Η δημιουργία του σύγχρονου συστήματος ασύλου, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, η οποία απαγορεύει στα κράτη να επιστρέφουν πρόσφυγες σε χώρες όπου αντιμετωπίζουν σοβαρές απειλές για τη ζωή ή την ελευθερία τους τείνει να αμφισβητηθεί στην πράξη.

Τι ορίζεται ως νατιβισμός

Ο Νατιβισμός είναι μια πολιτική προώθησης ή προστασίας των συμφερόντων των ιθαγενών πολιτών ενός κράτους έναντι αυτών των μεταναστών σε συνδυασμό με μέτρα κατά της μετανάστευσης.

Καθώς ο κόσμος μάθαινε για τις φρικαλεότητες του Ολοκαυτώματος η προσοχή στράφηκε εύλογα στους Εβραίους επιζώντες των καταυλισμών εκτοπισμένων ατόμων. Oι περισσότεροι εκτοπισμένοι όμως ήταν μη Εβραίοι Σλάβοι που αντιστέκονταν στις προσπάθειες να σταλούν πίσω στη Σοβιετική Ένωση. Πολλοί προέρχονταν από περιοχές που προσαρτήθηκαν από τη Ρωσία στο πλαίσιο του συμφώνου με τη ναζιστική Γερμανία συμπεριλαμβανομένων των Βαλτικών Δημοκρατιών της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Εσθονίας, καθώς και πρώην πολωνικών περιοχών της δυτικής Ουκρανίας.

Ο δυναμικός 74χρονος Cecins είναι πυλώνας της λετονικής κοινότητας του Σίδνεϊ, οργανώνοντας παραδοσιακούς χορούς, χορωδίες, προβολές ταινιών και μαθήματα της μητρικής του γλώσσας για νέους. Οι γονείς του επέλεξαν την Αυστραλία αντί των προτάσεων επανεγκατάστασης στις Ηνωμένες Πολιτείες ή τον Καναδά «για να απομακρυνθούν όσο το δυνατόν περισσότερο από τους Ρώσους» λέει.

Αυτοί οι ήταν περήφανοι που ήταν πολιτικοί πρόσφυγες από την τυραννία και όχι απλά οικονομικοί μετανάστες. Πολλοί εξέφρασαν τη συμπάθειά τους προς τους «ανθρώπους των σκαφών» που έφευγαν από το Βιετνάμ τη δεκαετία του 1970, καθώς τους έβλεπαν θύματα του ολοκληρωτισμού, ως “συμπάσχοντες”.

Σήμερα αυτή η φιλελεύθερη (με την καλώς νοούμενη έννοια) τάξη καταρρέει παγκοσμίως. Η ιδέα ότι οι αιτούντες άσυλο απολαμβάνουν απόλυτα δικαιώματα προστασίας ως πρόσφυγες, εάν έχουν «βάσιμο φόβο δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή πολιτικών πεποιθήσεων», όπως ορίζεται από τη Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες είναι ένας από τους πυλώνες που κινδυνεύουν περισσότερο να καταρρεύσουν.

Στην Αυστραλία – αλλά όχι μόνο εκεί – εγείρονται όλο και πιο σκληρά ερωτήματα για τις αξίες και την εργασιακή ηθική των αιτούντων άσυλο. Για αρκετά χρόνια η Αυστραλία πληρώνει τρίτες χώρες, όπως το νησί Ναουρού στον Ειρηνικό για να δέχονται και να κρατούν αιτούντες άσυλο για «επεξεργασία εκτός συνόρων» – μια προσέγγιση που άλλες δυτικές δημοκρατίες έχουν προσπαθήσει να αντιγράψουν χωρίς μεγάλη επιτυχία.

Σε όλο τον κόσμο οι αφηρημένες ιδέες για το δικαίωμα προστασίας χάνουν έδαφος έναντι των πιο υποκειμενικών κριτηρίων για το ποιοι πρόσφυγες αξίζουν και ποιοι δεν αξίζουν προστασία. Οι ιδεαλιστές επιθυμούν την επιστροφή στις ηθικές βεβαιότητες του 1945 που εμφανίστηκαν ως αντίδραση στα φρικιαστικά γεγονότα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Το βιβλίο “Lost Souls: Soviet Displaced Persons and the Birth of the Cold War”, της Sheila Fitzpatrick προσφέρει μια αριστουργηματική αφήγηση σχετικά με το πως οι κυβερνήσεις των Συμμάχων αντέδρασαν και διαπραγματεύτηκαν όταν ανακάλυψαν, προς μεγάλη τους έκπληξη, ότι πάνω από ένα εκατομμύριο εκτοπισμένοι ήθελαν να επιλέξουν το μέρος όπου θα ζούσαν.

