Το βιβλίο “Η δύναμη της τελετουργίας” (εκδόσεις Διόπτρα) του Δημήτρη Ξυγαλατά αποτελεί μια σημαντική προσθήκη στον χώρο της ανθρωπολογίας και των πνευματικών επιστημών. Πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο Carol R. Ember Book Prize ως το βιβλίο της χρονιάς στις ανθρωπολογικές επιστήμες. Ο συγγραφέας, αναπληρωτής καθηγητής Ανθρωπολογίας και Ψυχολογικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, προσφέρει μια εμβληματική έρευνα που απλώνεται σε πολλαπλά φάσματα τελετουργιών από την καθημερινή θρησκευτική πρακτική μέχρι τις πιο εξωτικές και απόκρυφες.
Ο Δημήτρης Ξυγαλατάς, με την εμπειρία δύο δεκαετιών σε πεδία έρευνας σε διάφορα μέρη του κόσμου, παρουσιάζει μια συναρπαστική ανάλυση των τελετουργιών, αποκαλύπτοντας τη σημασία τους στην κατανόηση του ανθρώπινου πνεύματος και της κοινωνίας. Με ευρηματικό τρόπο, εξερευνά πτυχές όπως η πίστη, η θρησκεία, η τέχνη και η μαγεία, καθιστώντας το βιβλίο ένα αναγκαίο εργαλείο για κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για τον πολυποίκιλο κόσμο των ανθρώπινων τελετουργιών. Η προσέγγιση του Ξυγαλατά αναδεικνύει την πλούσια ποικιλία και τη συναισθηματική βάθυνση που προσφέρουν οι τελετές ανά τον κόσμο, αναδεικνύοντας πώς αυτές σχηματίζουν και αντικατοπτρίζουν την ανθρώπινη εμπειρία.
Στη διαδικτυακή αυτή συζήτηση με τον συγγραφέα προσπαθούμε να ξεδιπλώσουμε τις ανακαλύψεις που έκανε κατά τη διάρκεια των εκτεταμένων ερευνών του, καθώς και τις σκέψεις του σχετικά με τη δύναμη των τελετουργιών και τον ρόλο τους στην ανθρώπινη εμπειρία.
– Στο πρώτο μέρος του βιβλίου διερευνάται η σχέση μεταξύ καθημερινών “τελετουργιών”, όπως το “χτύπημα του ξύλου” ή το “φύσημα στα ζάρια”, συγκεκριμένων ομάδων, όπως οι τζογαδόροι, οι ναυτικοί και οι αθλητές. Πώς το βιβλίο υποδηλώνει ότι αυτές οι τελετουργίες, οι οποίες πιθανόν πηγάζουν από μια ανάγκη να επιβληθεί τάξη στο χάος, σχετίζονται με την ανθρώπινη επιθυμία να ελεγχθεί ο κόσμος, όπως και με τους στόχους της επιστήμης;
Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ψυχολογίας ότι απεχθανόμαστε την αβεβαιότητα. Όταν δεν ξέρουμε τι μας περιμένει, βιώνουμε άγχος. Αυτό συχνά μας ωθεί να αναζητήσουμε προβλέψιμες δραστηριότητες, και ακριβώς αυτό είναι η τελετουργία, αφού ξέρουμε ακριβώς τι θα γίνει, πότε και πώς. Αφού λοιπόν δεν μπορούμε να ελέγξουμε τον εξωτερικό κόσμο (π.χ. το αποτέλεσμα ενός αγώνα, ενός πολέμου, ή μιας ζαριάς), ελέγχουμε τη δική μας συμπεριφορά. Αυτό λειτουργεί ως ένα πολύ απλό τρικ, προσδίδοντας μια γενικότερη αίσθηση ελέγχου. Όλο αυτό μπορεί να ακούγεται θεωρητικό, αλλά έχουμε κάνει πειράματα, στα οποία βλέπουμε ότι η πραγματοποίηση τέτοιων τελετουργιών πράγματι βοηθά τους ανθρώπους να καταπολεμήσουν το άγχος: για παράδειγμα, τα επίπεδα κορτιζόλης στο σώμα τους μειώνονται, ενώ η μεταβλητότητα του καρδιακού τους ρυθμού αυξάνεται, που σημαίνει ότι ανταπεξέρχονται καλύτερα στο άγχος, ενώ και οι ίδιοι αισθάνονται καλύτερα.
