Το 2023 ήταν η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ και η 6η Ιουλίου η πιο καυτή μέρα όλων των εποχών. Όλοι ελπίζαμε ότι τουλάχιστον ο χειμώνας θα κυμανθεί σε φυσιολογικά επίπεδα, αλλά τελικά δεν συνέβη αυτό. Τώρα, διανύουμε έναν Απρίλιο με καλοκαιρινές θερμοκρασίες. «Το καλοκαίρι τι θα γίνει;» «Τα επόμενα χρόνια τι θα συμβεί;» «Η Αθήνα θα είναι βιώσιμη;». Αυτά τα ερωτήματα έβλεπα να τίθενται με μεγάλη συχνότητα τις τελευταίες μέρες στα social media και τον φόβο να ζωγραφίζεται στα πρόσωπα γνωστών και φίλων, ενώ μου έλεγαν με εμφανώς ανήσυχοι ότι αναγκάστηκαν να ανοίξουν τον κλιματισμό προκειμένου να δροσιστούν.

Με την ευκαιρία της σημερινής Παγκόσμιας Ημέρας Γης και το επιταχυνόμενο φαινόμενο της υπερθέρμανσης μιλήσαμε με την πρώτη υπεύθυνη για την Αντιμετώπιση της Αστικής Θερμότητας παγκοσμίως (Global Chief Heat Officer) στο UN-Habitat των Ηνωμένων Εθνών και σύμβουλο για την Κλιματική Ανθεκτικότητα και Chief Heat Officer του Arsht-Rock Resilience Center (Atlantic Council), κα Ελένη (Λενιώ) Μυριβήλη για να μας απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα που αφορούν το μέλλον και τη βιωσιμότητα του πλανήτη, αλλά και της Αθήνας.

Η κα Μυριβήλη, ακαδημαϊκός, ανθρωπολόγος και εγγονή του συγγραφέα Στρατή Μυριβήλη, για πάνω από είκοσι χρόνια υποστηρίζει μια θετική για τη φύση και ουδέτερη για το κλίμα ατζέντα και ασχολείται με ζητήματα ακραίας ζέστης. Την περίοδο 2021-2023 διετέλεσε επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης στον δήμο Αθηναίων. Ένα πόστο που δεν υπήρχε μέχρι τότε στην Ευρώπη. Γι’ αυτή τη νεοσύστατη τότε θέση, το Politico την κατέταξε στη λίστα του 2022 με τους 28 πιο σημαντικούς ανθρώπους, που ασκούν επιρροή, υποκινούν συζητήσεις και οδηγούν τις αποφάσεις στην Ευρώπη, χαρακτηρίζοντάς τη ως «πρωτοπόρο» (The trailblaizer).

Την είδα φθάνει στο πάρκο που είχαμε ορίσει ως σημείο συνάντησης κοντά στην Ακαδημία Πλάτωνος με ένα ηλεκτρικό όχημα Citroen Ami και από τα πρώτα λεπτά άρχισε να μου μιλάει με πάθος για το πράσινο γύρω μας, ενώ αργότερα μοιράστηκε κομμάτια από το ψωμί του τοστ της με τα σπουργίτια που είχαν μαζευτεί γύρω από το τραπέζι μας, εξηγώντας μου ότι οι παπαγάλοι της Αθήνας -οι οποίοι έχουν πολλαπλασιαστεί- τους κλέβουν επιθετικά το φαγητό, οπότε πολλές φορές μένουν νηστικά.

Με την κ. Μυριβήλη μιλήσαμε μία ώρα και απάντησε όλα τα ερωτήματα που αφορούν το περιβάλλον και κατ’ επέκταση την ανθρώπινη ζωή. Από το κατά πόσο είναι η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή προτεραιότητα της κυβέρνησης, ποια είναι τα υπάρχοντα σχέδια δράσης και τις επιτακτικές αλλαγές που πρέπει να κάνει η Αθήνα μέχρι τις φωτιές και τους θανάτους το καλοκαίρι λόγω της ακραίας ζέστης, όσα είπε η υπεύθυνη για την Αντιμετώπιση της Αστικής Θερμότητας, είναι ένας οδηγός επιβίωσης για τα επόμενα θερμά χρόνια.

– Θα ήθελα να ξεκινήσω αυτή τη συζήτηση με το συνέδριο που κάνατε πρόσφατα για τη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την οποία βιώνουμε συνεχώς όλο και πιο έντονα και η Γη πλήττεται σημαντικά από αυτή.
Το συνέδριο διοργανώθηκε από την ευρωπαϊκή αποστολή, το έργο της οποίας είναι και η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Το συγκεκριμένο συνέδριο απευθυνόταν ειδικά στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η αποστολή έχει επιλέξει 300 δήμους και περιφέρειες από όλη την Ευρώπη -από την Ελλάδα είναι 20- που θα υποστηριχθούν όσον αφορά την πρόσβαση σε επιστημονικά δεδομένα, χρηματοδοτικά εργαλεία καθώς τρόπους συμμετοχής των πολιτών στον σχεδιασμό, την προετοιμασία και την αντιμετώπιση των ακραίων καιρικών φαινομένων που φέρνει η κλιματική αλλαγή.

– Ποια είναι η κατάσταση των δήμων στην Ελλάδα;
Αυτή τη στιγμή οι δήμοι και οι περιφέρειες στην Ελλάδα είναι τελείως χωρίς θεσμικό πλαίσιο που να υποστηρίζει δράσεις και να δίνει χρηματοδοτήσεις ειδικά στην τοπική αυτοδιοίκηση προκειμένου να έχει τη δυνατότητα να προετοιμαστεί για τα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως είναι οι καύσωνες, οι φωτιές και οι πλημμύρες. Προς το παρόν, όλα εξαρτώνται από την κυβέρνηση και τα πολύ λίγα εργαλεία που δίνονται στους δήμους. Πολλοί από τους δήμους και τις περιφέρειες έχουν σχέδια δράσης για την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, όμως αυτά ή μένουν στα χαρτιά λόγω σημαντικών ελλείψεων για την υλοποίηση τους ή ακολουθούν παρωχημένες λογικές πολιτικής προστασίας: κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε, όταν μας βρει το κακό ή και κατόπιν εορτής.

