Η πάντα δημιουρική και περιπετειώδης performative artist, Άννα Παγκάλου μας προσκαλεί σε μια περιπατητική εξερεύνηση του χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης, των ήχων της και της ιστορίας της.

Στο Αναπνέον Σώμα / The Breathing Body (μια σειρά από site specific performances που διερευνούν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ενός τοπίου/τόπου, στη σωματική και την αιθέρια διάσταση), μικρές ομάδες ανθρώπων περιδιαβαίνουν το χώρο σιωπηλοί, συνδεόμενοι με τους ήχους του τοπίου και τις επιτελεστικές δράσεις υπό την καθοδήγηση της συνθέτριας Κατερίνας Τζεδάκη σε οργανωμένους ηχοπεριπάτους.

Ένα ανώνυμο σώμα, ντυμένο με ημιδιαφανές χάρτινο ένδυμα, εντός ενός χάλκινου πλαισίου, κατευθύνει την προσοχή του κοινού στην ανάσα του ενώ συντονίζεται με το περιβάλλοντα χώρο και τους ήχους του.

Το Αναπνέον Σώμα (Άννα Παγκάλου) περιδιαβαίνει τον Αρχαιολογικό Χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης σε μία τελετουργία αναδόμησής του στο Όλον του Χρόνου, ενώ οι θεατές προσκαλούνται να συνδεθούν με το αθέατο των ήχων, από την ανατολή του ηλίου (Αρκαδική Πύλη) έως τη δύση του (Ιερός Ναός Ίσιδος και Σάραπη).

Συναντήσαμε την Άννα Παγκάλου ένα απόγευμα στο στούντιό της στην Κυψέλη, τον πλέον ιδανικό χώρο για τη συζήτηση που θα επακολουθούσε. Κάθε τόσο η καλλιτέχνιδα σηκωνόταν ενθουσιασμένη να μας δείξει τα έργα που κοσμούν τον χώρο. Κι ενώ εκ πρώτης όψεως τα έργα αυτά μοιάζουν με εικαστικές κατασκευές ή μέρη της διακόσμησης, ο ρόλος τους είναι διττός, αφού όλα τους ήταν και μουσικά όργανα. Μια μικρή κουρτίνα φτιαγμένη από φύλλα, οι στατικοί ήχοι μιας παλιάς τηλεόρασης, ένα γραμμόφωνο, μια γαβάθα με κοχύλια και κελύφη σαλιγγαριών.

Καταλήξαμε να μιλάμε με τις ώρες για την περατότητα του χρόνου και την ακουστική οικολογία. Ποιος να το έλεγε ότι για τη χρονοφοβία, το γιατρικό βρίσκεται στη σύνδεση…

-Ποια είναι η σχέση σας με τον χρόνο; Τι ρόλο παίζει το πέρασμα του χρόνο στο έργο σας;
Σίγουρα στο ανθρώπινο σώμα, το πέρασμα του χρόνου είναι καθοριστικό. Στη γραμματεία υπάρχουν πολλές θεωρίες για την κυκλικότητα, τη γραμμικότητα ή την καθετότητα του χρόνου. Σε αυτήν την περφόρμανς επικεντρωνόμαστε περισσότερο στην αιγυπτιακή θεώρηση, ακολουθώντας το σεληνιακό ημερολόγιο και τις 14 φάσεις της Σελήνης. Στην αρχαία αιγυπτιακή μυθολογία, τα 14 κομμάτια του σώματος του θεού Όσιρι διασκορπίστηκαν στο Δέλτα του Νείλου από τον αδερφό του. Αυτά τα κομμάτια συμβολίζουν τις φάσεις της Σελήνης. Η έννοια του διαμελισμού συναντάται σε διάφορες κοσμολογίες και αποτυπώνει την κυκλικότητα του χρόνου. Άνθρωποι που ζουν από τη γεωργία ή την ναυτιλία βασίζονται σε αυτήν την κυκλικότητα. Το ίδιο κι εμείς οι γυναίκες που βιώνουν απόλυτα αυτή τη σχέση με το φεγγάρι. Υπάρχει ο συμβατικός χρόνος, μια αναγκαία σύμβαση γύρω μας, και ο προσωπικός χρόνος: το πώς ο καθένας μας αντιλαμβάνεται τον χρόνο πάνω του. Όλοι το έχουμε βιώσει. Κάποιες στιγμές μοιάζουν να περνούν πιο γρήγορα κι άλλες πιο αργά. Δεν υπάρχει η σταθερότητα της σύμβασης στην προσωπική εμπειρία. Αυτό το αναπνέον, άχρονο, άφυλο και απρόσωπο σώμα με εμπνέει. Θέλω να δω πώς το σώμα μου μπορεί να συνδιαλαγεί με τα πάντα γύρω μου. Αν προσθέσουμε σε όλα αυτά την ανάσα, θα δούμε ότι κι αυτή συνδιαλέγεται με τα πάντα γύρω μας: τα συναισθήματα, τις καταστάσεις, κλπ. Έτσι, αλλάζει η αίσθηση του χρόνου ανάλογα με τη ρυθμικότητα της ανάσας ή τη στάση του σώματος. Κάθε ανάσα είναι μια συνομιλία με όλα τα πράγματα και τις παραμέτρους που συνεχώς αλλάζουν. Το μόνο που μένει είναι η ρευστότητα του χρόνου.