– Πού βασίζεστε για να υποστηρίξετε την ιδέα ότι η συμμετοχή σε κοινωνικές τελετουργίες, όπως το Thaipusam ή τα Αναστενάρια, προάγει την κοινωνική σύνδεση και τον σχηματισμό μιας σφιχτοδεμένης ομάδας ή μικρότερης κοινωνίας;
Η ιδέα ότι οι ομαδικές τελετουργίες προάγουν την κοινωνική συνοχή υπήρχε σχεδόν ως δόγμα στην κοινωνική ανθρωπολογία για περισσότερο από έναν αιώνα, αλλά δεν υπήρχαν επιστημονικά πειράματα που θα μπορούσαν να την επιβεβαιώσουν. Αυτά τα πειράματα τα έκανε για πρώτη φορά η ερευνητική μου ομάδα. Για παράδειγμα, έχουμε βρει ότι κατά τη διάρκεια τελετών πυροβασίας οι καρδιακοί παλμοί των ανθρώπων συντονίζονται, κάτι που επιβεβαιώνει την αίσθηση την ενότητας που αναφέρουν. Αλλά και ως προς τη συμπεριφορά τους, έχουμε βρει σε μελέτες στο νησί του Μαυρικίου στον Ινδικό Ωκεανό ότι μετά την πραγματοποίηση επίπονων τελετουργιών οι συμμετέχοντες γίνονται πιο γενναιόδωροι απέναντι σε άλλα μέλη της κοινότητας – για παράδειγμα, βοηθούν περισσότερο αυτούς που έχουν ανάγκη.
– Δηλαδή, με ποιον τρόπο κάποιες ακραίες τελετουργίες, όπως αυτές που περιγράφονται στο βιβλίο, επιτρέπουν σε κοινωνικά περιθωριοποιημένα άτομα να αποκτήσουν σεβασμό και κύρος μέσα στις κοινότητές τους;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πράξεις αυτές χρησιμεύουν ως πιστοποιητικά φρονημάτων. Αν για να γίνω μέλος μιας κοινότητας πρέπει να πληρώσω ένα βαρύ τίμημα, τότε μόνο όσοι πραγματικά είναι πιστοί στις αξίες της κοινότητας θα είναι διατεθειμένοι να το κάνουν. Αυτό το τίμημα όμως μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Για παράδειγμα, στην έρευνά μου έχω βρει ότι οι έχοντες συχνά το πληρώνουν με κυριολεκτικό τρόπο, π.χ. κάνοντας μεγάλες χρηματικές δωρεές σε έναν ναό. Όσοι όμως δεν έχουν άλλον τρόπο, χρησιμοποιούν το ίδιο τους το σώμα. Για παράδειγμα, κάποιοι ινδουιστές μπορεί να τρυπήσουν το σώμα τους με βελόνες και σούβλες, ενώ άλλοι, στο πλαίσιο της ίδιας τελετουργίας, μπορεί να κάνουν ένα συσσίτιο και να ταΐσουν χίλια άτομα. Ή, στην Ελλάδα, μπορεί κάποιος να πάει στην Παναγία της Τήνου και να δωρίσει χρυσά αναθήματα, ή μπορεί να συρθεί μέχρι να ματώσει.
– Ποια είναι η άποψη σας σχετικά με τον αντίκτυπο των κοινωνικών τελετουργιών στην ψυχική ευημερία των συμμετεχόντων;
Μία από τις σπουδαιότερες πρόσφατες ανακαλύψεις στον τομέα της ψυχικής υγείας είναι ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων στην ευεξία. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι στενές κοινωνικές συναναστροφές βοηθούν στην καταπολέμηση του άγχους και ακόμη και στη μείωση της αρτηριακής πίεσης. Είμαστε κατεξοχήν κοινωνικά όντα, που εξαρτώνται από τον κοινωνικό μας περίγυρο. Σε όλες τις κοινωνίες, οι τελετουργίες λειτουργούν ως μηχανισμός κοινωνικοποίησης και τα αποτελέσματά τους φαίνονται στις μελέτες μας, όπου βρίσκουμε ότι ακόμη και επίπονες τελετουργίες συμβάλλουν στην ψυχική ευημερία των συμμετεχόντων.
