Tα πράγματα στις Ηνωμένες πολιτείες είναι πρωτόγνωρα. Η ίδια η καθημερινότητα αναδεικνύει τη σύγκρουση ανάμεσα σε κυβερνητικές ενέργειες που επιχειρούν να περιορίσουν ή να ξαναγράψουν την ιστορία και στις προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών να διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη και την πολιτιστική κληρονομιά της “Μαύρης” κοινότητας μέσω της ψηφιακής αρχειοθέτησης. Πρόκειται για έναν αγώνα όχι μόνο για την ιστορία, αλλά και για την ταυτότητα και την αλήθεια. 

Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, στη Βιβλιοθήκη Ερευνών της Λεωφόρου Όμπερν στην Ατλάντα μερικές δεκάδες συμμετέχοντες ξεκίνησαν ένα ετήσιο πρόγραμμα με σκοπό να επιστρέψουν την αποστολή της διατήρησης της ιστορίας των Αφροαμερικανών στα χέρια των μελών της ίδιας της κοινότητας. 

«Θέλουμε να ανοίξουμε μια συζήτηση που να ρωτά: “Πώς μοιάζει όταν μια κοινότητα “Μαύρων” ανθρώπων έρχεται μαζί για να αποφασίσει τι θα συλλέξει;”» υποστηρίζει η Μακίμπα Φόστερ, συνιδρύτρια του Web Archiving School (WARC), ενός νέου εκπαιδευτικού προγράμματος που διδάσκει μεθόδους ψηφιακής διατήρησης βασισμένες σε μια “ηθική της φροντίδας”. «Δεν θέλουμε να εξαρτόμαστε από θεσμούς ώστε οι άνθρωποι να έχουν αυτές τις δεξιότητες. Θα κάνουν πίσω όταν τους συμφέρει». 

Το WARC (Web Archiving School) δεν θα μπορούσε να έχει έρθει σε πιο κρίσιμη στιγμή. Από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει “επιτεθεί” στην ποικιλομορφία, την ισότητα και την ένταξη (DEI), δεσμευόμενος να καταπολεμήσει τον «αντι-λευκό ρατσισμό». Αρχικά υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα για τον τερματισμό των «ριζοσπαστικών και σπάταλων» πρακτικών προσλήψεων με βάση τη διαφορετικότητα στις ομοσπονδιακές υπηρεσίες και στη συνέχεια ακολούθησε με ένα άλλο διάταγμα που στόχευε απευθείας τα προγράμματα DEI στον ιδιωτικό τομέα. Αλλά δεν σταμάτησε εκεί. Τον Μάρτιο υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα κατηγορώντας το Ίδρυμα Smithsonian ότι «έχει επηρεαστεί από μια διχαστική, φυλοκεντρική ιδεολογία». 

Συνολικά αυτές οι κινήσεις αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας της κυβέρνησης να καθαρίσει την αμερικανική κοινωνία από την αποκαλούμενη «woke ιδεολογία» και να «σφυρηλατήσει μια κοινωνία που είναι τυφλή στο χρώμα και βασισμένη στην αξιοκρατία». 

«Υπάρχει μια προσπάθεια απανθρωποποίησης» τονίζει ο Bergis Jules, αρχειοθέτης και συνιδρυτής του WARC. «Η πρώτη πράξη αφαίρεσης της ανθρώπινης υπόστασης είναι να αρνηθείς ότι κάποιος έχει ιστορία. Κι αν προσπαθείς να την αφαιρέσεις, τότε ουσιαστικά λες ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να υπάρχουν». 

Η πρώτη τάξη του WARC —22 υπότροφοι με υπόβαθρο που εκτείνεται από την έρευνα και την επιστήμη βιβλιοθηκών έως τις εικαστικές και ηχητικές τέχνες— εκπαιδεύονται για να γίνουν η επόμενη γενιά των Αφροαμερικανών «εργατών μνήμης» με τα κατάλληλα εργαλεία για να διατηρήσουν ψηφιακά τις ιστορίες που είναι σημαντικές για τους ίδιους. Καθώς πολλές δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες ευθυγραμμίζονται γρήγορα με τα διατάγματα του Τραμπ, η Foster λέει ότι δεν πρόκειται να βασιστεί σε παραδοσιακά ιδρύματα για αυτή τη σημαντική εργασία. 

