Στις 24 Αυγούστου, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Δασικών Πυρκαγιών έδωσε στη δημοσιότητα κάποια εκκωφαντικά στοιχεία τις φετινές πυρκαγιές στη χώρα μας: έως την Τετάρτη 23/8/2023, οι δασικές πυρκαγιές που είχαν εκδηλωθεί στη χώρα μας είχαν κατακάψει περισσότερα από 1.200.000 στρέμματα. Σε αυτό, να προσθέσουμε ότι σήμερα, για 14η συνεχόμενη μέρα, ο Έβρος καίγεται -επίσημα, η πιο καταστροφική φωτιά στην Ευρώπη εδώ και χρόνια. Επιπλέον, ακόμα μια αποκαρδιωτική πληροφορία είχε δοθεί στη δημοσιότητα, λίγες μέρες νωρίτερα, από την Υπηρεσία Ταχείας Χαρτογράφησης Copernicus και το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS): από το 2017 μέχρι και το τέλος Ιουλίου 2023, έντεκα μεγάλες πυρκαγιές έχουν κάψει περισσότερα από 550.000 στρέμματα στην Αττική.

Σημείωση: H ευρωπαϊκή υπηρεσία Copernicus έχει ενεργοποιηθεί στη χώρα μας, μέσω του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), και χρησιμοποιείται από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (meteo.gr) για να παραθέτει δορυφορικά δεδομένα και να τα αναλύει. Την επόμενη μέρα που το Copernicus μας ενημέρωσε για τα καμένα 1.200.000 στρέμματα, η κυβέρνηση είπε πως «Η αποτίμηση των καμένων εκτάσεων δε μπορεί να γίνει μόνο από δορυφορικές εικόνες». Δηλαδή, άλλα λόγια να αγαπιόμαστε.

Παρόμοια περιβαλλοντικά θέματα -και όχι μόνο, αφού οι καταστροφικές πυρκαγιές έχουν πάντα αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της εκάστοτε κοινότητας- αντιμετωπίζουν διάφορες χώρες της ΕΕ, όπως η Πορτογαλία με 1.391.475 καμένα στρέμματα (2017-2022), η Ισπανία με 1.261.445 (στην Τενερίφη έχει καεί το 7% της συνολικής έκτασής της), η Γαλλία με μέσο όρο 147.660 και η Ιταλία με 822.720. Αν προσθέσουμε και τις φωτιές που έπληξαν (και) φέτος τον Καναδά, οι οποίες ξεκίνησαν τον Μάρτιο και κορυφώθηκαν το καλοκαίρι, με αποτέλεσμα να καούν 38.507.000 στρέμματα, ίσως πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας σχετικά με το πόσο κατοικήσιμος θα πρέπει να θεωρείται ο πλανήτης μας, πλέον.

Μπορεί τα αριθμητικά στοιχεία και τα στατιστικά, κάποιες φορές, να μην καταφέρνουν να μας συγκινήσουν -αν και λίγο δύσκολο όταν μιλάμε για τέτοιους αριθμούς- γιατί δεν “φωνάζουν”, ωστόσο, σύμφωνα με μια επιστημονική έρευνα η φύση όταν πονάει φωνάζει. Και εν μέσω καλοκαιριού, το 2023, δεκάδες εκατομμύρια “φωνές” αντήχησαν παγκοσμίως. Μπορεί εμείς, ως άνθρωποι και λόγω κατασκευής, να μην της ακούσαμε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα καμένα δέντρα, οι θάμνοι, τα κάθε λογης φυτά και λουλούδια δεν έβγαλαν μια κραυγή πόνου.

Ένα πληγωμένο φυτό, ουρλιάζει

Όπως αναφέρει, λοιπόν, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε φέτος, τα φυτά εκπέμπουν θορύβους σε υπερηχητικές συχνότητες εκτός του εύρους της ανθρώπινης ακοής, οι οποίοι αυξάνονται όταν ένα φυτό στρεσάρεται. Και αυτή η λειτουργία της φύσης είναι ένας τρόπος επικοινωνίας, με τον οποίο τα φυτά εκφράζουν την αγωνία τους στο περιβάλλον γύρω τους.