– Πώς οι περιορισμοί στις κηδείες κατά τη διάρκεια της πανδημίας ανέδειξαν τη διαρκή σημασία των τελετουργιών για τον εορτασμό σημαντικών μεταβάσεων στη ζωή; Ποιες πιστεύετε ότι ήταν μερικές από τις πιο δημιουργικές προσαρμογές που προέκυψαν όταν περιορίστηκαν οι παραδοσιακές κηδείες;
Η πανδημία ήταν η καλύτερη απόδειξη της ανθρώπινης ανάγκης για τελετουργία. Εκεί είδαμε ότι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συχνά είτε αψηφούσαν τους περιορισμούς, ρισκάροντας πρόστιμα και την ίδια την υγεία τους, είτε έβρισκαν τρόπους να προσαρμόσουν τις τελετουργίες αυτές. Είδαμε, για παράδειγμα, εικονικές κηδείες σε απευθείας μετάδοση, είδαμε πάρτι γενεθλίων, στα οποία οι παραβρισκόμενοι παρέμεναν στα αυτοκίνητά τους, και τελετές αποφοίτησης μέσα σε τελεφερίκ. Υπήρχε η αίσθηση ότι χωρίς αυτές τις τελετουργίες, κάποιες από τις σημαντικότερες μεταβάσεις της ζωής μας θα έχαναν το νόημά τους.
– Μπορείτε να περιγράψετε τη σημασία και τον αντίκτυπο των πανεπιστημίων που διοργανώνουν τελετές ή τελετουργίες για τις οικογένειες των ατόμων που δώρισαν τα σώματά τους στην επιστήμη, και πώς αυτή η πρακτική αντανακλά το βαθιά ανθρώπινο ένστικτο να προστατεύουμε και να τιμούμε τα σώματα των αγαπημένων μας προσώπων, ακόμη και μετά το θάνατό τους;
Πράγματι, πρόκειται για μια περίπτωση που καταδεικνύει τη σπουδαιότητα της τελετουργίας. Στην εποχή μας, ιατρικές σχολές και τμήματα ανατομίας ανά τον κόσμο οργανώνουν επιμνημόσυνες τελετές προς τιμήν των δωρητών σώματος. Για παράδειγμα, η Κλινική Mayo στις ΗΠΑ πραγματοποιεί μια τελετή ευχαριστιών στο τέλος κάθε ακαδημαϊκής χρονιάς, στην οποία παρευρίσκονται οι συγγενείς των δωρητών, οι οποίοι τιμούν τους αγαπημένους τους διαβάζοντας επικηδείους. Στην Κίνα, την Ημέρα Καθαρισμού των Τάφων, κατά την οποία οι Κινέζοι επισκέπτονται τα μνήματα των νεκρών τους, οι γιατροί στολίζουν με λουλούδια τα ψυγεία του νεκροτομείου. Και στην Ταϊλάνδη, μετά το πέρας των μαθημάτων, οι φοιτητές ανατομίας οργανώνουν μια τελετουργική πομπή στην οποία μεταφέρουν τους νεκρούς στον τόπο της τελικής τους αποτέφρωσης. Αυτές οι τελετές προσφέρουν μια ανεκτίμητη υπηρεσία στην κοινωνία: όταν οι οικογένεις ξέρουν ότι οι συγγενείς τους (ή οι ίδιοι) θα αντιμετωπιστούν με σεβασμό μετά θάνατο, είναι πιο πιθανό να δεχθούν να γίνουν δωρητές, σώζοντας έτσι ζωές.