-Είναι δικαιολογημένος ο φόβος που νιώθουμε απέναντι στον χρόνο; Είναι λες και οτιδήποτε κι αν κάνουμε εμείς οι άνθρωποι, το κάνουμε για να παρηγορηθούμε από αυτόν τον φόβο.
Έχει να κάνει με ποιο μέρος του πλανήτη έχει τύχει να γεννηθείς. Υποθέτω αν είχαμε γεννηθεί σε έναν πολιτισμό που πιστεύει τη μετενσάρκωση, θα είχαμε μια διαφορετική θεώρηση του χρόνου και του θανάτου. Η δυτική κουλτούρα πιστεύει σε μια γραμμικότητα του χρόνου. «Πρέπει να πάμε μπροστά. Έρχεται το τέλος. Έρχεται η Δευτέρα Παρουσία». Επιπλέον, ο φόβος αυτός έχει να κάνει με την απομάκρυνσή μας από τη φύση. Αν ήμουν αγρότισσα, πιθανότατα θα είχα έρθει σε καλύτερη συνομιλία με αυτήν την κυκλικότητα και τη φυσική φθορά των πραγμάτων. Ένα παιδί που ζει με ζώα, βιώνει συνεχώς σχέσεις που χάνονται. Αυτό το παιδί κατανοεί καλύτερα την περατότητα της ζωής.