– Άρα από αυτά τα σχέδια απουσιάζουν τα εργαλεία πρόληψης, σωστά;
Το βασικό είναι πώς θα βοηθήσεις τους δήμους να αρχίσουν να χτίζουν από τώρα την ανθεκτικότητά τους, έτσι ώστε όταν έρθουν τα δύσκολα -που έρχονται κάθε καλοκαίρι- να είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένοι. Αυτό προϋποθέτει μία κινητοποίηση και μία οριζόντια πολιτική που να διέπει όλη την κυβέρνηση και την πολιτική όλων των υπουργείων αλλά και κάθετα, όλη τη διοίκηση. Στην κλιματική κρίση και τα ακραία καιρικά φαινόμενα εμπλέκονται πάρα πολλά υπουργεία: Υποδομών, Μεταφορών, Υγείας, Περιβάλλοντος, Πολιτικής Προστασίας, Τουρισμού, Αγροτικής Ανάπτυξης, κ.α. Όλα αυτά κάπως πρέπει να συντονιστούν μαζί και να δώσουν μία πολιτική στις περιφέρειες και τους δήμους. Ειδικά οι δήμοι, πρέπει να έχουν την γνώση της αντιμετώπισης γιατί είναι αυτοί που καλούνται πάντα να δράσουν άμεσα στην εκάστοτε κρίσιμη κατάσταση. Κανονικά υπάρχει σχεδιασμός και είναι τα “Περιφερειακά Σχέδια Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή” (ΠεΣΠΚΑ) , λίγα από τα οποία έχουν κάνει σοβαρή δουλειά. Η Αττική, έχει κάνει ένα εξαιρετικό τέτοιο σχέδιο. Έχει καταγράψει τους τομείς με την μεγαλύτερη τρωτότητα στην άνοδο της θερμοκρασίας, την λειψυδρία, πλημμυρικά επεισόδια, κ.λπ., και τις δράσεις υποστήριξης που αυτοί χρειάζονται. Αυτές όμως για να υλοποιηθούν χρειάζονται σοβαρές χρηματοδοτήσεις και μία ουσιαστική προτεραιοποίηση βάση της κρισιμότητας των φαινομένων. Δυστυχώς, επειδή δεν υπάρχει αυτή η προτεραιοποίηση, οι δράσεις μένουν στα συρτάρια και ουσιαστικά δεν υλοποιούνται. Έτσι, μετά έρχονται αναπόφευκτα φονικοί οι καύσωνες, οι φωτιές και οι πλημμύρες, δηλαδή με απώλεια ζωών που πολλές φορές θα μπορούσαν να αποφευχθούν…

– Η Ευρώπη μας παρέχει τέτοια κονδύλια;
Υπάρχουν κονδύλια, αλλά για να τα απορροφήσουμε πρέπει να έχουμε προετοιμαστεί και να έχουμε κάνει τις σωστές κινήσεις. Γι’ αυτό μίλησα πρώτα για τα σχέδια δράσης. Αν θες να “χτυπήσεις” μία χρηματοδότηση πρέπει να έχεις σχεδιασμένη μία στρατηγική που να εξηγεί για τι χρειάζεσαι αυτά τα χρήματα και μετά πρέπει να έχεις σχεδιάσει συγκεκριμένες παρεμβάσεις και δράσεις, οι οποίες θα μπορούν στη συνέχεια να απορροφήσουν τα κονδύλια. Αυτό σημαίνει ότι και η ίδια η κυβέρνηση πρέπει να κατευθύνει ένα κομμάτι από τα κονδύλια που λαμβάνει προς αυτού του είδους τις δράσεις. Η κυβέρνηση δεν έχει ως προτεραιότητα την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Οι περισσότερες δράσεις που γίνονται αφορούν τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου -δηλαδή τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Επιδιώκει με άλλα λόγια να μειώσει τις αιτίες που προκαλούν την κλιματική αλλαγή, το οποίο είναι πολύ σωστό και σημαντικό γιατί μόνον έτσι μπορούμε να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη, που το 2023, ένα έτος ορόσημο, έχει βγει εκτός όλων των επιστημονικών προβλέψεων και κλιματικών μοντέλων. Όμως, ακριβώς επειδή τα πράγματα έχουν χειροτερέψει πολύ τα τελευταία χρόνια και πρέπει οπωσδήποτε να επενδυθούν αντίστοιχα κονδύλια στην προετοιμασία των πόλεων και της υπαίθρου για να μπορέσουμε να σώσουμε ζωές, αλλά και να βοηθήσουμε τις κοινωνίες και τις οικονομίες από πριν, ώστε να μη διαλυθούν από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Αυτό τώρα είναι επιτακτική ανάγκη για την Ελλάδα και το Υπουργείο Οικονομίας ή το Περιβάλλοντος και Ενέργειας δεν έχει ως προτεραιότητα την προσαρμογή.