– Θεωρείτε ότι η απουσία ενός τελετουργικού ή μιας τελετής που θα μπορούσε να συνοδεύει το διαζύγιο συμβάλλει στη δημιουργία ενός κενού κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης απόφασης για μετάβαση στη ζωή ενός ζευγαριού;
Είναι αλήθεια ότι το διαζύγιο είναι η μόνη κομβική μετάβαση που δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένες τελετουργίες. Αυτό συμβαίνει γιατί ιστορικά δεν ήταν τόσο διαδεδομένο. Η Καθολική Εκκλησία, μάλιστα, επισήμως ακόμα δεν το αναγνωρίζει, παρόλο που πρακτικά είναι δυνατόν να εγκριθεί η ακύρωση του γάμου. Επομένως, για τους περισσότερους ανθρώπους ενώ ο γάμος είναι κατεξοχήν τελετουργικό γεγονός, το διαζύγιο είναι απλώς μια νομική διαδικασία. Ως αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι βιώνουν ένα αίσθημα κενού όταν χωρίζουν, αφού δυσκολεύονται ακόμη περισσότερο να αποδεχτούν τη νέα προσωπική και οικογενειακή τους κατάσταση, και συχνά αισθάνονται ανήμποροι να αλλάξουν σελίδα. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, έχω δει τη δημιουργία νέων τελετουργιών που αποσκοπούν στο να καλύψουν αυτό το κενό. Για παράδειγμα, στην Ιαπωνία υπάρχουν τελετές διαζυγίου, στις οποίες τα ζευγάρια, συχνά με τη συνοδεία φίλων και συγγενών, καταστρέφουν τις βέρες τους με ένα σφυρί. Ψυχολογικά, οι τελετουργίες αυτές σηματοδοτούν το τέλος της σχέσης δύο ανθρώπων, αλλά ταυτόχρονα εγκαινιάζουν και την αρχή της νέας τους ζωής.
– Τελικά, ο σκοπός της τελετουργίας είναι να μη φοβόμαστε τη ζωή ή να μη φοβόμαστε τον θάνατο; Μήπως, τελικά, η ζωή είναι μια μεγάλη τελετουργία πριν τον θάνατο;
Ίσως να ισχύουν και τα δύο. Άλλωστε, τόσο οι πιο χαρούμενες στιγμές της ζωής μας όσο και οι πιο επίπονες περιβάλλονται από τελετουργίες. Σε τελική ανάλυση, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, είμαστε κατεξοχήν τελετουργικά όντα.
Το βιβλίο “Η δύναμη της τελετουργίας” (εκδόσεις Διόπτρα) του Δημήτρη Ξυγαλατά αποτελεί μια σημαντική προσθήκη στον χώρο της ανθρωπολογίας και των πνευματικών επιστημών. Πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο Carol R. Ember Book Prize ως το βιβλίο της χρονιάς στις ανθρωπολογικές επιστήμες. Ο συγγραφέας, αναπληρωτής καθηγητής Ανθρωπολογίας και Ψυχολογικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, προσφέρει μια εμβληματική έρευνα που απλώνεται σε πολλαπλά φάσματα τελετουργιών από την καθημερινή θρησκευτική πρακτική μέχρι τις πιο εξωτικές και απόκρυφες.
Ο Δημήτρης Ξυγαλατάς, με την εμπειρία δύο δεκαετιών σε πεδία έρευνας σε διάφορα μέρη του κόσμου, παρουσιάζει μια συναρπαστική ανάλυση των τελετουργιών, αποκαλύπτοντας τη σημασία τους στην κατανόηση του ανθρώπινου πνεύματος και της κοινωνίας. Με ευρηματικό τρόπο, εξερευνά πτυχές όπως η πίστη, η θρησκεία, η τέχνη και η μαγεία, καθιστώντας το βιβλίο ένα αναγκαίο εργαλείο για κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για τον πολυποίκιλο κόσμο των ανθρώπινων τελετουργιών. Η προσέγγιση του Ξυγαλατά αναδεικνύει την πλούσια ποικιλία και τη συναισθηματική βάθυνση που προσφέρουν οι τελετές ανά τον κόσμο, αναδεικνύοντας πώς αυτές σχηματίζουν και αντικατοπτρίζουν την ανθρώπινη εμπειρία.
Στη διαδικτυακή αυτή συζήτηση με τον συγγραφέα προσπαθούμε να ξεδιπλώσουμε τις ανακαλύψεις που έκανε κατά τη διάρκεια των εκτεταμένων ερευνών του, καθώς και τις σκέψεις του σχετικά με τη δύναμη των τελετουργιών και τον ρόλο τους στην ανθρώπινη εμπειρία.