«Ακόμη και σε ένα ήσυχο πεδίο, υπάρχουν στην πραγματικότητα ήχοι που δεν ακούμε, και αυτοί οι ήχοι μεταφέρουν πληροφορίες. Υπάρχουν ζώα που μπορούν να ακούσουν αυτούς τους ήχους, οπότε υπάρχει η πιθανότητα να υπάρχει μεγάλη ακουστική αλληλεπίδραση», δήλωσε η εξελικτική βιολόγος Lilach Hadany του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ στο Ισραήλ.

Και συνεχίζει:

«Τα φυτά αλληλεπιδρούν συνεχώς με έντομα και άλλα ζώα και πολλοί από αυτούς τους οργανισμούς χρησιμοποιούν τον ήχο για επικοινωνία, οπότε θα ήταν πολύ υποδεέστερο για τα φυτά να μην χρησιμοποιούν καθόλου τον ήχο».

Τα φυτά που βρίσκονται σε κατάσταση στρες -στις στιγμές δηλαδή όπου απειλείται η επιβίωση τους- δεν είναι τόσο παθητικά όσο νομίζαμε μέχρι στιγμής. Ο άνθρωπος, σε αυτές τις περιπτώσεις, το μόνο που μπορεί να αντιληφθεί είναι μερικά πολύ ισχυρά αρώματα, αλλαγή χρώματος και σχήματος.

Αυτός ο μηχανισμός των φυτών ενημερώνει και τα υπόλοιπα φυτά που βρίσκονται κοντά τους, τα οποία ως απάντηση ενισχύουν τη δική τους άμυνα, όπως για παράδειγμα η προσέλκυση ζώων/εντόμων για να αντιμετωπίσουν παράσιτα που πιθανώς τα βλάπτουν.

Ωστόσο, το κατά πόσον τα φυτά εκπέμπουν άλλου είδους σήματα, όπως ήχους, δεν έχει διερευνηθεί πλήρως μέχρι στιγμής. Όμως, πριν από μερικά χρόνια, η Hadany και οι συνάδελφοί της διαπίστωσαν ότι τα φυτά μπορούν να ανιχνεύσουν τον ήχο. Το λογικό επόμενο ερώτημα που τέθηκε ήταν αν μπορούν να τον παράγουν επίσης.

Για να το διαπιστώσουν, κατέγραψαν τη συμπεριφορά φυτών ντομάτας και καπνού σε διάφορες συνθήκες. Αρχικά, ανέλυσαν τα φυτά που δεν είχαν βιώσει στρες. Στη συνέχεια, κατέγραψαν φυτά που ήταν αφυδατωμένα και φυτά που είχαν κοπεί τα στελέχη τους. Αυτές οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν πρώτα σε ηχομονωμένο ακουστικό θάλαμο και στη συνέχεια σε κανονικό περιβάλλον θερμοκηπίου.

Στη συνέχεια, εκπαίδευσαν έναν αλγόριθμο μηχανικής μάθησης για να διακρίνει τον ήχο που παράγεται από μη καταπονημένα και κομμένα ή αφυδατωμένα φυτά. Το αποτέλεσμα; Εκκωφαντικό.

Οι ήχοι που εκπέμπουν τα φυτά είναι σαν θόρυβοι που σκάνε ή παράγονται σε συχνότητα πολύ υψηλή για να τους αντιληφθεί ο άνθρωπος, ανιχνεύσιμοι σε ακτίνα άνω του ενός μέτρου.

Τα φυτά που βρίσκονται σε κατάσταση στρες είναι πολύ θορυβώδη, εκπέμποντας κατά μέσο όρο έως και περίπου 40 “κλικ” ανά ώρα, ανάλογα με το είδος. Και τα φυτά που στερούνται νερού έχουν αξιοσημείωτο ηχητικό προφίλ. Αρχίζουν να κάνουν περισσότερα “κλικ” πριν παρουσιάσουν ορατά σημάδια αφυδάτωσης, κλιμακώνονται όσο το φυτό ξηραίνεται, πριν υποχωρήσουν καθώς το φυτό μαραίνεται.

