Με τον Άρη Σερβετάλη βρεθήκαμε στον κήπο του Διόνυσου, στην Ακρόπολη. Ένα ήρεμο, ηλιόλουστο πρωί που θύμιζε περισσότερο άνοιξη και λιγότερο φθινόπωρο. Μου εξηγεί ότι έρχεται εδώ από τα εφηβικά του χρόνια αφού μεγάλωσε στα Πετράλωνα. Είναι και αυτό ένα τμήμα της γειτονιάς του. Μου εξηγεί οτι έχουν γίνει διάφορες απόπειρες να ιδιωτικοποιηθεί, ευτυχώς χωρίς επιτυχία. «Πάντα οι κάτοικοι της περιοχής αντιδρούσαν και ευτυχως. Είναι δυνατόν να πληρώνεις εισιτήριο για να κάνεις μια βόλτα κάτω απ’ τα δέντρα;».

Η συζήτηση έγινε με αφορμή το «Όνειρο ενός γελοίου», που θα ανέβει στο Θέατρο Κιβωτός από τη Δευτέρα 31 Οκτωβρίου και κάθε Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη μαζί με τη σύζυγό του, Έφη Μπίρμπα. Ο Άρης είναι γοητευτικός συνομιλητής ακόμη και όταν δεν συμφωνείς μαζί του. Γιατί δεν προσπαθεί να πείσει, του αρκεί να επικοινωνήσει.

Και κάπως έτσι επικοινωνήσαμε.

– Μαζί με την Έφη Μπίρμπα παρουσιάζετε το «Όνειρο ενός γελοίου» του Ντοστογιέφσκι. Πώς πήρατε αυτή την απόφαση;

Η απόφαση να κάνουμε το «Όνειρο ενός γελοίου» προέκυψε από ανάγκη. Διαβάζοντας το κείμενο, πριν περίπου ένα χρόνο, καταλάβαμε με την Έφη πως ό,τι έλεγε βρίσκεται στον πυρήνα του προβληματισμού μας· ειδικά σε αυτή την τόσο ιδιαίτερη περίοδο που διανύουμε. Έτσι βγήκε αυθόρμητα κι από τους δύο οι ανάγκη να προχωρήσουμε με αυτό το έργο.

– Πώς όμως προέκυψε αυτό ως καλοκαιρινή παράσταση; Το λέω γιατί Ντοστογιέφσκι σπάνια θα δούμε σε θερινή περιοδεία.

Λόγω των περιορισμών που υπήρχαν το χειμώνα. Ήταν όντως ρίσκο γιατί δεν είναι κάτι που συνηθίζεται. Παρ’ όλα αυτά υπήρξε μεγάλη ανταπόκριση και απέδειξε ότι οι άνθρωποι και στην περιφέρεια θέλουν να βλέπουν κι άλλου είδους παραστάσεις. Είναι έργο για κλειστό χώρο καθώς μιλάει για ένα όνειρο. Είναι ριψοκίνδυνο να το ανεβάσεις σε ανοιχτό θέατρο γιατί υπάρχουν διαφυγές, εξωτερικά ερεθίσματα κι άλλα τεχνικά ζητήματα. Αντιμετωπίστηκαν όμως με τη συμβολή όλων των συνεργατών που είναι εξαιρετικοί.

– Ανέφερες πριν ότι ειδικά την περίοδο που ζούμε το ανέβασμα του συγκεκριμένου έργου προέκυψε ως ανάγκη. Αυτό συνδέεται με το γεγονός ότι είναι ένα από τα πιο αισιόδοξα κείμενα του Ντοστογιέφσκι;

Ναι είναι κάτι που χρειαζόμαστε μέσα σε όλη αυτή την τρομολαγνεία και ειδησεογραφία.  Οι άνθρωποι που βλέπουν τηλεόραση και ειδήσεις πρέπει να είναι με τις καρτέλες με τα υπογλώσσια στο χέρι για να διαχειριστούν όλη αυτή τη μαυρίλα. Σίγουρα αυτή είναι μια από τις πραγματικότητες όμως νομίζω ότι όλος αυτός ο όγκος αποκλειστικά και μόνο απαισιοδοξίας και ζόφου καταρρακώνει τον άνθρωπο. Πρέπει να υπάρχει μια διακριτή γραμμή για το πόσα μπορεί να «σηκώσει» κάποιος στις πλάτες του.