«Όταν έρθει η ώρα να κάνεις μια δήλωση υπέρ του DEI και είναι της μόδας, είναι cool. Αλλά όταν τα πράγματα δυσκολεύουν και κάποιος σου λέει “δεν μπορείς να το κάνεις αυτό”, οι άνθρωποι κάνουν πίσω πολύ γρήγορα» λέει χαρακτηριστικά. Το WARC είναι το βασικό πρόγραμμα της συλλογικότητας “Archiving the Black Web“, που ιδρύθηκε το 2019 από τους Foster και Jules, εμπνευσμένοι εν μέρει από την εργασία τους τεκμηριώνοντας το κίνημα Black Lives Matter. 

Οι προσπάθειές τους έρχονται σε μια στιγμή που μελετητές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τον νέο πόλεμο του Τραμπ ενάντια στα μουσεία — και την ίδια την ιστορία. «Με αυτή την αφελή προσπάθεια να ελέγξει πως καταγράφεται και ερμηνεύεται το παρελθόν, η κυβέρνηση Τραμπ έχει πατήσει σε ναρκοπέδιο» έγραψε ο David Blight, πρόεδρος της Οργάνωσης Αμερικανών Ιστορικών. 

Τον Μάρτιο, μια βιογραφία του Τζάκι Ρόμπινσον, μέλους του Hall of Fame του μπέιζμπολ αποσύρθηκε από τη Βιβλιοθήκη Nimitz της Ναυτικής Ακαδημίας των ΗΠΑ, μαζί με 400 ακόμα βιβλία που σχετίζονταν με την DEI. Τον επόμενο μήνα, η Υπηρεσία Εθνικών Πάρκων αφαίρεσε αναφορές στον ρόλο της Χάριετ Τάμπμαν στον αγώνα κατά της δουλείας από μια ιστοσελίδα — πληροφορίες που αργότερα αποκαταστάθηκαν. Στο εκτελεστικό διάταγμα που στοχεύει το δίκτυο μουσείων του Smithsonian, ο Τραμπ αναφέρεται στην έκθεση The Shape of Power: Stories of Race and American Sculpture, του Μουσείου Αμερικανικής Τέχνης, ως μέρος μιας υποτιθέμενης συντονισμένης προσπάθειας να «παρουσιαστούν οι αμερικανικές και δυτικές αξίες ως εγγενώς επιβλαβείς και καταπιεστικές». 

Η Meredith D. Clark, καθηγήτρια φυλής και πολιτικής επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο UNC-Chapel Hill, δήλωσε ότι τα μουσεία είναι παρόμοια με «δημόσιες καταθέσεις εμπιστοσύνης» και ότι η επίθεση της κυβέρνησης Τραμπ εναντίον τους είναι μια απόπειρα να καθοριστεί ποιος ανήκει και ποιος όχι. 

«Ένα από τα πράγματα που πρέπει να κάνει η εξουσία για να επεκταθεί και να κατακτήσει είναι να πείσει τον κόσμο ότι δεν υπάρχει ελπίδα στην αντίσταση. Και ένα εργαλείο γι’ αυτό είναι η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς», λέει η Clark, συγγραφέας του We Tried to Tell Y’all: Black Twitter and the Rise of Digital Counternarratives. «Μπορείς να δεις αυτά τα μοτίβα παντού — από το Ολοκαύτωμα και το κάψιμο βιβλίων έως πιο πρόσφατα τη καταστροφή ιστορικών αρχείων και αντικειμένων στη Συρία». 