– Η Αθήνα βιώνει έντονα την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της λίστας με τις πιο θερμές Ευρωπαϊκές πόλεις. Το 2021 είχε λάβει την πρωτιά. Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα της υπερθέρμανσης για την πόλη μας;
Το 2021 και το 2023 ήταν πράγματι πολύ θερμά καλοκαίρια, ενώ το 2022 δεν είχαμε τόσο υψηλές θερμοκρασίες, συγκριτικά με την Ευρώπη που κάηκε. Ήταν η πρώτη φορά που ο Οργανισμός Υγείας των Ηνωμένων Εθνών ανέφερε ως σημαντικότερη απειλή για την δημόσια υγεία τις υψηλές θερμοκρασίες. Κι αυτό γιατί εκείνο το καλοκαίρι μέσα σε περίπου δύο μήνες είχαν καταγραφεί πάνω από 61.000 θάνατοι εξαιτίας της υπερθέρμανσης. Με κανένα άλλο κλιματικό φαινόμενο δεν έχουν σημειωθεί τόσοι θάνατοι σε τέτοιο χρονικό διάστημα. Το 2023 είχαμε ξανά απίστευτους καύσωνες και είναι φοβερό ότι δεν ξέρουμε πόσους ανθρώπους χάσαμε. Εγώ δεν έχω δει να βγαίνουν στη δημοσιότητα αυτά τα στοιχεία. Και για το καλοκαίρι του 2021 έχουμε στοιχεία χάρη σε μία έρευνα που είχε κάνει το politico.eu. Δεν έγινε καμία ανακοίνωση από τα ελληνικά μέσα. Στην Ελλάδα είχαμε μέσα σε δυο-τρεις εβδομάδες γύρω στους 2.300 επιπλέον θανάτους από τον μέσο όρο των θανάτων εκείνης της εποχής για τα τελευταία πέντε χρόνια. Κατέληξαν σε αυτόν τον αριθμό αφού αφαίρεσαν βεβαίως τους θανάτους από άλλους λόγους συμπεριλαμβανομένου και του κορωνοϊού. Αυτή η έρευνα αφορούσε την Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Οι υψηλές θερμοκρασίες είναι πλέον η κυριότερη αιτία παγκοσμίως για χιλιάδες θανάτους, ασύγκριτα νούμερα σε σχέση με τα υπόλοιπα καιρικά φαινόμενα. Αυτοί οι θάνατοι είναι πολύ δύσκολο να μετρηθούν, γι’ αυτό αποκαλούμε την ακραία ζέστη “σιωπηλό δολοφόνο” (silent killer).

– Ποιους χτυπάει πρώτα η ακραία ζέστη;
Όσοι είναι άνω των 60 ετών είναι μία εξαιρετικά ευάλωτη ομάδα στις υψηλές θερμοκρασίες και στην Αθήνα αποτελούν περίπου το 19% του πληθυσμού. Από τον Ερυθρό Σταυρό μου είχαν πει ότι το 83-84% που χάνουμε την εποχή των υψηλών θερμοκρασιών είναι συνταξιούχοι που ζούνε μόνοι τους. Μπερδεύονται, δεν μπορούν να πάρουν καθαρές αποφάσεις ή να κινητοποιηθούν, ζαλίζονται και όταν δεν έχουν κάποιον να τους βοηθήσει, συχνά δυστυχώς πεθαίνουν. Αυτό είναι ένα τραγικό ποσοστό και πρέπει να το κοιτάξει σοβαρά η πολιτεία. Δεν είναι δυνατό να έχουμε θανάτους, οι οποίοι θα μπορούσαν να είχαν αναχαιτηθεί και να είχαν σωθεί αυτοί οι άνθρωποι και, μάλιστα σχετικά εύκολα. Τώρα όσον αφορά την καταγραφή των θανάτων που έχουν ως αίτιο την ζέστη, αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι για παράδειγμα, ο θάνατος πολλών που καταλήγουν στο νοσοκομείο με έμφραγμα ή εγκεφαλικό, καταγράφονται ως τέτοιοι και πουθενά δεν αναφέρεται ότι ήταν μέρες καύσωνα και ότι αυτός ο λόγος ήταν που προκάλεσε την ανακοπή ή το εγκεφαλικό. Η ακραία ζέστη επιδεινώνει επικίνδυνα τα συμπτώματα ανθρώπων που έχουν αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα, αλλά και γενικά όλων όσων έχουν προϋπάρχοντα νοσήματα όπως διαβητικούς ή ανθρώπους με νεφροπάθειες. Επιπλέον, επιδεινώνει πολύ τα συμπτώματα όσων έχουν ψυχικά νοσήματα, όπως κατάθλιψη ή ακόμη και σχιζοφρένεια. Βρίσκουμε στην διεθνή βιβλιογραφία αρκετές ερεύνες πλέον που έχουν βρει άμεση συσχέτιση χειροτέρευσης των παθολογικών συμπτωμάτων αυτών των ανθρώπων, όπως και την μεγάλη αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας. Τέλος, άλλες σημαντικές ομάδες είναι τα μικρά παιδιά και οι έγκυες. Έχουμε αύξηση κινδύνου για πρόωρο τοκετό και μια σειρά άλλων επιπλοκών λόγο υψηλών θερμοκρασιών σε μητέρες, έμβρυα και νεογνούς, αλλά και τα μικρά παιδιά που δεν μπορεί καλά ακόμη να ρυθμίσει ο οργανισμός την θερμοκρασία τους σε καιρό πολύ υψηλής ζέστης πολλές φορές καταλήγουν στα νοσοκομεία με θερμική εξάντληση ή και θερμοπληξία.

