανάλι που δεν το βλέπει πολύς κόσμος. Αυτός ο πόλεμος κρατάει πολλά χρόνια και έχει πρόθεση να με εξαντλήσει.
Θα έλεγα ότι οι Αμερικανοί είναι οι τρομοκράτες του κόσμου.
Και ότι αυτό αντανακλάται στην κουλτούρα τους, δηλαδή σε ό,τι προβάλλουν ως σύγχρονη κουλτούρα τους. Υπάρχουν ωστόσο ωραίοι άνθρωποι, ταλαντούχοι και συναρπαστικοί, οι οποίοι έκαναν και κάνουν ωραία πράγματα στην Αμερική.
