Από τον Δεκέμβριο οι έφηβοι της Αυστραλίας θα βρεθούν μπροστά σε μια πραγματικότητα που μοιάζει ξένη στον υπόλοιπο κόσμο: τη ζωή χωρίς social media. Με τον Νόμο για το Ελάχιστο Όριο Ηλικίας στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης που πέρασε το 2024 η χώρα γίνεται η πρώτη στον πλανήτη που απαγορεύει την πρόσβαση σε TikTok, Instagram, Snapchat και YouTube για άτομα κάτω των 16 ετών. Ένα τολμηρό βήμα που συγκλονίζει την κοινωνία, διχάζει την πολιτική σκηνή και προκαλεί πονοκέφαλο στις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες. 

Ο νόμος γεννήθηκε μέσα από μια συζήτηση που ξεκίνησε σε οικογενειακό τραπέζι. Η δικηγόρος Ανναμπελ Γουέστ διάβασε το βιβλίο του Τζόναθαν Χάιντ The Anxious Generation και μίλησε στον σύζυγό της, τον πρωθυπουργό της Νότιας Αυστραλίας Πίτερ Μαλιναούσκας για την ανάγκη να προστατευθούν οι νέοι. Εκείνος πήρε την πρωτοβουλία να προτείνει νομοθεσία που σε ελάχιστο χρόνο αγκαλιάστηκε από την ομοσπονδία και μετατράπηκε σε εθνικό νόμο. Μια σπάνια περίπτωση όπου η ανησυχία των γονιών έδωσε απευθείας ώθηση στην πολιτική πράξη. 

Η υποδοχή υπήρξε εντυπωσιακή. Το 77% των Αυστραλών στηρίζει την απαγόρευση, βλέποντάς την ως απαραίτητο ανάχωμα σε έναν κόσμο όπου η εφηβεία μοιάζει να έχει μετατραπεί σε ατελείωτη μάχη με ειδοποιήσεις, likes και εθιστικά βίντεο. «Οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους έξω από τα κινητά και μέσα στο γήπεδο» δήλωσε ο πρωθυπουργός Άντονι Αλμπανίζι αποτυπώνοντας το λαϊκό αίσθημα. Η φράση του συμπύκνωσε την αγωνία μιας κοινωνίας που βλέπει τα παιδιά της να μεγαλώνουν σε μια πραγματικότητα μισή φυσική και μισή ψηφιακή. 

Πίσω από τη θριαμβευτική στήριξη κρύβονται φωνές που ανησυχούν. Οι ίδιες οι εταιρείες τεχνολογίας φοβούνται πρόστιμα που αγγίζουν τα 50 εκατομμύρια δολάρια Αυστραλίας αν αποτύχουν να κρατήσουν τους ανήλικους μακριά. Οι έφηβοι από την άλλη νιώθουν ότι χάνουν κάτι περισσότερο από μια εφαρμογή: χάνουν χώρους κοινότητας, ταυτότητας και έκφρασης. 

Η 18χρονη Ελένα Μιτρέφσκα, μέλος του Youth Council για την Ηλεκτρονική Ασφάλεια το περιγράφει με ένταση: «Στην αρχή φάνηκε καλή ιδέα, αλλά όσο περνάει ο καιρός πιστεύω πως αφαιρείται ένας ολόκληρος κόσμος επικοινωνίας». Για εκείνη, όπως και για πολλούς νέους το TikTok ή το YouTube δεν είναι απλώς διασκέδαση, αλλά γέφυρες με κοινότητες που δεν θα μπορούσαν να βρουν αλλού. Θυμάται πως ξεπέρασε ομοφοβικά στερεότυπα χάρη σε μικρά βίντεο από καλλιτεχνικά κολλέγια στο YouTube· «δεν υπάρχει τηλεφωνικός κατάλογος για να βρεις άλλα παιδιά σαν εσένα» σημειώνει. 

