Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη μιας Κίνας, που εκτός του ότι αποτελεί βασικό εμπορικό και επενδυτικό εταίρο πολλών ευρωπαϊκών δυνάμεων, διεκδικεί το ρόλο μιας “εναλλακτικής υπερδύναμης”, μέσω της διαμεσολαβητικής ισχύος θέτοντας υπό αμφισβήτηση το υπάρχον διεθνές σύστημα.
Έχοντας εξασφαλίσει τη θέση του τόσο ως γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας (ΚΚΚ) όσο και ως κορυφαίος ηγέτης της χώρας για τρίτη φορά, ο Xi Jinping φαίνεται να έχει φτάσει στο αποκορύφωμα της ισχύος του. Ωστόσο, αναμένεται να αντιμετωπίσει πρωτόγνωρες προκλήσεις, από την ύφεση της οικονομίας, τη γήρανση του πληθυσμού μέχρι το διεθνές περιβάλλον που αλλάζει διαρκώς και συχνά εναντίον της Κίνας.
Οι παρατηρήσεις του Xi στο NPC επιβεβαιώνουν ότι το ΚΚΚ γνωρίζει ότι η Κίνα δεν μπορεί να αναπτυχθεί απομονωμένη από τον έξω κόσμο, ωστόσο ο εκσυγχρονισμός της δεν ισοδυναμεί και δεν πρόκειται ποτέ να ισοδυναμεί με τον εκδυτικισμό της. Επιδιώκοντας αυτό το οικονομικό μοντέλο, ο Xi θα προσπαθήσει να θωρακίσει την Κίνα από εξωτερικούς κραδασμούς, αποτρέποντας παράλληλα κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές κρίσεις στο εσωτερικό.
Καθώς εμφανίζονται και πάλι ρωγμές στην ευρωπαϊκή ενότητα σχετικά με την Κίνα, οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να κατανοήσουν τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν σε αυτό το νέο πλαίσιο για να αποφύγουν να γίνουν παιχνίδι στα χέρια του Πεκίνου και να εξισορροπήσουν τη θέση τους έναντι της Κίνας.
Ο πρωταρχικός στόχος του Xi είναι να διατηρήσει την κυριαρχία και τη νομιμότητα του ΚΚΚ, η οποία για πολλές δεκαετίες βασίζεται στην ικανότητα του κόμματος να προσφέρει γρήγορη οικονομική ανάπτυξη. Με το εξαγωγικό μοντέλο της και την ικανότητά της να προσελκύει ξένες επενδύσεις, σε συνδυασμό με την επιθυμία της Δύσης να συνεργαστεί με το Πεκίνο, η Κίνα υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ωφελούμενους από την οικονομική παγκοσμιοποίηση.
Κατά την τελευταία δεκαετία, ωστόσο, η κινεζική ηγεσία συνειδητοποίησε ότι τόσο συστημικά όσο και πολιτικά αυτό το μοντέλο μπορεί να μην είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα, καθώς η οπλοποίηση του εμπορίου, η ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής και η εμφάνιση νέων υβριδικών απειλών επαναδιατυπώνουν τους κανόνες του παιχνιδιού στη διεθνή σκηνή.
Ως εκ τούτου, το Πεκίνο έχει αρχίσει να κινείται προς ένα νέο οικονομικό μοντέλο που ενισχύει την εγχώρια αγορά και βιομηχανίες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, όπως η υψηλή τεχνολογία και οι καινοτομίες, για να κάνει την οικονομία της Κίνας πιο αυτοδύναμη και ανταγωνιστική.
Αυτό φάνηκε σε στρατηγικές όπως Made in China 2025 (είναι μια πρωτοβουλία για την πλήρη αναβάθμιση της κινεζικής βιομηχανίας), China Standards 2035 (επιδιώκει να γίνει πρωτοπόρος στην τεχνολογική ανάπτυξη, σχεδιάζοντας και κατασκευάζοντας τεχνολογικά συστήματα), καθώς και στη «στρατηγική διπλής κυκλοφορίας» του Πεκίνου, η οποία συνδυάζει την εγχώρια ενίσχυση με την επιλεκτική συνεργασία με ξένες εταιρείες και αγορές.