– Στο πρώτο μέρος του βιβλίου διερευνάται η σχέση μεταξύ καθημερινών “τελετουργιών”, όπως το “χτύπημα του ξύλου” ή το “φύσημα στα ζάρια”, συγκεκριμένων ομάδων, όπως οι τζογαδόροι, οι ναυτικοί και οι αθλητές. Πώς το βιβλίο υποδηλώνει ότι αυτές οι τελετουργίες, οι οποίες πιθανόν πηγάζουν από μια ανάγκη να επιβληθεί τάξη στο χάος, σχετίζονται με την ανθρώπινη επιθυμία να ελεγχθεί ο κόσμος, όπως και με τους στόχους της επιστήμης;
Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ψυχολογίας ότι απεχθανόμαστε την αβεβαιότητα. Όταν δεν ξέρουμε τι μας περιμένει, βιώνουμε άγχος. Αυτό συχνά μας ωθεί να αναζητήσουμε προβλέψιμες δραστηριότητες, και ακριβώς αυτό είναι η τελετουργία, αφού ξέρουμε ακριβώς τι θα γίνει, πότε και πώς. Αφού λοιπόν δεν μπορούμε να ελέγξουμε τον εξωτερικό κόσμο (π.χ. το αποτέλεσμα ενός αγώνα, ενός πολέμου, ή μιας ζαριάς), ελέγχουμε τη δική μας συμπεριφορά. Αυτό λειτουργεί ως ένα πολύ απλό τρικ, προσδίδοντας μια γενικότερη αίσθηση ελέγχου. Όλο αυτό μπορεί να ακούγεται θεωρητικό, αλλά έχουμε κάνει πειράματα, στα οποία βλέπουμε ότι η πραγματοποίηση τέτοιων τελετουργιών πράγματι βοηθά τους ανθρώπους να καταπολεμήσουν το άγχος: για παράδειγμα, τα επίπεδα κορτιζόλης στο σώμα τους μειώνονται, ενώ η μεταβλητότητα του καρδιακού τους ρυθμού αυξάνεται, που σημαίνει ότι ανταπεξέρχονται καλύτερα στο άγχος, ενώ και οι ίδιοι αισθάνονται καλύτερα.
– Πού βασίζεστε για να υποστηρίξετε την ιδέα ότι η συμμετοχή σε κοινωνικές τελετουργίες, όπως το Thaipusam ή τα Αναστενάρια, προάγει την κοινωνική σύνδεση και τον σχηματισμό μιας σφιχτοδεμένης ομάδας ή μικρότερης κοινωνίας;
Η ιδέα ότι οι ομαδικές τελετουργίες προάγουν την κοινωνική συνοχή υπήρχε σχεδόν ως δόγμα στην κοινωνική ανθρωπολογία για περισσότερο από έναν αιώνα, αλλά δεν υπήρχαν επιστημονικά πειράματα που θα μπορούσαν να την επιβεβαιώσουν. Αυτά τα πειράματα τα έκανε για πρώτη φορά η ερευνητική μου ομάδα. Για παράδειγμα, έχουμε βρει ότι κατά τη διάρκεια τελετών πυροβασίας οι καρδιακοί παλμοί των ανθρώπων συντονίζονται, κάτι που επιβεβαιώνει την αίσθηση την ενότητας που αναφέρουν. Αλλά και ως προς τη συμπεριφορά τους, έχουμε βρει σε μελέτες στο νησί του Μαυρικίου στον Ινδικό Ωκεανό ότι μετά την πραγματοποίηση επίπονων τελετουργιών οι συμμετέχοντες γίνονται πιο γενναιόδωροι απέναντι σε άλλα μέλη της κοινότητας – για παράδειγμα, βοηθούν περισσότερο αυτούς που έχουν ανάγκη.
