Κάποτε η εξουσία είχε σύνορα, είχε σημαίες, πρωτεύουσες, στρατόπεδα, κοινοβούλια. Σήμερα η εξουσία είναι αποθηκευμένη σε servers, ταξιδεύει με οπτικές ίνες και μετριέται σε γραμμές κώδικα. Το νέο μεγάλο μέτωπο του 21ου αιώνα δεν είναι πια ανάμεσα σε ιδεολογίες, αλλά ανάμεσα στα κράτη και τις μητροπόλεις της ψηφιακής οικονομίας: τις εταιρείες της Big Tech και σε αυτόν τον πόλεμο τίποτα δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο ούτε οι κανόνες, ούτε οι νικητές.
Οι τεχνολογικοί κολοσσοί δεν μοιάζουν με τις κλασικές πολυεθνικές του 20ού αιώνα, δεν παράγουν απλώς προϊόντα, παράγουν υποδομές ζωής, διαχειρίζονται τα δίκτυα της επικοινωνίας, τις αγορές της πληροφορίας, τους δρόμους της δημόσιας συζήτησης. Η Google “φτιάχνει” τη γνώση του κόσμου, η Meta διαχειρίζεται τις κοινωνικές μας σχέσεις, η Amazon τις καταναλωτικές μας συνήθειες, η Apple το οικοσύστημα της καθημερινότητάς μας, η Microsoft τα εργαλεία της εργασίας μας. Είναι εταιρείες, αλλά λειτουργούν σαν άτυπα κράτη χωρίς εκλογές χωρίς σύνταγμα, χωρίς λογοδοσία με την κλασική έννοια του όρου.
Τα κράτη αντιδρούν αργά, οι νόμοι γράφονται με την ταχύτητα της γραφειοκρατίας και όχι με τον ρυθμό του λογισμικού. Μέχρι να νομοθετηθεί μια ρύθμιση για την προστασία των δεδομένων, έχουν ήδη αλλάξει τρεις φορές οι όροι χρήσης. Μέχρι να συζητηθεί ένας ψηφιακός φόρος, η εταιρεία έχει ήδη μεταφέρει τα κέρδη της σε άλλη φορολογική δικαιοδοσία. Το κράτος είναι βαρύ, η Big Tech είναι ρευστή κι αυτή η ασυμμετρία είναι το πραγματικό πεδίο μάχης.
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο αυτής της σύγκρουσης είναι η αντιστροφή ρόλων. Τα κράτη, που κάποτε έθεταν τους κανόνες της αγοράς, σήμερα διαπραγματεύονται με τις πλατφόρμες σαν ισότιμοι ή και ασθενέστεροι παίκτες. Οι κυβερνήσεις ζητούν από τη Meta να κατεβάσει περιεχόμενο, από το X να περιορίσει τη ρητορική μίσους, από την Google να αλλάξει τους αλγόριθμους αναζήτησης.
Στην καρδιά της σύγκρουσης βρίσκεται ένα παλιό ερώτημα με νέο περιεχόμενο: ποιος ασκεί πραγματικά εξουσία; Εκείνος που νομοθετεί ή εκείνος που ελέγχει τα μέσα μέσα από τα οποία κυκλοφορεί η πληροφορία; Οι πλατφόρμες δεν αποφασίζουν απλώς τι βλέπουμε, αποφασίζουν τι αποκτά σημασία. Τι γίνεται ορατό και τι βυθίζεται στην αόρατη σιωπή του αλγορίθμου και αυτή η εξουσία είναι βαθιά πολιτική, ακόμη κι όταν παρουσιάζεται ως τεχνική ουδετερότητα.