Τα επόμενα πέντε χρόνια του Xi θα αφορούν τη σταδιακή εφαρμογή τόσο των υφιστάμενων όσο και των νέων πολιτικών, με στόχο την επίτευξη ανάπτυξης υψηλής ποιότητας σε συνδυασμό με τη συνεχή τιτλοποίηση τόσο της οικονομικής όσο και της κοινωνικοπολιτικής ζωής. Στο πλαίσιο των αυξανόμενων σινοαμερικανικών εντάσεων, της πανδημίας του Covid-19 και του πολέμου στην Ουκρανία, ο Xi έχει τονίσει το θέμα της ασφάλειας σε πολλές περιπτώσεις, δηλώνοντας ότι «η ασφάλεια είναι το θεμέλιο της ανάπτυξης και της σταθερότητας, είναι η προϋπόθεση για την ευημερία». Ο Xi έχει υιοθετήσει έναν πολύ γνωστό όρο από τη ρητορική του ΚΚΚ για να περιγράψει αυτή την προσπάθεια: «αναζητώντας πρόοδο σε περιβάλλον σταθερότητας».
Μέσω αυτού του οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης, ο Xi ελπίζει επίσης να βάλει τέλος στα εσωτερικά προβλήματα της Κίνας – και κατ’ επέκταση να διατηρήσει τη νομιμότητα του ΚΚΚ. Η «κοινή ευημερία» είναι ένας γενικός όρος για το ΚΚΚ, το ακριβές περιεχόμενο του οποίου έχει αλλάξει υπό διαδοχικούς ηγέτες. Στο NPC, ο Xi εξήγησε ότι η επίτευξη κοινής ευημερίας θα σήμαινε «να βάζεις τους ανθρώπους σε προτεραιότητα» καταπολεμώντας τη διαφθορά, διασφαλίζοντας πιο ισότιμη κατανομή εισοδήματος, τελειοποιώντας το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και ενισχύοντας τις δημόσιες υπηρεσίες.
Το ευθυγράμμισε επίσης με τα σχέδιά του να πραγματοποιήσει «αυτο-μεταρρύθμιση» ή «αυτοεπανάσταση» του κόμματος – μια διαδικασία που φέρεται να στοχεύει στην υποστήριξη της ενότητας της ηγεσίας του κόμματος και έναν ευφημισμό για τη συνεχιζόμενη καταστολή των αντιπάλων του.
Τα σχέδια της Κίνας για την επίτευξη κοινής ευημερίας έχουν επίσης σχεδιαστεί για να καθησυχάσουν τον ιδιωτικό τομέα εν μέσω της ρυθμιστικής καταστολής του Πεκίνου στους τεχνολογικούς γίγαντες και σε ορισμένους άλλους τομείς. Ο Li Qiang, ο νέος πρωθυπουργός της Κίνας, εξήγησε πρόσφατα ότι «οι ιδιωτικές επιχειρήσεις θα απολαμβάνουν καλύτερο περιβάλλον και ευρύτερο χώρο ανάπτυξης» και τόνισε ότι «οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι σε όλα τα επίπεδα πρέπει ειλικρινά να φροντίζουν και να υποστηρίζουν την ανάπτυξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων». Με πολλούς επενδυτές να είναι ολοένα και πιο δύσπιστοι σχετικά με τη μακροπρόθεσμη ελκυστικότητα της κινεζικής αγοράς, οι παρατηρήσεις του Li απευθύνονταν τόσο σε εγχώριους επιχειρηματίες όσο και σε ξένους.
Το Πεκίνο γνωρίζει ότι οι προσπάθειές του για τη δημιουργία ενός νέου αναπτυξιακού παραδείγματος εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα της Κίνας να διατηρεί οικονομικούς δεσμούς με τον έξω κόσμο.
Αν και ο μακροπρόθεσμος στόχος είναι να γίνει η Κίνα πιο αυτοδύναμη, αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί εν μία νυκτί. Από αυτή την άποψη, οι πολιτικές του Xi θα υποστηρίξουν επίσης την ιδέα του «ανοίγματος υψηλών προδιαγραφών». Κάτω από αυτό το έμβλημα, η Κίνα ισχυρίζεται ότι είναι πρόθυμη να διευκολύνει την πρόσβαση στην αγορά και να μειώσει τους κινδύνους που συνδέονται με τις ξένες επενδύσεις, για παράδειγμα, περικόπτοντας στοιχεία στις λεγόμενες αρνητικές λίστες για πρόσβαση στην αγορά που περιορίζουν ή απαγορεύουν τις ξένες επενδύσεις. Επιπλέον, προσελκύοντας ξένες επενδύσεις σε στρατηγικά σημαντικούς τομείς, η κορυφαία ηγεσία της Κίνας θέλει να μειώσει το τεχνολογικό χάσμα μεταξύ της και άλλων προηγμένων οικονομιών, κυρίως των Ηνωμένων Πολιτειών.