– Αυτή τη στιγμή η θερμοκρασία της Γης έχει αυξηθεί τόσο ώστε να είναι επικίνδυνη για τον πλανήτη;
Από τότε που ξεκίνησαν οι μετεωρολόγοι να μετράνε με μηχανήματα και να καταγράφουν την παγκόσμια θερμοκρασία, δηλαδή από το 1850 περίπου, το 2023 κατέρριψε όλα τα ρεκόρ και αποτελεί το ζεστότερο έτος. Τον Νοέμβριο του περασμένου έτους, ο μέσος όρος θερμοκρασίας της Γης ανέβηκε για μια-δυο μέρες πάνω από τους 2°C (από τον μέσο όρο της προβιομηχανικής εποχής). Αυτές είναι θερμοκρασίες που δεν έχουμε δει εδώ και χιλιάδες χρόνια, από τότε που ζουν ανθρώπινες κοινότητες πάνω σ΄αυτόν τον πλανήτη. Βέβαια, τα κράτη που υπέγραψαν τη Συνθήκη του Παρισιού, το 2015, δεσμεύτηκαν ότι θα προσπαθούσαν να κρατήσουν τη θερμοκρασία της Γης μέχρι 2050 κάτω από τους 2°C και μάλιστα όσο το δυνατόν πιο κοντά στον 1,5°C άνω της προβιομηχανικής περιόδου. Πριν δηλαδή από το 1850 που δεν είχαμε αρχίσει να εξαρτώμαστε από τα ορυκτά καύσιμα και οι οικονομίες μας δεν βασίζονταν σε αυτά. Ο μέσος όρος του 2023 ήταν 1,45°C και ανάλογα με τις μετρήσεις αναφέρεται και το 1,48°C. Μέχρι πέρσι ήμασταν γύρω στους 1,2°C. Υπενθυμίζω ότι τον Νοέμβριο ανέβηκε πάνω από τους 2°C. Για τους επιστήμονες το ορόσημο του 1,5°C αύξησης, σηματοδοτεί ένα όριο μετά από το οποίο τα φαινόμενα αρχίζουν να αυτοτροφοδοτούνται και δεν ξέρουμε πως η Γη θα αρχίσει να ανταποκρίνεται. Λόγο υψηλών θερμοκρασιών, οι πάγοι επειδή λιώνουν αντανακλούν λιγότερο τις ακτίνες και τη θερμοκρασία, ή τα δάση επειδή καίγονται ή κόβονται απορροφούν λιγότερη θερμότητα και αποδεσμεύουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, με αποτέλεσμα να θερμαινόμαστε ακόμη πιο γρήγορα και να γίνεται ένας φαύλος κύκλος που δημιουργεί ακόμη περισσότερους καύσωνες, πυρκαγιές, και πλημμύρες. Ακόμη και η θάλασσα που παίζει πολύ σημαντικό ρόλο γιατί απορροφάει το μεγαλύτερο ποσοστό της θερμοκρασίας του πλανήτη, το 2023 είχε τις πιο υψηλές θερμοκρασίες από ποτέ στην επιφάνειά της. Ο Ιούλιος και ο Αύγουστος ήταν οι πιο θερμοί μήνες που είχαμε ποτέ. Η 6η Ιουλίου συγκεκριμένα έσπασε κάθε ρεκόρ θερμοκρασιών. Οι μετεωρολόγοι και οι κλιματολόγοι προσδοκούσαν ότι τους χειμερινούς μήνες θα έπεφταν οι θερμοκρασίες, οπότε η θερμοκρασία θα επανερχόταν σε πιο φυσιολογικά επίπεδα. Όμως, αυτό δεν έγινε. Ο Νοέμβρης και ο Δεκέμβρης του 2023 και στη συνέχεια ο Ιανουάριος, ο Φεβρουάριος και ο Μάρτιος του 2024 συνέχισαν να σπάνε όλα τα ρεκόρ. Αυτή τη στιγμή οι κλιματολόγοι και οι μετεωρολόγοι ανησυχούν έχουμε βγει εκτός των επιστημονικών μοντέλων και δεν ξέρουμε ακόμα αυτό τι σημαίνει.

– Προσωπικά, έχω ακούσει ότι υπάρχει έντονη ανησυχία και φόβος από αρκετό κόσμο για το επερχόμενο καλοκαίρι.
Η αγωνία είναι τεράστια και εννοείται ότι ο κόσμος έχει την αίσθηση ότι το καλοκαίρι θα καούν πολλές εκτάσεις, επειδή δεν είχαμε βροχές. Είναι Απρίλιος και τα πάρκα και τα δάση είναι κατάξερα. Το ανθρώπινο μάτι και ο νους μπορούν να αντιληφθούν ότι σε μία εποχή που θα έπρεπε να είναι όλα καταπράσινα, υπάρχουν ξερικές καταστάσεις. Κανονικά θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει ήδη μία μεγάλη κινητοποίηση σε όλη την Ελλάδα και τα δάση να μπαίνουν σε μία διαδικασία καθαρισμού και αντιπυρικών ζωνών. Ο στρατός, αλλά και όλοι μας -με κατεύθυνση από δασολόγους για το πού και πώς – θα πρέπει να ανασκουμπωθούμε τώρα! Πρέπει να προστατεύσουμε τα δάση γιατί είναι αυτά μου μειώνουν τις θερμοκρασίες και επίσης αυτά που συγκρατούν το νερό.

– Αν ήσασταν τώρα πρωθυπουργός της χώρας τι θα κάνατε;
Αν ήμουν πρωθυπουργός, θα κήρυττα την χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και προετοιμασίας για ένα πιθανά καταστροφικό καλοκαίρι. Δεν ξέρω κατά πόσο είμαστε σε εγρήγορση, αλλά δεν έχω αντιληφθεί κάτι τέτοιο. Μπορεί να έχουν ξεκινήσει κάποια πράγματα, αλλά κανονικά αυτό θα έπρεπε να το ξέρουμε όλοι, να βομβαρδιζόμαστε με πληροφορία και καμπάνιες για το πώς μπορούμε να δραστηριοποιηθούμε και για το πώς μπορούμε να προστατευτούμε! Οι φωτιές εξαρτώνται από τις θερμοκρασίες και την έλλειψη υγρασίας, το ανάγλυφο του εδάφους, και την έκταση του εύφλεκτου υλικού. Παλιά οι άνθρωποι που ζούσαν στα χωριά και στην μικρές πόλεις έμπαιναν στο δάσος και έπαιρναν κλαδιά, κουκουνάρια, ξερά ξύλα, και δέντρα για τις σόμπες. Καθάριζαν, το δάσος μειώνοντας το εύφλεκτο υλικό, αλλά έχουμε εγκαταλείψει την ύπαιθρο και τα μικρά χωράφια. Αυτή τη στιγμή τα δάση είναι παρατημένα και υπάρχει πάρα πολύ βιομάζα, το οποίο αρπάζει πολύ γρήγορα και θρέφει τεράστιες φωτιές που παίρνουν μεγάλη έκταση σε τόσο λίγο χρόνο. Γίνονται θηρία. Όταν ανάψει πια μία φωτιά, είναι σχεδόν αδύνατο να σβηστεί. Κι αντίθετα με ότι πιστεύει ο κόσμος τα ελικόπτερα και τα αεροπλάνα δεν μπορούν να σβήσουν τις φωτιές, όταν είναι τόσο μεγάλες. Η βασική μας ελπίδα είναι η πρόληψη. Αυτά έχω ακούσει όσον αφορά τα δάση και τις φωτιές, αλλά εμένα η δουλειά μου αφορά τις πόλεις και τα αστικά περιβάλλοντα. Το πώς δηλαδή οι πόλεις πρέπει να προετοιμαστούν σε σχέση με την ακραία ζέστη.