-Αναφέρετε συχνά την ακουστική οικολογία. Τι είναι και τι μπορεί να μας διδάξει;
Στη σύγχρονη κοινωνία έχουμε παραμελήσει την αίσθηση της ακοής. Η ακοή είναι σαν να συνοδεύει την όραση. Όταν ο άνθρωπος ζούσε στη φύση, η οποία οργίαζε γύρω του, βασιζόταν πολύ στον ήχο για την ασφάλειά του. Έπαιρνε έτσι σημαντικές πληροφορίες για να κατανοήσει τον κόσμο. Ζώντας στο αρκετά θορυβώδες σύγχρονο περιβάλλον, μπλοκάρουμε πολλούς ήχους. Ζούμε συνεχώς με έναν βόμβο στα αυτιά μας. Αλλά το γεγονός ότι δεν ακούς το ασθενοφόρο που περνάει απέξω, γιατί έχεις συνηθίσει τον ήχο, δε σημαίνει ότι το σώμα μου δε δέχεται αυτόν τον ήχο ως απειλή. Αντίστοιχα, ο ήχος των κυμμάτων ή το θρόισμα των δέντρων μας ηρεμεί. Η ακουστική οικολογία είναι ένας κλάδος της μουσικής που μας βοηθά στο να κατανοήσουμε τη σημασία των ήχων για εμάς. Δεν είναι δύσκολο να “ανοίξουμε” τα αυτιά μας στον φυσικό ήχο, γίνεται σταδιακά αρκεί να επικεντρωθούμε. Σε αυτό προσβλέπουμε με αυτήν την περιπατική δράση: πώς θα μπορούσαμε να ανοίξουμε την αντίληψή μας στο περιβάλλον μας; Δεν είναι κάτι που γίνεται σε ένα λεπτό, σαφέστατα. Αλλά αν του δώσεις χώρο και χρόνο, αρχίζεις να ανακαλύπτεις νέες λεπτομέρειες, ενώ εντύνονται κι όλες οι άλλες αισθήσεις. Η ηχορρύπανση έχει επηρεάσει τα πάντα γύρω μας. Έχουν γίνει, για παράδειγμα, πολλές έρευνες για τα θαλάσσια κήτη και τα πλοία. Είναι τόσος ο θόρυβος των πλοίων που τα κήτη δε μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Ο κόσμος μας έχει φέρει πολλά πράγματα στα όρια. Δε θέλω να τα φωτίσω καταστροφολογικά. Μπορούμε να ανοίξουμε την αντίληψή μας για να δούμε την ομορφιά; Μπορούμε να συνδεθούμε με το πιο απλό πράγματα – να ακούσουμε τι συμβαίνει γύρω μας; Πρέπει να ακούσω για να συνομιλήσω. Ουσιαστικά, η ακουστική οικολογία μας ζητά να συνδεθούμε. Είναι μια πρόταση σύνδεσης. Ο τρόπος που συνδεόμαστε είναι διαφορετικός, γιαυτό και είναι σημαντικό για μένα ο κόσμος που θα έρθει στους ηχοπεριπάτους να καθορίσει τη δική του εμπειρία. Να μην αισθάνεται αναγκασμένος να βρει το νόημα. Θες να συνδεθείς με την εμπειρία και να πεις «Τι ωραία! Περνάω όμορφα, περπατάω και απολαμβάνω τους ήχους και τον ήλιο»; Μια χαρά. Αρχίζεις να νιώθεις νοσταλγία ή να προβληματίζεσαι; Υπέροχο. Στον σημερινό κόσμο τα πάντα μας κατευθύνουν. «Σκέψου αυτό, κάνε αυτό». Ε, όχι. Δε με αφορά αυτό. Το νόημα της τέχνης είναι να το βρεις εσύ. Αν εγώ σου πω το δικό μου όνειρο είναι σαν να περιορίζω την εμπειρία σου. Εγώ λέω απλά ας αναπνεύσουμε. Αυτό κάναμε πάντα με τα όνειρα, τις χαρές, τις λύπες μας. Θέλω να είμαστε παρόντες και να έχουμε χώρο και χρόνο να συνδεθούμε.

(Της λέω για τον εθισμό μου με τα ακουστικά και για το πόσο δύσκολο μου είναι να ακούσω την πόλη γύρω μου).
Αν αποκλείσω τον κόσμο και φοράω μόνο ακουστικά, αυτό με αποκόπτει από τη σύζευξη με το γύρω μου. Δε θεωρώ το γύρω μου απειλητικό. Είμαι εκεί για να το εξερευνήσω. Δε με αφορά η ιδανική συνθήκη, είναι μια ουτοπία. Με αφορά να βρίσκομαι στο παρόν και να βρίσκω τρόπους να απολαμβάνω το κάθε τι. Δε μπορώ να ζω σε μια πόλη και να βλέπω τα πάντα γύρω μου σαν απειλή, δε μου κάνει σαν θέση αυτό. Μου αρέσει να βγαίνω εξώ 24 ώρες το 24ωρο, 7 μέρες τη βδομάδα και να βλέπω κόσμο. Επιλέγω να μένω στο κέντρο. Συχρόνως μου αρέσει να πηγαίνω και στη φύση. Ως ένας άνθρωπος που έχει μεγαλώσει και συνεχίζει να ζει στην Κυψέλη, έχω μάθει να παίζω στο τσιμπέντο. Έχω συνηθίσει τον αέρα με το καυσαέριο. Δε μπορώ να πω ότι αυτό είναι τραγικο. Έχω περάσει όμορφα εδώ. Κάθε ήχος, λοιπόν, είναι μια πρόκληση και πρόσκληση να συνομιλήσω και να παίξω μαζί του. Ακούω τώρα το τρίξιμο της πόρτας – θα μπορούσα να τραγουδήσω με αυτό. Η εξάτμιση της μηχανής απέξω έχει μια συχνότητα και μία ρυθμικότητα, σαν όργανο μιας ορχήστρας. Κάθε μηχανή βγάζει και διαφορετικό ήχο, άλλωστε. Ως θέση, δε θέλω να τα δω όλα αυτά απειλητικά. Για αυτό και δεν αντέχω τα ακουστικά στα αυτιά μου.