Η σύγκρουση δεν περιορίζεται στη Δύση. Η Κίνα επιχείρησε να δώσει ένα διαφορετικό μοντέλο: ισχυρό κράτος πάνω από πανίσχυρες τεχνολογικές εταιρείες. Το αποτέλεσμα ήταν ένα είδος ψηφιακού αυταρχισμού, όπου η τεχνολογία δεν υπονομεύει την κρατική ισχύ αλλά την ενισχύει. Στην Ευρώπη το μοντέλο είναι πιο σύνθετο: αυστηρή ρύθμιση, βαριά πρόστιμα, αλλά περιορισμένη τεχνολογική κυριαρχία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες από την άλλη ζουν με μια βαθιά αντίφαση: οι εταιρείες τους κυριαρχούν στον κόσμο, αλλά το κράτος τους δυσκολεύεται να τις ελέγξει χωρίς να πλήξει τη δική του παγκόσμια ισχύ.
Η τεχνητή νοημοσύνη ανεβάζει τη σύγκρουση σε άλλο επίπεδο. Όταν λίγες εταιρείες ελέγχουν τα πιο ισχυρά υπολογιστικά μοντέλα, τους μεγαλύτερους όγκους δεδομένων και τις κρίσιμες υποδομές cloud, η εξουσία παύει να είναι μόνο οικονομική ή επικοινωνιακή. Μετατρέπεται σε στρατηγική. Ποιος ελέγχει τα μοντέλα που προβλέπουν, συστήνουν, αυτοματοποιούν; Ποιος αποφασίζει ποια δεδομένα τροφοδοτούν αυτά τα συστήματα και με ποιες προτεραιότητες; Δεν είναι απλώς θέμα καινοτομίας, είναι θέμα κυριαρχίας.
Τα κράτη προσπαθούν να απαντήσουν με νόμους, επιτροπές, διεθνείς συμφωνίες. Όμως η Big Tech απαντά με λογική πλατφόρμας: αλλάζει τους όρους, μεταφέρει δραστηριότητες, απορροφά ανταγωνιστές, δημιουργεί τετελεσμένα. Η εξουσία της δεν στηρίζεται μόνο στο χρήμα, αλλά στην εξάρτηση. Δεν μπορείς εύκολα να φύγεις από το ψηφιακό οικοσύστημα χωρίς να πληρώσεις κοινωνικό, επαγγελματικό, ακόμη και υπαρξιακό κόστος. Η έξοδος δεν είναι απλή υπόθεση όταν η ίδια σου η ταυτότητα είναι αποθηκευμένη σε διακομιστές τρίτων.
Στη βαθύτερή του μορφή, η διαμάχη Big Tech vs κράτη δεν είναι απλώς μια νομική ή οικονομική αντιπαράθεση. Είναι σύγκρουση δύο διαφορετικών λογικών οργάνωσης του κόσμου. Το κράτος λειτουργεί με κανόνες, σύνορα, διαδικασίες, χρονικούς κύκλους. Η Big Tech λειτουργεί με δεδομένα, ροές, πειραματισμό, συνεχή αναβάθμιση. Το κράτος υπόσχεται σταθερότητα. Οι πλατφόρμες υπόσχονται ταχύτητα και στην εποχή της ταχύτητας, η σταθερότητα συχνά μοιάζει με αδυναμία.
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν αυτός ο πόλεμος μπορεί να έχει ισορροπία. Μπορεί η δημοκρατική λογοδοσία να σταθεί απέναντι στην αλγοριθμική ισχύ; Μπορεί το δημόσιο συμφέρον να επιβληθεί απέναντι σε οικοσυστήματα που σχεδιάστηκαν για να μεγιστοποιούν την εμπλοκή, το κέρδος και τη συλλογή δεδομένων; Ή θα ζήσουμε σε έναν κόσμο όπου οι κυβερνήσεις θα είναι απλώς ρυθμιστικές αρχές των ψηφιακών κολοσσών;
Ίσως το πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτή η σύγκρουση εξελίσσεται χωρίς θεατές. Όλοι εμείς είμαστε ταυτόχρονα πολίτες και χρήστες, ψηφοφόροι και δεδομένα. Τα κράτη και οι Big Tech διαπραγματεύονται την εξουσία του αύριο, το μόνο βέβαιο είναι ότι το έδαφος κάτω από τα πόδια της δημοκρατίας γίνεται όλο και πιο ψηφιακό και κατά συνέπεια όλο και πιο αβέβαιο.