– Για την Αθήνα τι θα κάνατε δηλαδή;
Έχω ήδη κάνει μια στρατηγική με συγκεκριμένες δράσεις για την Αθήνα. Τις χωρίζω στο μυαλό μου σε τρεις μεγάλους τομείς: 1. η ενημέρωση/εγρήγορση, 2. μέτρα προστασίας για τον καύσωνα, και 3. ο επανασχεδιασμός της πόλης. Ο πρώτος είναι η εγρήγορση, δηλαδή η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κόσμου για το πόσο σημαντικό ρίσκο έχουν οι υψηλές θερμοκρασίες στην υγεία. Οι θερμοκρασίες που αντιμετωπίζουμε και θα αντιμετωπίσουμε στις πόλεις μας δεν είναι αυτές που ξέραμε. Είναι πραγματικά επικίνδυνες. Πρέπει να το καταλάβουμε αυτό, και πρέπει να το καταλάβουν και αυτοί που κρατούν θέσεις εξουσίας. Να ενημερώσουν και να προστατεύσουν τον κόσμο. Ο δεύτερος τομέας έχει να κάνει με το πώς, εν καιρώ καύσωνα, θα προστατεύσουμε τους πιο ευάλωτους: πώς θα τους ενημερώσουμε σωστά και τι λύσεις θα τους δώσουμε ώστε να ξέρουν τι πρέπει να κάνουν για να επιβιώσουν. Ο τρίτος πυλώνας είναι πιο πιο δύσκολος κι αφορά το πώς μπορούμε να προετοιμάσουμε την πόλη μακροπρόθεσμα έτσι ώστε να είναι πιο δροσερή και ευχάριστη.

– Η Αθήνα με την υπάρχουσα αρχιτεκτονική πώς διαφοροποιείται από άλλες πόλεις της επαρχίας ή από τις ευρωπαϊκές πόλεις;
Όλες οι πόλεις έχουν πρόβλημα, γιατί είναι φτιαγμένες από υλικά που απορροφούν τη ζέστη την ημέρα και την εκπέμπουν το βράδυ. Όσο περισσότερο τσιμέντο έχεις τόσο θα απορροφάται η ζέστη. Το ίδιο συμβαίνει και με την άσφαλτο, το μέταλλο, το γυαλί και με όλα τα υπόλοιπα υλικά που φτιάχνονται οι σύγχρονες πόλεις, οι οποίες είναι λάθος για την εποχή της Κλιματικής Αλλαγής! Όπως και οι υποδομές, τις οποίες έχουμε σχεδιάσει και κατασκευάσει με τεράστια προσπάθεια και ευφυΐα: οι γέφυρες, οι αυτοκινητόδρομοι, τα λιμάνια, τα φράγματα, και τα αποχετευτικά συστήματα ή τα συστήματα υπερχείλισης. Είναι όλα φτιαγμένα για μια άλλη εποχή που έχει περάσει.

– Ποια είναι τα πιο βασικά προβλήματα που εντοπίζονται στην πρωτεύουσα;
Προφανώς είναι δύσκολο να γίνουν παρεμβάσεις στα ίδια τα κτίρια, αλλά επειδή έχουμε τέντες, παντζούρια και άλλα μέσα προστασίας σε σχέση με τη ζέστη δεν είναι ό,τι χειρότερο. Επιπλέον, οι στέγες μας δεν πολύ είναι σκουρόχρωμες, και χρησιμοποιούμε όλο και περισσότερο μονωτικά υλικά που έχουν άσπρο χρώμα, κι έτσι η κατάσταση καλυτερεύει ως ένα βαθμό, ειδικά για όσους μένουν στους υψηλότερους ορόφους. Προσωπικά, πιστεύω ότι το μεγάλο πρόβλημα στην Αθήνα είναι το πόσο έχουμε παραχωρήσει το δημόσιο χώρο στα αυτοκίνητα. Έχουμε πάρα πολλά αυτοκίνητα και οι μηχανές και οι εξατμίσεις τους ανεβάζουν πολύ τις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος της πόλης. Το ίδιο και ο θερμός αέρας που βγάζουν τα air-condition. Η άσφαλτος, το τσιμέντο και τα πεζοδρόμια επίσης δημιουργούν το ίδιο πρόβλημα.

– Και η λύση ποια θα ήταν; Τι θα μπορούσε να αλλάξει;
Πρέπει να μπουν αυστηρές προδιαγραφές για το πόσα αυτοκίνητα μπορεί να αντέξει η πόλη, και να μπουν αυστηρότατα όρια για το πόσα ΙΧ μπαίνουν στο κέντρο της πόλης, αλλά και πόσα μπορεί να έχει η κάθε οικογένεια. Γενικά να αυστηροποιηθούν οι νόμοι για τη στάθμευση και γενικά να δυσκολέψει η ζωή των ανθρώπων σε σχέση με τα ΙΧ αυτοκίνητα. Το έχουν κάνει πάρα πολλές πόλεις στο εξωτερικό. Εμείς γιατί δεν μπορούμε να το κάνουμε; Το Άμστερνταμ τη δεκαετία του 50 και του 60 ήταν πηγμένο στα αυτοκίνητα και τώρα είναι μία πόλη που τη θαυμάζουν όλοι γι’ αυτό που έχει κάνει και έχει γίνει. Εμείς γιατί να πήζουμε στο αυτοκίνητο, να μην μπορούμε να αναπνεύσουμε και να πεθαίνει κόσμος το καλοκαίρι; Πρέπει σιγά σιγά να αλλάξει η λογική μας και το να αλλάξεις τη λογική του κόσμου σημαίνει ότι παίρνεις την πολιτική απόφαση και το βάρος της και κάνεις μακροχρόνια και εντατική ενημέρωση: στην ουσία μια προπαγάνδα ενάντια των αυτοκινήτων.