Η πολιτική εισήλθε γρήγορα στο παιχνίδι. Το κοινό και οι απλοί στρατιώτες των Συμμάχων σοκαρίστηκαν από τις βίαιες επαναπατρίσεις Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου και εργατών το 1945, κάποιοι από αυτούς κατέληξαν απευθείας στο γκούλαγκ του Στάλιν και η πολιτική άλλαξε σιωπηλά. Αργότερα η διεθνής αγανάκτηση άφησε τη Βρετανία απομονωμένη καθώς εμπόδισε τους Εβραίους πρόσφυγες να φτάσουν στην Παλαιστίνη, η οποία τότε ήταν βρετανική αποικία. Στην Αμερική το Κογκρέσο έκλεισε τον διεθνή οργανισμό που υποστήριζε τους εκτοπισμένους.

Οι πρόσφυγες που σώθηκαν από τον Ψυχρό Πόλεμο

Η τύχη αυτών που διέφυγαν από τη Σοβιετική Ένωση άλλαξε μετά το 1947, καθώς η ένταση του Ψυχρού Πολέμου αυξανόταν. Οι Βαλτικοί και Σλάβοι εκτοπισμένοι άρχισαν να αυτοπροσδιορίζονται ως «θύματα του κομμουνισμού», επιθυμώντας να αναπνεύσουν τον ελεύθερο αέρα της δημοκρατίας γράφει η κ. Fitzpatrick. Η χρηματοδότηση για τους καταυλισμούς εκτοπισμένων από την Αμερική επανήλθε, με μια νέα αποστολή: την επανεγκατάσταση αντί για τον επαναπατρισμό. Το γεγονός ότι οι πρόσφυγες αρνούνταν να ζήσουν στην ΕΣΣΔ ήταν μια νίκη της προπαγάνδας για τη Δύση.

Η επανεγκατάσταση είχε και οικονομικό όφελος. Ένα βρετανικό πρόγραμμα, που ονομάστηκε «Westward Ho!» προσέλαβε 77.000 εργάτες για γεωργία και τις βιομηχανίες βαμβακιού και άνθρακα, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Λετονοί, Πολωνοί και Ουκρανοί. Η Αυστραλία δήλωσε ο υπουργός Μετανάστευσης της ήθελε «σκληρούς εργάτες» για γεωργία και κατασκευή. Οι διανοούμενοι δεν ήταν επιθυμητοί, οπότε κάποιοι επαγγελματίες και ακαδημαϊκοί προσποιήθηκαν ως εργάτες για να κερδίσουν την είσοδο στην Αυστραλία.

Σε αυτούς τους λιγότερο φιλόξενους καιρούς οι σκληροί αντίπαλοι της μετανάστευσης λένε ιστορίες για κακούς ξένους προκειμένου να εκμεταλλευτούν τις ανησυχίες του κοινού για έναν κόσμο με μεγαλύτερη κινητικότητα από ό,τι φανταζόταν το 1945. Ο συνεχής διαχωρισμός σε νικητές κι ηττημένους βοηθάει προς αυτήν την κατεύθυνση. Η ιστορία δείχνει ότι το να πεις τις σωστές ιστορίες για τους πρόσφυγες μπορεί να είναι αποτελεσματικό. Οι υπερασπιστές της ανοιχτής κοινωνίας πρέπει να προετοιμάσουν συναισθηματικά και οικονομικά αντεπιχειρήματα και όχι μόνο να μιλούν για καθολικές νομικές αρχές. Οι αφηγήσεις είναι πολύ σημαντικές και δεν πρέπει να αφεθούν στους νατιβιστές, που έχουν χτίσει το αφήγημά τους και καθημερινά το ενισχύουν.

*Με στοιχεία από τον Economist. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.