Η ανησυχία της Μιτρέφσκα δεν είναι μοναδική. Πολλοί στο συμβούλιο υπογραμμίζουν πως η πλήρης απαγόρευση μοιάζει περισσότερο με απόπειρα «να θάψει κανείς τα κεφάλια των νέων στην άμμο» αντί να αντιμετωπίσει τα πραγματικά προβλήματα: τον εθιστικό σχεδιασμό των εφαρμογών, την έκθεση σε βίαιο ή τοξικό περιεχόμενο, τον κυβερνοεκφοβισμό. Ο 17χρονος Ράγκου Βιτζαγιάν προτείνει κάτι διαφορετικό: μια περίοδο «δοκιμαστικής χρήσης», όπως το μαθητικό δίπλωμα οδήγησης, όπου οι νέοι θα μαθαίνουν σταδιακά πώς να πλοηγούνται στον ψηφιακό κόσμο. 

Από την πλευρά τους οι ρυθμιστικές αρχές υποστηρίζουν ότι το μέτρο είναι περισσότερο εκπαιδευτικό παρά τιμωρητικό. «Κατανοούμε ότι η καθυστέρηση στην πρόσβαση δεν λύνει τα πάντα, αλλά εισάγει μια απαραίτητη τριβή σε ένα σύστημα που μέχρι τώρα δεν είχε καμία» εξηγεί η Επίτροπος για την Ηλεκτρονική Ασφάλεια, Τζούλι Ίνμαν Γκραντ. Στόχος είναι να δοθεί στους γονείς χρόνος και εργαλεία, ώστε να καλλιεργήσουν κριτική σκέψη, ανθεκτικότητα και ψηφιακή παιδεία στα παιδιά τους πριν βουτήξουν ανεξέλεγκτα στον ωκεανό του διαδικτύου. 

Η πραγματικότητα παραμένει σύνθετη. Για τους ενηλίκους η ιδέα θυμίζει μια ρομαντική επιστροφή σε εποχές όπου οι φιλίες γεννιούνταν στην αλάνα και οι δεσμοί χτίζονταν πρόσωπο με πρόσωπο. Για τους εφήβους όμως, τα social media δεν είναι απλώς μια μόδα. Είναι το νερό στο οποίο κολυμπούν καθημερινά, ο τόπος όπου φτιάχνουν ταυτότητες, δοκιμάζουν ιδέες, μοιράζονται αγωνίες. Η απουσία τους αφήνει ένα κενό που δύσκολα μπορεί να καλυφθεί από την απλή επιστροφή στο γήπεδο ή στο πάρκο. 

Η Μιτρέφσκα το συνοψίζει με σαφήνεια: «Η αφαίρεση των social media για τους κάτω των 16 δεν θα κάνει το να είσαι 16 όπως ήταν πριν τα social media. Είναι ένα κομμάτι απόλυτα ενσωματωμένο στην καθημερινότητα». Οι νέοι αναζητούν απαντήσεις μέσα στα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα και στα ομαδικά chats, ακόμα κι όταν το θέμα είναι η απουσία τους από αυτά. 

Απέναντι σε αυτόν τον καταιγισμό αντιθέσεων, το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: μπορεί ένα νομικό μέτρο, όσο αυστηρό κι αν είναι, να αλλάξει την ουσία της εφηβείας στον 21ο αιώνα; Ή μήπως η πραγματική μάχη δεν δίνεται στην απαγόρευση, αλλά στην εκπαίδευση, στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης, στην οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης; 

Η Αυστραλία αποφάσισε να πειραματιστεί πρώτη. Ο υπόλοιπος κόσμος παρακολουθεί με ενδιαφέρον, κάποιοι με θαυμασμό, άλλοι με σκεπτικισμό. Στο τέλος ίσως αποδειχθεί πως η απαγόρευση είναι απλώς η αρχή μιας μακράς πορείας, όπου το ζητούμενο δεν είναι να εξαφανιστεί η ψηφιακή πραγματικότητα, αλλά να γίνει ανθρώπινη, βιώσιμη και πιο δίκαιη για τους πιο ευάλωτους: δηλαδή τους εφήβους. 

*Mε στοιχεία από το Wired.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.