– Πώς μπορεί να γίνει προπαγάνδα κατά των αυτοκινήτων, όταν τα Μ.Μ.Μ. δεν καλύπτουν τις ανάγκες των πολιτών;
Έχεις απόλυτο δίκιο. Πρώτο και καίριο είναι να αυξηθούν και να βελτιωθούν τα Μ.Μ.Μ., αλλά μπορεί να γίνει αυτό με μία ανανέωση του στόλου που ήδη νομίζω ότι έχει αρχίσει να γίνεται. Ειδικά τώρα με την ηλεκτροκίνηση, θα μπορούσε ο Δήμος Αθηναίων περιορίζοντας τα αυτοκίνητα, να βάλει μικρά ηλεκτρικά λεωφορεία για την εξυπηρέτηση του κόσμου. Ήδη έχουν έρθει κάποια ηλεκτρικά λεωφορεία, αλλά ο αριθμός τους πρέπει να αυξηθεί. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην μικρο-κινητικότητα. Δηλαδή, να δοθεί μεγάλο κομμάτι του δρόμου στα ηλεκτρικά ποδήλατα, στα πατίνια και στους πεζούς. Γενικά, πρέπει να καταργηθούν πολλοί από τους δρόμους ή να τροποποιηθούν έτσι ώστε να έχουν χαμηλή κινητικότητα. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι, αυτοί οι δρόμοι που θα απελευθερωθούν από τα αυτοκίνητα πρέπει να γίνουν μακρόστενα πάρκα τα οποία θα διανύουν όλη την πόλη και θα ενώνουν τα περιαστικά δάση: τον Υμηττό με το όρος Αιγάλεω, το Αιγάλεω με την Πεντέλη, ώστε η Αθήνα να μετατραπεί σε ένα δίκτυο πράσινων διαδρόμων που θα κατεβάζουν τις θερμοκρασίες. Αυτό το έκανε το Μεντεγίν στην Κολομβία και κατάφερε να φτιάξει 36 πράσινες διαδρομές που διασχίζουν την πόλη και να ρίξει τη θερμοκρασία της πόλεις παραπάνω από 2°C και τοπικά φτάνει και τους 4°C. Δεν είναι πολυτέλεια αυτό που αναφέρω, αλλά ζήτημα επιβίωσης για αυτή την πόλη. Δεν θα μπορούμε να αναπνεύσουμε, να βγούμε από τα σπίτια μας, να πάμε στην δουλειά μας αν δεν τα κάνουμε αυτά.

– Στον επανασχεδιασμό της πόλης είναι και το πράσινο και το νερό. Το τελευταίο πώς μπορεί να ενταχθεί στην πόλη; Να υπενθυμίσουμε ότι η πλειοψηφία των ποταμών της Αθήνας είναι μπαζωμένοι.
Στον επανασχεδιασμό πρέπει να μειωθούν τα αυτοκίνητα, να αυξηθεί το πράσινο και να βγει στην επιφάνεια νερό. Μπορούν να υπάρξουν μέσα στην πόλη στοιχεία όπως πίδακες νερού για να παίζουν τα παιδιά, ή ψεκαστήρες για να δροσίζονται όσοι περιμένουν το λεωφορείο στις στάσεις. Ακόμα και μικρά ρυάκια μπορούν να δημιουργηθούν σε πάρκα δίπλα σε μαγαζιά και καφέ. Υπάρχουν πολλές ακόμα λύσεις. Αν ήμουν ο πρωθυπουργός, θα έκανα ένα τεράστιο έργο για να ανοίξουν εν μέρη τουλάχιστον ένα ή δύο από τα μεγάλα ποτάμια της Αθήνας. Μπορεί κατά καιρούς να μην έχουν πολύ νερό, αλλά μπορεί ενισχυθεί το νερό με διάφορους τρόπους όπως γίνεται σε κάποιες άλλες πόλεις στην Ευρώπη. Η περιφέρεια Αττικής αν θυμάμαι καλά έχει σχέδιο για ανάπλαση μέρος του Κηφισού ως φυσικό ποτάμι με στοιχεία πρασίνου. Ναι, θα δυσκολευτούν τα αυτοκίνητα, αλλά αυτές οι λύσεις για μικτές υποδομές (γκρι και πράσινες) είναι κάτι που θα βοηθήσει στο μέλλον της οικονομίας, του τουρισμού, των κοινωνικών ανισοτήτων και προφανώς κυρίως την υγεία και την επιβίωση αυτής της πόλης. Πόλεις που έχουν ανοίξει και τα ποτάμια, έχουν ρίξει τις θερμοκρασίες τους έως και 6°C. Όλες οι δραστηριότητες και οι τομείς της πόλης μπορούν να υποστηριχθούν σχεδιάζοντας και φτιάχνοντας σωστά μία πόλη ως προς την ανθεκτικότητά της στην κλιματική αλλαγή. Το νερό πρέπει να το προσέχουμε πολύ ως πολύτιμο πόρο, τώρα πια. Ας πούμε, υπάρχει ένα εξαιρετικό έργο της Περιφέρειας Αττικής, της ΕΥΔΑΠ και του Υπουργείου Πολιτισμού που μαζί με τους Αδριάνειους Δήμους σχεδιάζουν την επανάχρηση του νερού του Αδριάνειου Υδραγωγείου (που σήμερα πέφτει στο αποχετευτικό δίκτυο) για άρδευση νέων και υφιστάμενων χώρων πρασίνου. Έχουμε λοιπόν φτιάξει ένα τεχνικό οδηγό που συνοδεύει αυτό το έργο, ο οποίος ουσιαστικά καλύπτει όλες τις τυπολογίες της Αττικής για το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθούν η φύση, το νερό και διαφορετικά υλικά έτσι ώστε όποια έργα γίνονται στο δημόσιο χώρο, σε πάρκα, δρόμους και πλατείες να έχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές για να κατεβάζουν τις θερμοκρασίες. Αυτός είναι ένας τεχνικός οδηγός που κανονικά μπορεί να υιοθετηθεί και να ψηφιστεί από τα δημοτικά συμβούλια σε όλους τους δήμους της Αττικής, αλλά και από άλλους δήμους της Ελλάδας, αλλά δεν έχει τεθεί ούτε αυτό ακόμη σε εφαρμογή. Όλα αυτά ίσως ακούγονται σουρεαλιστικά, αλλά πόλεις σε όλον τον κόσμο ήδη έχουν κάνει σημαντικές παρεμβάσεις χρησιμοποιώντας την φύση και το νερό και αρκετές ξεκινάνε τώρα να υλοποιούν τέτοια τα σχέδια. Πόλεις πολύ φτωχότερες και πιο “δύσκολες” από την Αθήνα.

