Η γραφή braille, με εφευρέτη τον Louis Braille, μετατράπηκε σε ένα μοναδικό εικαστικό έργο που φιλοξενείται στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης μέχρι τις 28 Μαΐου.

Η έκθεση braille του Δημήτρη Καπετάνου αποτελεί μία εξέλιξη της διπλωματικής του εργασίας που είχε πραγματοποιήσει στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών. Μέλημά του ήταν η φιλοτέχνηση ενός εννοιολογικού έργου το οποίο θα είχε στόχο να επέλθει μια ανατροπή στην έννοια της θέασης όπως την έχουμε συνηθίσει οι περισσότεροι.

Η έκθεση χρησιμοποιεί συμβολικά το σύστημα αυτό. Καταφέρνει να αντιστρέψει τους ρόλους, βάζοντάς μας στη θέση των ατόμων με προβλήματα όρασης, ενώ παράλληλα προκαλεί αμηχανία στους βλέποντες όταν το αντικρίζουν. Μέσα από την άβολη θέση που έρχονται, μπορούν να αντιληφθούν ένα πλήθος ζητημάτων που εγείρονται για τα άτομα με ζητήματα οπτικής αναπηρίας.

Τα άτομα που δεν γνωρίζουν τον κώδικα braille δεν πρέπει να ανησυχούν, γιατί: «Υπάρχει πρόβλεψη, με ηχητική απόδοση μέσω ακουστικών, ώστε να μάθουν τι ειπώθηκε και τι πραγματεύεται το έργο. Η έκθεση γενικά, προκειμένου να είναι συμπεριληπτική, εξασφαλίζει το έργο και σε έντυπη μορφή braille για παιδιά που δε φτάνουν σε ύψος τα επίτοιχα προς ανάγνωση έργα, αλλά και για άτομα που κυκλοφορούν με αμαξίδια. Τέλος, αφού έχουν μπει στη θέση των ατόμων με ζητήματα οπτικής αναπηρίας, δίδεται έντυπη ή σε μορφή Qrcode η απόδοση του περιεχομένου των συνεντευξιαζόμεων σε όσους από τους βλέποντες το επιθυμούν, ώστε να αντιληφθούν και οι ίδιοι μια αλήθεια που μέχρι σήμερα δε γνώριζαν, πως βλέπουν δηλαδή συνάνθρωποί τους τα χρώματα» μας εξηγεί ο καλλιτέχνης Δήμητρης Καπετάνου.

«Το περιεχόμενο των κειμένων αντλήθηκε από συνεντεύξεις που έλαβα από άτομα τυφλά, ή άτομα με ζητήματα οπτικής αναπηρίας, τα οποία μου μιλούσαν για το πως σκέφτονται, αισθάνονται και αντιλαμβάνονται το χρώμα. Κάθε πίνακας της σειράς, είναι αναφορά σε ένα χρώμα, (συνολικά δώδεκα όσα και τα χρώματα τα οποία απάντησαν οι συνεντευξιαζόμενοι). Πιο συγκεκριμένα, οι συνεντευξιαζόμενοι ήταν τρεις, και έδωσαν απαντήσεις σε ξεχωριστές συναντήσεις. Πρώτη ήταν μία κυρία πενήντα τριών ετών, με μειωμένη όραση, η οποία έβλεπε περισσότερο στα νεανικά της χρόνια και αναφέρεται στο πως θυμόταν τα χρώματα. Το δεύτερο άτομο είναι είκοσι πέντε χρονών και ξεχωρίζει μόνο τόνους, βλέπει με άλλα λόγια το πόσο φωτεινά ή σκούρα είναι κάποια πράγματα και μόνο από κοντινή απόσταση. Το τρίτο άτομο της συνέντευξης είναι ένα ανήλικο παιδί, δέκα πέντε χρονών, το οποίο είναι εκ γενετής τυφλό και ουσιαστικά απαντά στη συνέντευξη για το πως φαντάζεται τα χρώματα ή πως έχει συγκρατήσει ακουστικές πληροφορίες από το περιβάλλον του για την ταύτιση ορισμένων χρωμάτων με πράγματα, ύλες, συναισθήματα, μυρωδιές και υφές. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ένα από τα δώδεκα χρώματα, το μωβ, δε προσδιορίστηκε από κανέναν από τους τρεις συνεντευξιαζόμενους. Προφανώς τυχαία βέβαια. Οι απαντήσεις, οι οποίες αναφέρονται με τη μορφή του κώδικα πάνω στα έργα, είναι αρκετά πρωτότυπες και ιδιαίτερες».

Οι συνεντεύξεις κωδικοποιήθηκαν μέσω μίας ειδικής γραφομηχανής σε χαρτί και έπειτα ακολούθησε η παραγωγή του τελικού έργου σε αλουμίνιο.