– Γιατί χάνεται η ισορροπία και από την ενημέρωση περνάμε στην τρομολαγνεία και τον κιτρινισμό;

Στο βωμό της τηλεθέασης και των «νούμερων» εκμεταλλεύονται κάθε τρόπο. Αυτή η εκμετάλλευση δεν τιμά κανέναν, ούτε αυτόν που το κάνει, ούτε αυτόν που το βλέπει. Θα μου πεις τώρα εμείς γιατί το βλέπουμε; Δυστυχώς έτσι γινόμαστε συνυπεύθυνοι σε όλο αυτό το παιχνίδι. Ωραία, ο άλλος μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, να δείχνει ό,τι θέλει, εμείς γιατί το βλέπουμε; Αυτό είναι προσωπική ευθύνη. Το «Όνειρο ενός γελοίου» μιλάει για την προσωπική ευθύνη, για το πώς για παράδειγμα γνωρίζοντας  ότι μια στάση δεν είναι ορθή, ότι δεν εξελίσσει την κοινωνία και τον άνθρωπο παρ’ όλα αυτά την υιοθετείς. Η συνηθισμένη δικαιολογία είναι «εγώ θα αλλάξω τον κόσμο;». Κι όμως κι εσύ βάζεις το λιθαράκι σου, κι εσύ επηρεάζεις τον άλλον. Το να μη συμμετέχεις σε κάτι ως προσωπική αντίσταση, ως προσωπικό αγώνα σε κάνει τουλάχιστον να είσαι εντάξει με εσένα. Ακόμη κι αν δεν αλλάξει τίποτα, το γεγονός ότι εσύ δεν θα μπεις σε μια διαδικασία θα αλλάξει εσένα. Τουλάχιστον, εσύ δεν θα είσαι συνυπεύθυνος σε αυτό το κατρακύλισμα.

– Πότε θυμάσαι ότι ξεκίνησε να σε απασχολεί η έννοια της προσωπικής ευθύνης; Ήταν μια διαδικασία ή υπήρξε μια κρίσιμη στιγμή στη ζωή σου;

Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει όταν αρχίζεις να παλεύεις με τον εαυτό σου όταν δηλαδή γίνεις ένας αγωνιζόμενος άνθρωπος ως προς το ότι πρέπει να βάλεις σε τάξη εσένα.  Εγώ πριν ήμουν στο απόλυτο χάος. Σε αυτή την κατάσταση γιατί να έπαιρνα θέση και ως προς τι να πάρω θέση; Αφού πήγαινα όπου με συνέφερε, όπου μπορούσα να κρύψω τη σκόνη κάτω απ’ το χαλάκι. Τότε δεν με συνέφερε να πάρω θέση, γιατί έτσι θα είχε αποκαλυφθεί το μέσα μου. Αυτό άρχισε να αλλάζει όταν άρχισα κι εγώ να αντιμετωπίζω τα θέματά μου και να τα βάζω σε μια σειρά. Είναι αγώνας. Κοιτούσα μέσα μου και έλεγα ότι αφού όλο αυτό με επηρεάζει πρέπει να πάρω θέση και στα εξωτερικά ερεθίσματα, να τοποθετούμαι ως πρόσωπο. Δεν είμαστε άτομα. Αυτό είναι κάτι που θέλει να το πετύχει η οικουμενικότητα του καπιταλισμού. Δεν τους συμφέρει στο συγκεκριμένο σύστημα να είσαι πρόσωπο. Πάνε να καλλιεργήσουν το να μην επιλέγει κανένας τίποτα, το να είναι όλοι διαχειρίσιμοι. Αυτό το πράγμα ο Ντοστογιέφσκι το έλεγε απ’ το 1877. Δεν αλλάζουν τα πράγματα. Γι’ αυτό είναι μεγάλα αυτά τα έργα που στοχεύουν στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης.

– Το θέατρο μπορεί να μας αλλάξει ριζικά;

Νομίζω ότι δεν μπορεί να αλλάξει κάποιον καθολικά. Μπορεί όμως να γίνει η αφετηρία, μπορεί να δημιουργηθεί εξαιτίας του ένα ερέθισμα. Ίσως ετεροχρονισμένα να λειτουργήσει συνδυαστικά μαζί με κάτι άλλο και να προβληματίσει φέρνοντας αλλαγές. Σε εμένα η ριζική αλλαγή συνέβη με την Καινή Διαθήκη. Αν κάτι είναι θεόπνευστο, μπορεί να συμβεί γιατί εκεί δεν λειτουργεί μόνο η λογική, εκεί εισέρχεται το μυστήριο. Μέσα απ΄την ορθοδοξία και την πίστη στον Θεό μου δόθηκε η θεραπευτική μέθοδος, η αγωγή δηλαδή για το πώς θα αντιμετωπίσω τα πάθη μου, πώς θα αντιμετωπίσω τον εαυτό μου. Εκεί έγινε μια αλλαγή πορείας.