– Ατομικά, πώς μπορούμε να συμβάλλουμε στην ανθεκτικότητα;
Αρχικά καλό θα ήταν όσο μπορούμε να χρησιμοποιούμε με φειδώ τα air condition και τα παλιά να τα αντικαταστήσουμε με καινούργια καλύτερης ενεργειακής κλάσης και ποιότητας. Έτσι, θα έχουμε λιγότερη κατανάλωση ηλεκτρισμού και θα ωφελείται και το περιβάλλον, όπως και με τις άλλες ηλεκτρικές συσκευές αλλά τα aircondition όπως ξέρουμε είναι εξαιρετικά ενεργοβόρα και επίσης ενώ κρυώνουν τον εσωτερικό χώρο ζεσταίνουν κατά πολύ τον δημόσιο χώρο. Οπότε έχουμε έναν φαύλο κύκλο που επίσης επιβαρύνει πολύ το δίκτυο, και μπορεί να έχουμε black-out σε καιρό καύσωνα που είναι ότι χειρότερο για τις ζωές ευάλωτων ομάδων. Υπάρχει το πρόγραμμα “Ανακυκλώνω – Αλλάζω Συσκευή” που δίνει ώθηση σε αυτή την ενέργεια, απλά πρέπει να το πάρουμε ζεστά και να το κάνουμε οι περισσότεροι. Θα έπρεπε να υπάρχουν βέβαια κι άλλα τέτοια προγράμματα που να υποστηρίζουν ουσιαστικά δράσεις πολιτών για προστασία από την ζέστη, με αύξηση πρασίνου, σκιάσεων κ.λπ.

– Σε περίοδο υψηλών θερμοκρασιών, ποια μέτρα πρέπει να λαμβάνονται;
Σε καιρό υψηλών θερμοκρασιών υπάρχουν μέτρα που πρέπει να μπαίνουν σε εφαρμογή και ευτυχώς ήδη έχουμε αρχίσει να μπαίνουμε σε αυτή τη λογική. Όμως, πρέπει τα μέτρα να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται κυρίως σε επίπεδο δήμου. Η Αθήνα έχει πολύ διαφορετικές θερμοκρασίες απ’ ότι η Κηφισιά ή από την Θεσσαλονίκη και τη Σπάρτη. Οι συνθήκες είναι διαφορετικές όσον αφορά και την τρωτότητα και την ευαλωτότητα κάθε πόλης. Γενικά, όταν έρχονται υψηλές θερμοκρασίες, κάθε δήμος πρέπει να θέτει σε εφαρμογή κάποια μέτρα, ανάλογα με την επικινδυνότητα της κατάστασης. Κι όχι μόνον ανοίγουμε τις “Λέσχες Φιλίας” και καθαρίσαμε. Πόσοι από τους συνανθρώπους μας χρησιμοποιούν αυτή την λύση σε καιρό καύσωνα? Στην Αθήνα ενώ έχουμε όλο αυτό τον σχεδιασμό, δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή στο μέτρο που θα έπρεπε.

– Ποιος είναι ο σχεδιασμός που υπάρχει;
Έχουμε κάνει μία κατηγοριοποίηση καυσώνων, η οποία συνδυάζει μετρήσεις θερμοκρασιών και άλλων κλιματικών παραμέτρων (π.χ. υγρασία) με το αντίστοιχο διαβαθμιζόμενο ρίσκο στην υγεία και την θνησιμότητα του κόσμου στην πόλη. Αυτή η κατηγοριοποίηση καυσώνων έγινε μαζί με το Meteo και το Εθνικό Αστεροσκοπείο με το Arsht-Rock Resilience Center και αυτή την στιγμή υπάρχει συγκεκριμένος αλγόριθμος για την πόλη που μπορεί να προβλέψει πόσο επικίνδυνος ή όχι μπορεί να είναι ένας συγκεκριμένος καύσωνας και άρα πόσο πρέπει να προφυλαχθούμε. Έχουμε δηλαδή πολύ πιο συγκεκριμένα στοιχεία για το ρίσκο. Ας πούμε ότι μια θερμοκρασία των 39°C μπορεί να μην είναι τόσο επικίνδυνη επειδή η υγρασία και οι ατμοσφαιρικές πιέσεις εκείνη την μέρα θα ήταν σε χαμηλά επίπεδα και φυσάει ένα βοριοδυτικό αεράκι, ή επειδή είναι ήδη Αύγουστος και το σώμα μας έχει ήδη εγκλιματιστεί σε μεγάλο βαθμό σε υψηλές θερμοκρασίες. Το σίγουρο είναι ότι υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες που σε κάθε πόλη κάνουν τις θερμοκρασίες λιγότερο ή περισσότερο θανάσιμες. Εμείς λοιπόν μελετήσαμε θερμοκρασίες και ρυθμούς θνησιμότητας δύο δεκαετιών για την Αθήνα συγκεκριμένα και βγάλαμε έναν αλγόριθμο για την Αθήνα και τώρα και για άλλες πέντε πόλεις της Ελλάδας. Τo meteo.gr, βγάζει αυτή την κατηγοριοποίηση καθημερινά το καλοκαίρι και ανάλογα με την κατηγορία ο δήμος προωθεί μηνύματα που πηγαίνουν συγκεκριμένα στις πιο ευάλωτες ομάδες, αλλά και σε ανθρώπους που ζούνε σε συνθήκες έκθεσης στην ζέστη (καταυλισμούς, κακοχτισμένες γειτονιές, δρόμους). Κανονικά όλες αυτές οι ευάλωτες ομάδες θα έπρεπε να προσεγγίζονται από ειδικούς ως προς το ζήτημα, να τους προσφέρουν και κατάλληλα μέσα και λύσεις υλικό και να παρακολουθούνται, κι αυτό αφορά ειδικά τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας που είναι μόνοι. Παρόλα αυτά, πρέπει να πούμε ότι η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες που εφαρμόζει θεσμικά μέτρα πρόληψης και προστασίας από την θερμική καταπόνηση για τους εργαζομένους. Πέρσι βγήκε και ειδική εγκύκλιος για τους διανομείς και πολύ χάρηκα. Όσοι παραγγέλνουν δεν καταλαβαίνουν ότι ο διανομέας σε τέτοιες θερμοκρασίες κινδυνεύει μέχρι και να χάσει τη ζωή του. Γενικά πρέπει να κόβονται αυστηρά πρόστιμα σε σχέση με τις απάνθρωπες συνθήκες που άνθρωποι αναγκάζονται να εργάζονται στα χωράφια, στις βιομηχανίες, στην εστίαση αλλά και στις υπόλοιπες επιχειρήσεις. Προφανώς τέτοιες συνθήκες είναι κατά πολύ χειρότερες σε πολλές άλλες χώρες.