– Δηλαδή, με ποιον τρόπο κάποιες ακραίες τελετουργίες, όπως αυτές που περιγράφονται στο βιβλίο, επιτρέπουν σε κοινωνικά περιθωριοποιημένα άτομα να αποκτήσουν σεβασμό και κύρος μέσα στις κοινότητές τους;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πράξεις αυτές χρησιμεύουν ως πιστοποιητικά φρονημάτων. Αν για να γίνω μέλος μιας κοινότητας πρέπει να πληρώσω ένα βαρύ τίμημα, τότε μόνο όσοι πραγματικά είναι πιστοί στις αξίες της κοινότητας θα είναι διατεθειμένοι να το κάνουν. Αυτό το τίμημα όμως μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Για παράδειγμα, στην έρευνά μου έχω βρει ότι οι έχοντες συχνά το πληρώνουν με κυριολεκτικό τρόπο, π.χ. κάνοντας μεγάλες χρηματικές δωρεές σε έναν ναό. Όσοι όμως δεν έχουν άλλον τρόπο, χρησιμοποιούν το ίδιο τους το σώμα. Για παράδειγμα, κάποιοι ινδουιστές μπορεί να τρυπήσουν το σώμα τους με βελόνες και σούβλες, ενώ άλλοι, στο πλαίσιο της ίδιας τελετουργίας, μπορεί να κάνουν ένα συσσίτιο και να ταΐσουν χίλια άτομα. Ή, στην Ελλάδα, μπορεί κάποιος να πάει στην Παναγία της Τήνου και να δωρίσει χρυσά αναθήματα, ή μπορεί να συρθεί μέχρι να ματώσει.
– Ποια είναι η άποψη σας σχετικά με τον αντίκτυπο των κοινωνικών τελετουργιών στην ψυχική ευημερία των συμμετεχόντων;
Μία από τις σπουδαιότερες πρόσφατες ανακαλύψεις στον τομέα της ψυχικής υγείας είναι ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων στην ευεξία. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι στενές κοινωνικές συναναστροφές βοηθούν στην καταπολέμηση του άγχους και ακόμη και στη μείωση της αρτηριακής πίεσης. Είμαστε κατεξοχήν κοινωνικά όντα, που εξαρτώνται από τον κοινωνικό μας περίγυρο. Σε όλες τις κοινωνίες, οι τελετουργίες λειτουργούν ως μηχανισμός κοινωνικοποίησης και τα αποτελέσματά τους φαίνονται στις μελέτες μας, όπου βρίσκουμε ότι ακόμη και επίπονες τελετουργίες συμβάλλουν στην ψυχική ευημερία των συμμετεχόντων.
– Πώς οι περιορισμοί στις κηδείες κατά τη διάρκεια της πανδημίας ανέδειξαν τη διαρκή σημασία των τελετουργιών για τον εορτασμό σημαντικών μεταβάσεων στη ζωή; Ποιες πιστεύετε ότι ήταν μερικές από τις πιο δημιουργικές προσαρμογές που προέκυψαν όταν περιορίστηκαν οι παραδοσιακές κηδείες;
Η πανδημία ήταν η καλύτερη απόδειξη της ανθρώπινης ανάγκης για τελετουργία. Εκεί είδαμε ότι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συχνά είτε αψηφούσαν τους περιορισμούς, ρισκάροντας πρόστιμα και την ίδια την υγεία τους, είτε έβρισκαν τρόπους να προσαρμόσουν τις τελετουργίες αυτές. Είδαμε, για παράδειγμα, εικονικές κηδείες σε απευθείας μετάδοση, είδαμε πάρτι γενεθλίων, στα οποία οι παραβρισκόμενοι παρέμεναν στα αυτοκίνητά τους, και τελετές αποφοίτησης μέσα σε τελεφερίκ. Υπήρχε η αίσθηση ότι χωρίς αυτές τις τελετουργίες, κάποιες από τις σημαντικότερες μεταβάσεις της ζωής μας θα έχαναν το νόημά τους.