Έτσι προέκυψαν 12 πινακίδες αλουμινίου, διάστασης 52 x 52 cm έκαστη, όπου η κάθε μία συγκεντρώνει τις απαντήσεις αυτών των τριών ατόμων για ένα χρώμα.  Οι οποίες αναφέρουν το πως βλέπουν, πως θυμούνται ή πως φαντάζονται τα χρώματα.

Επιθυμία του Δημήτρη Καπετάνου είναι να ακουστεί η αποκρυσταλλωμένη αλήθεια αυτών των ατόμων, χωρίς προσωπικές παρεμβολές.

Το εικαστικό έργο “braille” θέτει ως πρωταγωνιστές του τυφλά άτομα και άτομα με ζητήματα οπτικής αναπηρίας, τα οποία αποτελούν τους αφηγητές της εικαστικής έκθεσης. Ταυτόχρονα όμως, λειτουργεί επίσης ως μια άτυπη performance. Τα άτομα αυτά αποκτούν προβάδισμα ως επισκέπτες στον εκθεσιακό χώρο, διαβάζοντας μέσω της αφής κείμενα που είναι γραμμένα στον κώδικα, με τη βοήθεια της κατάλληλης διαγράμμισης όδευσης τυφλών που τοποθετείται στο πάτωμα, χάρη στην οποία ενεργοποιείται το δάπεδο και έτσι το έργο λαμβάνει τη μορφή λειτουργικού installation.

Τα τυφλά ή με μειωμένη όραση άτομα έχουν για πρώτη φορά πρωταγωνιστικό ρόλο σε μία εικαστική έκθεση και γίνονται αφηγητές απόψεων του κάθε χρώματος. Άλλωστε αυτό ήταν και το σκεπτικό πίσω από την έκθεση. Προσωπικός του στόχος είναι: «Αυτό το έργο να είναι η αρχή μιας σειράς που θα ακολουθήσει, με νέα έργα για κάποιες καίριες θεματικές που απασχολούν άτομα με οπτικές αναπηρίες, και τις οποίες δεν έχουμε τολμήσει να αγγίξουμε ακόμα, όπως έγινε με το χρώμα».

Ο κόσμος έχει αγκαλιάσει θερμά την έκθεση σε όλη την Ελλάδα: «Όσες φορές μέχρι σήμερα αυτή έχει παρουσιαστεί σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Φλώρινα, παρατηρώ ζωηρό το ενδιαφέρον του να μάθει το περιεχόμενο της γραφής, να μάθει περισσότερα για τον ίδιο τον κώδικα και φυσικά για τον τρόπο ζωής και την καθημερινότητα των τυφλών συνανθρώπων μας. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι σε επισκέψεις σχολείων που πραγματοποιήθηκαν, όλοι οι μαθητές είχαν διάθεση να εντρυφήσουν στις πτυχές που προαναφέρθηκαν, με πλήρη σεβασμό και σοβαρότητα ανεξαρτήτως τάξης και ηλικίας. Αυτό μου φάνηκε ιδιαίτερα ενθαρρυντικό».

Ο Δημήτρης Καπετάνου το 2022, έλαβε το 1ο Βραβείο Μataroa της 6ης Art Thessaloniki. Οι ανθρωπιστικές σπουδές του στάθηκαν κινητήριος δύναμη στην κατευθύνση προς τη γραφή braille. Οι σπουδές του ξεκίνησαν στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, στη συνέχεια ακολούθησε το Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στο τμήμα Καλών Τεχνών, ενώ μετά ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Τέχνη και Δημόσια Σφαίρα» του Α.Π.Θ., με εξειδίκευση την «Ιστορική, Πολιτική και Ερμηνευτική Διερεύνηση της Τέχνης».

Ο ίδιος, διέμενε στην ίδια γειτονιά με τη Σχολή Τυφλών. Μέσω της παρατήρησης, δημιουργήθηκε ο προβληματισμός για την έλλειψη προσβασιμότητάς των ατόμων με προβλήματα όρασης στους δημόσιους χώρους. Τότε, απευθυνθήκε στο Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών Βορείου Ελλάδος, για να μάθει το σύστημα γραφής και ανάγνωσης braille. «Προσωπικά, θεωρούσα σημαντική παράλειψη ότι δε γνώριζα έναν ολόκληρο κόσμο επικοινωνίας που προσφέρει ο κώδικας», τόνισε.

Οι δυσκολίες των ατόμων με προβλήματα όρασης στην Ελλάδα είναι πολλές και το βλέπουμε καθημερινά. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι για να διευκολυνθούν μας εξηγεί ο Δημήτρης: «Αν υπήρχαν οι διαγραμμίσεις τοποθετημένες παντού, αν υπήρχαν και λειτουργούσαν τα ηχητικά φανάρια στις διαβάσεις, αν ήταν τυπωμένα αρκετά έγγραφα στον κώδικα braille ή ευρύτερα αν υπήρξε πρόβλεψη για ηχητική απόδοση πληροφοριών μέσω ψηφιακού εξοπλισμού. Όλα αυτά τα στοιχεία όχι μόνο θα έδιναν ανεξαρτησία στα άτομα με οπτικές αναπηρίες, αλλά το κυριότερο θα έδειχναν μια τάση συμπερίληψης και σεβασμού προς αυτά».