Αν και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι γεμάτα ρατσισμό και μίσος, από το X έως το TikTok έχουν γίνει πλέον ουσιαστικά μέσα αντίστασης, καθώς τα ψηφιακά μέσα αποτελούν τον πρωταρχικό τρόπο επικοινωνίας. Καθώς τα γεγονότα γίνονται όλο και πιο εύκολο να παραποιηθούν λόγω της Τεχνητής Νοημοσύνης και της έλλειψης εποπτείας, η πληροφορία —και η πρόσβαση σε αυτή— γίνεται ακόμα πιο ζωτικής σημασίας. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους οι ακτιβιστές και εκπαιδευτικοί αντιδρούν παραδοσιακά είναι μέσω της δημιουργίας crowdsourced syllabi: συλλογών με προτεινόμενους πόρους σχετικά με ζητήματα όπως η αστυνομική βία, η λευκή υπεροχή και η φυλή για χρήση στην εκπαίδευση. 

Το είδαμε στις καμπάνιες στο Twitter από το 2014, μετά τη δολοφονία του άοπλου Αφροαμερικάνου εφήβου Michael Brown από την αστυνομία και το 2017, μετά τη συγκέντρωση Unite the Right, όπου ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις και ένας υπέρμαχος της λευκής ανωτερότητας δολοφόνησε μια γυναίκα με το αυτοκίνητό του. 

Η Foster λέει ότι η χώρα υπέστη μια «παιδαγωγική μεταστροφή» κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. 

«Οι Αφροαμερικάνοι έλεγαν ότι η άγνοια δεν αποτελεί πλέον δικαιολογία. Οι άνθρωποι δημοσίευαν λίστες ανάγνωσης, μοιράζονταν τα προγράμματα σπουδών τους. Ξαφνικά μπορούσες να μορφωθείς πάνω σε αυτά τα ζητήματα και εγώ ήθελα να το καταγράψω αυτό» υποστηρίζει η Foster. «Όταν πρόκειται για την επίσημη τεκμηρίωση της ιστορίας, συνήθως δεν ενδιαφέρονται για το τι πιστεύουμε εμείς», αναφέρει για τα μεγάλα, συχνά ομοσπονδιακά υποστηριζόμενα ιδρύματα — γι’ αυτό και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει τόσο κρίσιμα. 

Οι Εθνικές Βιβλιοθήκες και το Internet Archive ήταν για ένα διάστημα οι βασικοί φορείς που είχαν ως αποστολή την καταγραφή του διαδικτύου. Όμως «μόνο ένα μικρό σύνολο ανθρώπων συμμετείχε σε αυτή την κοινότητα», λέει ο Jules, «και οι Αφροαμερικάνοι που σπούδαζαν για να γίνουν αρχειοθέτες δεν καλούνταν σε αυτά τα δίκτυα». 

Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Internet Archive που ιδρύθηκε το 1996 λειτουργεί ως μια μορφή βιβλιοθήκης: περιλαμβάνει 835 δισεκατομμύρια ιστοσελίδες, 44 εκατομμύρια βιβλία και κείμενα και 15 εκατομμύρια ηχητικά αρχεία, μεταξύ άλλων τεκμηρίων. Πολλοί σήμερα το θεωρούν τη συλλογική μνήμη του διαδικτύου. Τον Απρίλιο το Internet Archive, το οποίο ήδη αντιμετώπιζε νομικά προβλήματα από την Universal Music Group και τον εκδοτικό οίκο Hachette έγινε στόχος του Υπουργείου Κυβερνητικής Αποδοτικότητας του Elon Musk, όταν η υπηρεσία διέκοψε τη χρηματοδότηση του National Endowment for the Humanities που στήριζε το αρχείο. 

Παρά την «εκκαθάριση» της κυβέρνησης, ο Rudy Fraser, δημιουργός της πλατφόρμας Blacksky λέει ότι «ενθαρρύνεται από τις προσπάθειες διατήρησης» που έχει δει μέχρι τώρα, συμπεριλαμβανομένων αυτών από το Innovation Lab της Νομικής Βιβλιοθήκης του Χάρβαρντ —που διασώζει ομοσπονδιακά δεδομένα— και εταιρείες όπως η Joy Media που αξιοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη και την εικονική πραγματικότητα για να σαρώνουν και να σχολιάζουν αφρικανικά τεκμήρια, καθιστώντας τα προσβάσιμα στους ανθρώπους της ηπείρου που διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να τα δουν. 