Το αφήγημα του ανοίγματος υψηλών προδιαγραφών πιθανότατα θα αποτελέσει τη βάση των συνεχιζόμενων προσπαθειών του Πεκίνου να καθησυχάσει τους διεθνείς εταίρους του στη Δύση, ειδικά στην Ευρώπη, ότι παρά τις πολιτικές διαφορές, η ρεαλιστική συνεργασία με την Κίνα είναι ακόμα εφικτή. Σε αυτές τις γραμμές, η Κίνα θα εκμεταλλευτεί οποιαδήποτε σημάδια έλλειψης ενότητας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να προσπαθήσει δημιουργήσει ένα χάσμα μεταξύ της ηπείρου και των ΗΠΑ.
Το πρόσφατο ταξίδι του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στην Κίνα και ο τρόπος με τον οποίο το χειρίστηκε διπλωματικά το Πεκίνο αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ο Xi έστρωσε κόκκινο χαλί μπροστά στον Μακρόν, παρουσιάζοντάς τον ως τη «φωνή της λογικής» με τη μεγαλύτερη επιρροή στην Ευρώπη και έναν αληθινό Ευρωπαίο ηγέτη, που δεν φοβάται να «σταθεί απέναντι» στις ΗΠΑ.
Οι παρατηρήσεις του Μακρόν σχετικά με την ανάγκη να αντισταθεί η Ευρώπη στην πίεση για να γίνει «ακόλουθος της Αμερικής» αποτελούν ένα ευρέως διαδεδομένο επιχείρημα στα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης ότι η «ανεξαρτησία» της ΕΕ από τις ΗΠΑ είναι το κλειδί για τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα των δεσμών Κίνας-ΕΕ. Το Πεκίνο πιθανότατα θα συνεχίσει να έλκεται και να υποστηρίζει τις μεμονωμένες πολιτικές προτιμήσεις των πιο ισχυρών Ευρωπαίων ηγετών, όπως η ιδέα του Μακρόν για τη «στρατηγική αυτονομία» της Ευρώπης.
Το νέο οικονομικό πλαίσιο θα φέρει επίσης τις μεγάλες επιχειρήσεις σε δύσκολη θέση. Στις σχέσεις της με την Κίνα, η ΕΕ συνηγορεί υπέρ της απομάκρυνσης οποιουδήποτε ρίσκου σχεδιάζοντας να περιορίσει την εξάρτησή της από την Κίνα σε στρατηγικούς τομείς για να διατηρήσει την ανθεκτικότητα και την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αγοράς. Πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες, ειδικά από μεγαλύτερα κράτη μέλη, μπορεί να μπουν στον πειρασμό να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της Κίνας αντί να αναλάβουν μέρος του κόστους που σχετίζεται με την ατζέντα της ΕΕ για την απομάκρυνση του κινδύνου – κυρίως τη μετεγκατάσταση της παραγωγής από την Κίνα σε άλλες χώρες.
Το Πεκίνο θα προσπαθήσει επίσης να το εκμεταλλευτεί, ενθαρρύνοντας ξένες εταιρείες να ευθυγραμμίσουν τις δραστηριότητες και τα πρότυπά τους με την κινεζική αγορά, κάτι που θα συμπλήρωνε τη στρατηγική διπλής κυκλοφορίας του Xi. Αυτό μπορεί επίσης να είναι δελεαστικό για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, οι οποίες θα προστατεύονται περισσότερο σε περίπτωση σοβαρής πολιτικής κρίσης μεταξύ της Κίνας και της ΕΕ, εάν εξυπηρετούν μόνο την κινεζική αγορά.
Οι ευρωπαϊκές χώρες και η ΕΕ θα παραμείνουν κρίσιμοι εταίροι για την Κίνα του Xi, αλλά όσο πιο διχασμένη είναι η ήπειρος, τόσο το καλύτερο για το Πεκίνο. Από αυτή την προοπτική, το έργο της εξισορρόπησης της θέσης της ΕΕ έναντι της Κίνας για να αντικατοπτρίζει καλύτερα τον ρεβιζιονισμό του Xi και τις προκλήσεις που παρουσιάζει φαίνεται πιο πιεστικό και πιο δύσκολο να επιτευχθεί.
➪ Με πληροφορίες από: China’s State Council, European Council On Foreign Relations, CSIS