– Μπορείτε να περιγράψετε τη σημασία και τον αντίκτυπο των πανεπιστημίων που διοργανώνουν τελετές ή τελετουργίες για τις οικογένειες των ατόμων που δώρισαν τα σώματά τους στην επιστήμη, και πώς αυτή η πρακτική αντανακλά το βαθιά ανθρώπινο ένστικτο να προστατεύουμε και να τιμούμε τα σώματα των αγαπημένων μας προσώπων, ακόμη και μετά το θάνατό τους;
Πράγματι, πρόκειται για μια περίπτωση που καταδεικνύει τη σπουδαιότητα της τελετουργίας. Στην εποχή μας, ιατρικές σχολές και τμήματα ανατομίας ανά τον κόσμο οργανώνουν επιμνημόσυνες τελετές προς τιμήν των δωρητών σώματος. Για παράδειγμα, η Κλινική Mayo στις ΗΠΑ πραγματοποιεί μια τελετή ευχαριστιών στο τέλος κάθε ακαδημαϊκής χρονιάς, στην οποία παρευρίσκονται οι συγγενείς των δωρητών, οι οποίοι τιμούν τους αγαπημένους τους διαβάζοντας επικηδείους. Στην Κίνα, την Ημέρα Καθαρισμού των Τάφων, κατά την οποία οι Κινέζοι επισκέπτονται τα μνήματα των νεκρών τους, οι γιατροί στολίζουν με λουλούδια τα ψυγεία του νεκροτομείου. Και στην Ταϊλάνδη, μετά το πέρας των μαθημάτων, οι φοιτητές ανατομίας οργανώνουν μια τελετουργική πομπή στην οποία μεταφέρουν τους νεκρούς στον τόπο της τελικής τους αποτέφρωσης. Αυτές οι τελετές προσφέρουν μια ανεκτίμητη υπηρεσία στην κοινωνία: όταν οι οικογένεις ξέρουν ότι οι συγγενείς τους (ή οι ίδιοι) θα αντιμετωπιστούν με σεβασμό μετά θάνατο, είναι πιο πιθανό να δεχθούν να γίνουν δωρητές, σώζοντας έτσι ζωές.
– Θεωρείτε ότι η απουσία ενός τελετουργικού ή μιας τελετής που θα μπορούσε να συνοδεύει το διαζύγιο συμβάλλει στη δημιουργία ενός κενού κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης απόφασης για μετάβαση στη ζωή ενός ζευγαριού;
Είναι αλήθεια ότι το διαζύγιο είναι η μόνη κομβική μετάβαση που δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένες τελετουργίες. Αυτό συμβαίνει γιατί ιστορικά δεν ήταν τόσο διαδεδομένο. Η Καθολική Εκκλησία, μάλιστα, επισήμως ακόμα δεν το αναγνωρίζει, παρόλο που πρακτικά είναι δυνατόν να εγκριθεί η ακύρωση του γάμου. Επομένως, για τους περισσότερους ανθρώπους ενώ ο γάμος είναι κατεξοχήν τελετουργικό γεγονός, το διαζύγιο είναι απλώς μια νομική διαδικασία. Ως αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι βιώνουν ένα αίσθημα κενού όταν χωρίζουν, αφού δυσκολεύονται ακόμη περισσότερο να αποδεχτούν τη νέα προσωπική και οικογενειακή τους κατάσταση, και συχνά αισθάνονται ανήμποροι να αλλάξουν σελίδα. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, έχω δει τη δημιουργία νέων τελετουργιών που αποσκοπούν στο να καλύψουν αυτό το κενό. Για παράδειγμα, στην Ιαπωνία υπάρχουν τελετές διαζυγίου, στις οποίες τα ζευγάρια, συχνά με τη συνοδεία φίλων και συγγενών, καταστρέφουν τις βέρες τους με ένα σφυρί. Ψυχολογικά, οι τελετουργίες αυτές σηματοδοτούν το τέλος της σχέσης δύο ανθρώπων, αλλά ταυτόχρονα εγκαινιάζουν και την αρχή της νέας τους ζωής.
– Τελικά, ο σκοπός της τελετουργίας είναι να μη φοβόμαστε τη ζωή ή να μη φοβόμαστε τον θάνατο; Μήπως, τελικά, η ζωή είναι μια μεγάλη τελετουργία πριν τον θάνατο;
Ίσως να ισχύουν και τα δύο. Άλλωστε, τόσο οι πιο χαρούμενες στιγμές της ζωής μας όσο και οι πιο επίπονες περιβάλλονται από τελετουργίες. Σε τελική ανάλυση, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, είμαστε κατεξοχήν τελετουργικά όντα.