Παράλληλα τονίζει τη σημασία του πολιτισμού και την κουλτούρα του σεβασμού: «Παρατηρούμε ότι είναι το πιο σημαντικό που διαμορφώνει έναν τρόπο σκέψης για τον καθένα μας μεμονωμένα, αλλά και ως όλον. Το πόσο μας ενδιαφέρει δηλαδή ο συνάνθρωπός μας, πόσο έχουμε μάθει να προσφέρουμε, να μπαίνουμε στη θέση του άλλου, αυτό με άλλα λόγια, για το οποίο κάνουμε συχνά λόγο πια – τη μεγαλύτερη ενσυναίσθηση».

Πόσο προσβάσιμη είναι η τέχνη; 

Το ζήτημα της αναπηρίας περνάει και στην τέχνη, καθώς δεν έχουν την ευκαιρία να έχουν καθολική πρόσβαση παντού. Πλέον, «Πολλά έργα εντάσσουν πλέον το στοιχείο του ήχου, αλλά και σε γλυπτικά έργα υπάρχει μεγαλύτερη διάδραση, αφού σε ορισμένες περιπτώσεις παρέχονται αντίγραφα που επιτρέπεται να τα αγγίξει ένας επισκέπτης, να έρθει σε επαφή με την πλαστικότητά τους και τελικά, και μόνο με την αφή, να λάβει ακριβείς πληροφορίες από τα ειδικά αυτά προπλάσματα. Στα ζωγραφικά έργα έχουν γίνει επίσης αξιόλογες κινήσεις ώστε να δημιουργηθούν τρισδιάστατες κατασκευές που να αναπαριστούν την υλικότητα του πίνακα», μας λέει ο Δημήτρης.

Πέρσι, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, τοποθέτησε χάρτες περιήγησης που έδιναν το στίγμα της συμπερίληψης πρώτα από όλα στους ίδιους τους φορείς τέχνης, μας πληροφόρησε ο Δημήτρης. Τόνισε τη σημαντικότα αυτής της κίνησης σε σχέση με την ανάγκη μέριμνας για τα μουσεία: «Σε πολλές περιπτώσεις δεν υπάρχει η γραφή braille ως κείμενο παρουσίασης δίπλα από το εκάστοτε έργο, ή δεν καλύπτεται από μια αντίστοιχη ηχητική απόδοση το περιεχόμενο του, αλλά γιατί δεν υπάρχει η σήμανση της όδευσης τυφλών στο δάπεδο κανενός μουσείου ή εκθεσιακού χώρου». Τέτοιες κινήσεις έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα, γιατί με αυτό τον τρόπο θα χαραχθεί ο δρόμος προς την ισότητα.

Άτομο με προβλήμα όρασης της lgbtq κοινότητας πρωταγωνιστεί σε έκθεση

Η κοινωνία πρέπει να ευαισθητοποιηθεί ακόμα περισσότερο σε σχέση με τα άτομα με αναπηρία, αλλά και την έλλειψη προσβασιμότητας που έχουν. Ο Δημήτρης Καπετάνου δημιούργησε μία ακόμη έκθεση, η οποία έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. «Το επόμενο έργο που φιλοτέχνησα, μετά το “braille” (δεύτερο με τη γραφή braille) φέρει τον τίτλο “Inter-visibility braille” και πρόκειται για συνέντευξη ενός άλλου ατόμου, και πάλι με ζητήματα οπτικής αναπηρίας, που είναι παράλληλα μέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Στο έργο αυτό, το άτομο της συνέντευξης μας μιλά για τις δύο του ταυτότητες και πως τις έχει ζήσει στην Ελλάδα του σήμερα. Το άτομο αυτό είναι φοιτητής ψυχολογίας, και οι απαντήσεις του ειλικρινά πιστεύω έχουν φοβερό ενδιαφέρον για να αντιληφθούμε ένα σύνολο αντιδράσεων της κοινωνίας μας. Οι θεματικές υπήρξαν πολλές, και σχετίζονταν με την έννοια του coming out, του political correct, τη σχέση του με τη θρησκεία, το άθλημα goalball και γενικά τα ενδιαφέροντά του. Έχει παρουσιαστεί στη Θεσσαλονίκη και θα παρουσιαστεί τον ερχόμενο μήνα στην Αθήνα, όπως επίσης και τον Σεπτέμβριο μία ακόμα φορά στην πρωτεύουσα».

Μην την χάσετε!

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Πειραιώς 206 Ταύρος
Ώρες Λειτουργίας: Καθημερινά 18.00 – 22.00
Είσοδος Ελεύθερη
Διάρκεια Έκθεσης: Μέχρι 28 Μαΐου