Ο αλγόριθμος ήταν σε θέση να διακρίνει αυτές τις ηχητικές διαφορές, καθώς και το είδος του φυτού που τους εκπέμπει. Και δεν πρόκειται μόνο για φυτά ντομάτας και καπνού. Η ερευνητική ομάδα, όμως, δεν εξέτασε μόνο ντομάτες και καπνό αλλά και άλλες ποικιλίες φυτών, διαπιστώνοντας ότι η παραγωγή ήχων φαίνεται να είναι μια αρκετά κοινή δραστηριότητα των φυτών. Το σιτάρι, το καλαμπόκι, το σταφύλι, ο κάκτος και το κολοκύθι καταγράφηκαν αρκετά θορυβώδεις.

Βέβαια, ακόμη υπάρχουν κενά που πρέπει η επιστημονική κοινότητα να καλύψει. Για παράδειγμα, δεν είναι σαφές πώς παράγονται οι ήχοι. Σε προηγούμενες έρευνες έχει βρεθεί ότι τα αφυδατωμένα φυτά εμφανίζουν σπηλαίωση, μια διαδικασία κατά την οποία σχηματίζονται φυσαλίδες αέρα στο στέλεχος, διαστέλλονται και καταρρέουν. Για παράδειγμα, στον άνθρωπο αν σπάσει ένα κόκκαλο θα παραχθεί ένας ήχος, όπου κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να συμβαίνει και με τα φυτά.

Προς το παρόν, δε γνωρίζουμε αν και άλλες καταστάσεις κινδύνου μπορούν να προκαλέσουν ήχο από τα φυτά. Παθογόνα, επιθέσεις, έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, ακραίες θερμοκρασίες και άλλες δυσμενείς συνθήκες θα μπορούσαν επίσης να προκαλέσουν τα φυτά να αρχίσουν να σκάνε σαν φυσαλίδες.

Δεν είναι επίσης σαφές αν η παραγωγή ήχου είναι μια προσαρμοστική εξέλιξη στα φυτά ή αν είναι απλώς κάτι που συμβαίνει. Η ομάδα έδειξε, ωστόσο, ότι ένας αλγόριθμος μπορεί να μάθει να αναγνωρίζει και να διακρίνει τους ήχους των φυτών. Είναι σίγουρα πιθανό ότι και άλλοι οργανισμοί θα μπορούσαν να έχουν κάνει το ίδιο.

Επιπλέον, διάφοροι οργανισμοί αυτοί θα μπορούσαν να έχουν μάθει να ανταποκρίνονται στο θόρυβο των ταλαιπωρημένων φυτών με διάφορους τρόπους.

«Για παράδειγμα, ένας σκώρος που σκοπεύει να γεννήσει αυγά σε ένα φυτό ή ένα ζώο που σκοπεύει να φάει ένα φυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τους ήχους για να καθοδηγήσει την απόφασή του», δήλωσε η Hadany.

Οι σιωπηλές “κραυγές” αγωνίας

Θα μπορούσαμε, άραγε, κάποια στιγμή και μέσω εξελικτικής διαδικασίας να ακούμε και εμείς τα φυτά; Αν και δύσκολο, δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε -απλά θα χρειαστούν μερικές χιλιάδες χρόνια για να φτάσουμε σε αυτό το επίπεδο. Εκεί είναι που η τεχνολογία, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και οι αλγόριθμοι, ίσως, να μπορέσουν να βοηθήσουν.

Έχετε αναρωτηθεί πώς θα νιώθαμε αν μπορούσαμε να ακούσουμε το στρες των φυτών κατά τη διάρκεια των φετινών πυρκαγιών; Μήπως έτσι θα μπορούσαμε να κινητοποιηθούμε περισσότερο, ως ανθρωπότητα, για να διαχειριστούμε τέτοια ζητήματα και την κλιματική αλλαγή;

«Τώρα που γνωρίζουμε ότι τα φυτά εκπέμπουν ήχους, το επόμενο ερώτημα είναι “Ποιος μπορεί να τα ακούσει;”», δήλωσε η Hadany.

Προς το παρόν, αυτές οι “κραυγές” αγωνίας των φυτών είναι σιωπηλές στον άνθρωπο. Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή θα καταφέρουμε να ακούσουμε και να δράσουμε ουσιαστικά.

➪ Με πληροφορίες από: Science Alert, Wikipedia, Reuters, Statista