– Είσαι ανοιχτός να έρθει ξανά η αλλαγή στη ζωή σου μέσα από κάτι άλλο, καινούριο;

Νομίζω ότι ο αν ανακαλύψεις τον συγκεκριμένο δρόμο και σου αποκαλυφθούν βιωματικά ορισμένα πράγματα δεν μπορείς πια να είσαι αλλιώς. Καλό είναι να ψάχνεις αλλά πλέον ψάχνεις μέσα απ’ αυτόν τον δρόμο.

– Στο θέατρο πώς μπορείς να βιώσεις μια άλλη διάσταση;

Στο θέατρο κυνηγάς αυτή τη στιγμή που οι ερμηνευτές, το έργο και οι θεατές γίνονται όλοι ένα σε μια διαστολή του χρόνου. Αυτές οι στιγμές είναι σπάνιες. Όταν πάω να δω ένα έργο αυτό περιμένω.

– Φέτος πάρα πολλοί άνθρωποι του θεάτρου συμμετέχουν και σε κάποια τηλεοπτική παραγωγή. Εσύ δεν είσαι ανάμεσα σε αυτούς. Γιατί;

Δεν έχει τελειώσει για μένα η τηλεόραση απλώς έχω εστιάσει στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Επιπλέον το γεγονός ότι δεν κάνω ερωτικές σκηνές είναι μείον στον χώρο της τηλεόρασης. Τα περισσότερα σενάρια είναι βασισμένα σε ερωτικές ιστορίες. Είναι θέμα για εμένα που δεν θα επιλέξω ένα τέτοιο σενάριο, είναι θέμα και για τον καλλιτέχνη που θα θελήσει να αφηγηθεί μια ερωτική ιστορία αφού δρω περιοριστικά ως προς αυτόν. Πέρα απ΄αυτό δεν θα υπήρχε ο χρόνος, είναι πολύ δύσκολο για μεγάλο διάστημα να κάνεις τηλεόραση και θέατρο ταυτόχρονα. Πιστεύω πάντως ότι είναι πολύ καλό που η τηλεόραση μπήκε πάλι σε πολλές παραγωγές, και αρκετές απ’ αυτές είναι «προσεγμένες» -τουλάχιστον υπάρχει αυτή η πρόθεση- και ότι προσφέρει δουλειά σε πολύ κόσμο.

– Γιατί λες όχι στις ερωτικές σκηνές;

Νομίζω ότι υπάρχουν πια πάρα πολλές ερωτικές σκηνές και νιώθω ότι χρησιμοποιείται η ηδονοβλεπτική ματιά για να καλλιεργήσει στον θεατή την πρόθεση να δει μια σειρά ή ένα έργο. Περισσότερο χρησιμοποιούνται δηλαδή ως δόλωμα παρά σαν μια ανάγκη του έργου να εμπεριέχει και την ερωτική ιστορία. Επομένως, νιώθω ότι πρέπει να προστατεύσω τον εαυτό μου απ΄αυτή τη διαδικασία. Άλλωστε με φέρνουν σε αμηχανία αυτές τις σκηνές, είναι κάτι που δεν μπορώ να διαχειριστώ. Έχω επιλέξει να μην τις κάνω.

– Ακόμη σε κυνηγάει η φάση με το «Είσαι το ταίρι μου»;

Ήταν μια δουλειά που την ευχαριστήθηκα πολύ. Ήταν όλοι οι συνεργάτες εξαιρετικοί, το καστ καταπληκτικό και το σενάριο πολύ καλό. Τα «απόνερα» αμέσως μετά με έφεραν σχεδόν σε αγοραφοβία. Τώρα έχει ηρεμήσει όλο αυτό. Αλλά ακόμη τη βλέπουν, υπάρχει στο youtube ή παίζει σε επανάληψη στην τηλεόραση.

– Σε αναγνωρίζουν ακόμη ως «Λάζαρο»;

Ναι, και μικρά παιδάκια κι αυτό είναι το εντυπωσιακό. Τότε τα παιδάκια αυτά δεν υπήρχαν, ούτε καν στη σκέψη των γονιών τους. Έχουν περάσει 21 χρόνια.