– Φύση και τεχνολογία συναντίουνται;
Γιατί να μην συναντίουνται; Οι βασικές αρχές της τεχνολογίας αντλούνται από τις λειτουργίες της φύσης. Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει πόσο καλά δομημένο είναι το σύστημα της φύσης. Το μυκήλιο των μανιταριών και ο τρόπος που μεταφέρονται οι πληροφορίες, θυμίζει τις συνδέσεις στο ίντερνετ. Το σώμα που θα χρησιμοποιήσω σε αυτήν την περφόρμανς, αυτός ο απίθανος μηχανισμός, είναι μια τεχνολογία. Θέλω να δούμε τη σύνδεση μεταξύ φύσης και τεχνολογίας.

-Πού θα γίνει η περφόρμανς;
Στην αρχαία Μεσσήνη, είναι ένας απίθανος χώρος 400 στρεμμάτων, μια ολόκληρη πολιτεία. Είναι σημαντικό ότι στη Μεσσήνη δε χτίστηκε τίποτα άλλο από πάνω. Μέσα σε αυτά τα χρόνια ανασκαφών, έχουν αναστηλωθεί απίστευτα πράγματα. Μέσα σε αυτόν τον προστατευμένο χώρο, βλέπεις ότι η χλωρίδα και η πανίδα έχουν βρει καταφύγιο εκεί. Την τελευταία φορά που πήγα, έκατσα 3 μέρες να ακούσω το περιβάλλον στη σιωπή. Πέτυχα έναν επιστήμονα που είχε έρθει να μελετήσει τα έντομα και τις σαύρες εκεί, γιατί αυτά τα όντα δεν έχουν επηρεαστεί από τη σύγχρονη εποχή. Είναι σαν ταξίδι στον χρόνο. Και ήμασταν οι δυο μας, ο ένας να ακούει κι ο άλλος να βλέπει σαύρες! (γελάει). Οι λιβελούλες με είχαν μάθει και έρχονταν προς το μέρος μου. Όλα τα πλάσματα της φύσης έχουν μαγεία. Τα πάντα στη φύση έχουν μια λογική, τα πάντα έχουν μοτίβα. Πώς μπορούμε να πούμε ότι η φύση δε συνδέεται με την τεχνολογία; Όταν επικεντρωθείς στο να παρατηρήσεις τα απλά πράγματα γύρω σου, ψυχοθεραπεύεσαι γιατί αλλάζει η σχέση σου με τον χρόνο. Σύμφωνα με τα cybernetics (επιστήμη συστημάτων), ό,τι έχει να μάθει ο ανθρώπινος νους, βρίσκεται στην παρατήρηση της φύσης. Και επιστρέφουμε στην έννοια του χρόνου. Πόσο χρόνο δίνω για να βιώσω την εμπειρία;

-Έχετε δεχτεί αρνητική κριτική και πώς αντιδράτε σε αυτήν;
Η τέχνη δε μπορεί να είναι αντικειμενική. Μας φέρνει στο σημείο που ονειρευόμαστε και συνδεόμαστε. Αυτό μπορεί να είναι μόνο υποκειμενικό. Είναι λάθος αναζήτηση να θέλουμε να αρέσουμε σε όλους. Φυσικά και έχω δεχτεί αρνητικές κριτικές εξ αρχής, ακόμη κι όταν ήμουν στον χώρο του κλασικού τραγουδιού, που θεωρείται το πολιτισμικά και κοινωνικά αποδεκτό είδος στη μουσική. Μπαίνοντας στην πειραματική μουσική και το σύγχρονο τραγούδι, αυτό συνέβαινε ακόμη περισσότερο. Αλλά έτσι είναι το “πειραματικό” – ξεκινάς με την παραδοχή ότι δε ξέρεις και δε μπορείς να καθορίσεις το αποτέλεσμα. Αυτό που μπορώ να καθορίσω είναι την καθαρότητα του αιτήματος που έχω.

Η περφόρμας – ηχοπερίπατος “Αναπνέον Σώμα” θα πραγματοποιηθεί στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης και η είσοδος είναι ελεύθερη.

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News