– Πέρα από την ενυδάτωση του οργανισμού και τον κλιματισμό, με ποιους άλλους τρόπους μπορούμε να προστατευτούμε εν μέσω καύσωνα;
Πρέπει νωρίς το πρωί να κλείνουμε όλα τα παντζούρια και ειδικά στη νότια μεριά του σπιτιού να βάζουμε όση περισσότερη σκίαση γίνεται όπου χτυπάει ο ήλιος, ώστε να μην μπορεί να μπει η θερμότητα και θερμός αέρας μέσα στο σπίτι. Αν έχουμε κλειστά τα παράθυρα την ημέρα, ώστε όσο γίνεται οι χαμηλές θερμοκρασίες της νύχτας να παραμένουν μέσα στο σπίτι. Επίσης, πρέπει να προστατεύουμε πάντα τον πιο δροσερό χώρο του σπιτιού ώστε να τον έχουμε ως καταφύγιο. Όσον αφορά το σώμα μας, ένας από τους πιο καλούς τρόπους για να το δροσίζουμε, για να ρίξουμε την εσωτερική του θερμοκρασία είναι οι κομπρέσες στο αυχένα και οι λεκάνες με κρύο νερό για τα πόδια. Αυτές είναι λύσεις που χρησιμοποιούνται συχνά και αποτελεσματικά απ’ όλους και δεν κοστίζουν! Φυσικά τα κρύα ντους είναι αναγκαία, όπως εξίσου καλό είναι όταν βρέχουμε ένα σεντόνι και αφού το στίψουμε πολύ καλά να το χρησιμοποιήσουμε στο κρεβάτι για να μας δροσίσει τον ύπνο. Είναι σημαντικό να δουλεύουμε με το νερό και την εξάτμισή του! Και να το χρησιμοποιούμε μαζί με τους τους ανεμιστήρες, γιατί από μόνοι τους μπορεί να αφυδατώσουν τον οργανισμό μας αν έχουμε πολύ ζεστό αέρα μέσα στο σπίτι. Πρέπει μπροστά ή πίσω από τον ανεμιστήρα να έχουμε ένα μπολ με παγάκια, έτσι ώστε ο αέρας να αποκτήσει και λίγη υγρασία. Γενικά, με τις θερμοκρασίες ανεβασμένες , αν κάποιος αρχίσει να έχει κράμπες ή πονοκέφαλο, να ζαλίζεται, να χάνει τη διαύγειά του, αν σώμα έχει υπερβολική ή καθόλου εφίδρωση, πρέπει αμέσως να πάρει τηλέφωνο τον γιατρό του ή να πάει το νοσοκομείο. Είναι πιθανό ότι λόγω ζέστης τα εσωτερικά του όργανα δεν παίρνουν αρκετό αίμα και οξυγόνο και προειδοποιούν με αυτόν τον τρόπο ότι έχει αρχίσει να μειώνεται η λειτουργία τους και ότι πιθανώς να αρχίζουν σοβαρά προβλήματα με κίνδυνο την ζωή μας.

– Αν θέλουμε να κάνουμε μία πρόβλεψη για την Αθήνα, σε πόσο καιρό θα μπορούσαμε να πούμε ότι θα έχουμε μία “ζωή εν τάφω”; Πότε δεν θα είναι βιώσιμη;
Δεν μπορώ να το προβλέψω αυτό, γιατί δεν ξέρουμε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχουμε βγει εκτός των κλιματικών μοντέλων, οπότε τώρα δεν ξέρουμε πραγματικά τι γίνεται και το προς τα που πάμε. Αν δεν προχωρήσουμε σε ουσιαστικές δράσεις το πιο πιθανό είναι ότι τα επόμενα χρόνια θα είμαστε όλο και λιγότερο στο δημόσιο χώρο το καλοκαίρι. Θα κλεινόμαστε περισσότερο στα σπίτια μας και θα χαθεί όλη αυτή η όμορφη αίσθηση και η ζωντάνια της πόλης με τον κόσμο έξω και την βοή της ζωής στα μαγαζιά και τα καφέ. Αυτό που από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβρη σήμερα είναι η μαγεία της πόλης μας, θα χαθεί. Το εμπόριο, η εστίαση, ο τουρισμός και η ζωή της πόλης θα μαραζώνουν ολοένα και περισσότερο. Προφανώς το να ζούμε μέσα στα σπίτια μας με τον κλιματισμό αναμμένο, δεν είναι λύση. Οπότε από τώρα πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε αλλαγές στην Αθήνα. Με έναν ορίζοντα στα 10 χρόνια, θα μπορούσαμε να έχουμε μία πόλη που θα ήταν πάρα πολύ καλύτερη και πιο δροσερή απ’ ότι είναι τώρα.

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News