– Τι είναι πιο σημαντικό για να μπεις σε μια νέα δουλειά στο θέατρο και στον κινηματογράφο;

Οι συνεργάτες· θέλω να καταλάβω και να νιώθω ότι μου εμπνέουν εμπιστοσύνη. Από την άλλη αν έρθει ένα δυνατό κείμενο που δεν γνωρίζω τους συνεργάτες θα μπω στη διαδικασία. Όμως συνήθως είναι οι άνθρωποι το κίνητρο. Οι πρόβες, ειδικά με τον τρόπο που γίνονται, είναι μια έκθεση τρομερή γιατί ο καθένας παρουσιάζει τον εαυτό του.  Η έκθεση είναι ένα πολύ γόνιμο στοιχείο του θεάτρου. Στη διαδικασία αυτή λοιπόν προκύπτει ένα φοβερό δέσιμο. Με όσους έχω συνεργαστεί νιώθω ότι είμαστε κοινωνοί και μάρτυρες ενός κομματιού του εαυτού μας.  Εγώ γενικότερα είμαι εσωστρεφής άνθρωπος. Δεν είμαι πολύ εκδηλωτικός, δυστυχώς.

– Γιατί δυστυχώς;

Η Έφη είναι πολύ εκδηλωτική και κοινωνική και κάπως συμπληρωνόμαστε. Το θαυμάζω αυτό που έχει. Όμως ενώ το θαυμάζω δεν μπορώ να το κάνω, δεν αισθάνομαι άνετα. Πρέπει να γνωρίσω καλά τον άλλον. Με αυτόν τον τρόπο οι κοινωνικές εκδηλώσεις μου είναι πιο περιορισμένες.

– Στο θέατρο σε έχει φοβίσει ποτέ η έκθεση;

Ναι, στην αρχή όταν την αντιμετώπισα. Είναι παρόμοιο το συναίσθημα με αυτό της ελεύθερης πτώσης. Είναι όμως ωραίο.

– Είναι θαρραλέο βήμα.

Για να μπεις σε αυτή τη διαδικασία των παραστατικών τεχνών πρέπει να αντιμετωπίσεις την έκθεση. Πολλές φορές η έκθεση συγχέεται με την πρόκληση δηλαδή με την ανάγκη να φανείς, να είσαι εκκεντρικός, να προκαλέσεις μια αναμπουμπούλα. Όταν ξεκαθαρίζει αυτό, όταν βρεις τι είναι πραγματικά η έκθεση, για ποιο λόγο εκτίθεσαι και τι σημαίνει να εκτίθεσαι έχει ενδιαφέρον όλο αυτό. Δεν έχεις να χάσεις και τίποτα˙ έτσι κι αλλιώς είμαστε χαμένοι από χέρι.

– Είμαστε λες;

Ε, ναι. Τι είμαστε;

– Ο Ντοστογιέφσκι όμως λέει ότι στο τέλος πάμε προς το φως. Άρα;

Ο Ντοστογιέφσκι λέει πως όταν συνειδητοποιείς ότι δεν έχεις να χάσεις τίποτα τότε μπαίνεις σε μια άλλη διαδικασία. Ο Ντοστογιέφσκι είχε αντιληφθεί την αξία της ταπείνωσης. Η ταπείνωση δεν είναι σοβαροφάνεια, δεν είναι «ταπεινοφροσύνη». Η ταπείνωση είναι πολύ μεγάλη αρετή. Ταπείνωση είναι να μπορείς να πληγώνεις τον εγωισμό σου, αυτή τη Λερναία Ύδρα που εμφανίζεται κάθε φορά. Όταν κάποιος καλλιεργήσει αυτή την αρετή τότε κατακτά την ταπεινότητα. Εκπέμπεται αυτό γιατί γίνεται τρόπος ζωής. Ο ταπεινός κατακτά να μην έχει την ανάγκη να κάνει συνεχώς πράγματα για να αρέσει στους ανθρώπους, κάνει απλώς τα πράγματα που του αρέσουν.

Info: «Όνειρο ενός γελοίου» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. Σκηνοθεσία-εικαστική εγκατάσταση-σχεδιασμός κοστουμιών: Έφη Μπίρμπα, Απόδοση-δραματουργία: Άρης Σερβετάλης – Έφη Μπίρμπα, Ερμηνεύουν: Άρης Σερβετάλης, Έφη Μπίρμπα, Μουσική: Vangelino Currentzis, Σχεδιασμός Φωτισμού: Γιώργος Καρβέλας, Καλλιτεχνική συνεργάτις: Βάσια Λύρη Διεύθυνση: Θέατρο Κιβωτός, Πειραιώς 115, Κάθε Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη στις 21:00. Από 31 Οκτωβρίου