Το 2023, ο Fraser ίδρυσε το Blacksky, μια εξατομικευμένη ροή και υπηρεσία εποπτείας περιεχομένου, η οποία γρήγορα εξελίχθηκε σε βασικό σημείο συνάντησης για πολλούς Αφροαμερικάνους χρήστες στην πλατφόρμα Bluesky. Όπως επισημαίνει, βλέπει επίσης το Blacksky ως ένα ζωντανό αρχείο. Αυτή τη στιγμή η βάση δεδομένων του περιέχει 17 εκατομμύρια δημοσιεύσεις από Αφροαμερικάνους χρήστες τα τελευταία δύο χρόνια (εξαιρουμένων διαγραφών και παρεμβάσεων εποπτείας). «Επειδή το πρωτόκολλο AT είναι δημόσιο και η υλοποίηση του Blacksky είναι ανοιχτού κώδικα, οποιοσδήποτε με τις κατάλληλες τεχνικές γνώσεις θα μπορούσε να ανασυνθέσει το dataset —χωρίς τις ενέργειες εποπτείας— ακόμα κι αν εξαφανίζονταν οι κύριες βάσεις δεδομένων μας» λέει. «Τα εργαλεία ανοιχτού και αποκεντρωμένου λογισμικού εξασφαλίζουν ότι, αν οποιαδήποτε εταιρεία γίνει στόχος κρατικής παρέμβασης, οι κοινότητες που εξαρτώνται από την υποδομή της θα μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν». 

Οι προσπάθειες διατήρησης της ιστορίας έχουν πάρει επίσης τη μορφή ανεπίσημων μαθημάτων για τα πολιτικά δικαιώματα σε πανεπιστημιουπόλεις. Όταν το μάθημα της αρθρογράφου της Washington Post Karen Attiah για τη φυλή, τα ΜΜΕ και την παγκόσμια ιστορία καταργήθηκε από το Πανεπιστήμιο Columbia τον Απρίλιο, η ίδια αποφάσισε να «απελευθερώσει το διδακτικό της έργο» προσφέροντάς το ως διαδικτυακό μάθημα, το οποίο ονόμασε εύστοχα «Καλοκαιρινό Σχολείο Αντίστασης» (Resistance Summer School). 

«Δεν είναι εποχή για να κρατείται όμηρος η ιστορική γνώση από ιδρύματα που γονατίζουν στον αυταρχισμό και τον φόβο», έγραψε στο Substack της. Η ανταπόκριση ήταν συγκλονιστική: σύμφωνα με την Attiah, μέσα σε 48 ώρες όλες οι 500 διαθέσιμες θέσεις καλύφθηκαν, ενώ η λίστα αναμονής αριθμεί σήμερα πάνω από 3.000 άτομα. 

Είναι ακόμη νωρίς για να πούμε ποιος θα είναι το μακροπρόθεσμος αντίκτυπος της επίθεσης του Τραμπ στην “Μαύρη ιστορία”, ωστόσο οι Foster και Jules δηλώνουν ότι δεν πτοούνται από τη δουλειά που έχουν μπροστά τους. «Τι σημαίνει για την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, αυτή τη στιγμή, να είναι θεματοφύλακας της ιστορίας των “Μαύρων”; Αρκεί μία υπογραφή για να αρχίσει η αποδόμηση. Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον;» λέει ο Jules. 

Τελικά, όπως τονίζει η Clark δεν μπορούμε να χαράξουμε πορεία προς ένα καλύτερο μέλλον χωρίς προσπάθειες διατήρησης από τη βάση της κοινωνίας. «Η καταστροφή αυτών των ιστοριών και των αρχείων καθιστά δυσκολότερο για τους ανθρώπους να θυμούνται πώς έμοιαζε η πρόοδος. Τόσο οι επιτυχίες της όσο και οι αποτυχίες της και κάνει πιο δύσκολο να φανταστούμε πώς μπορεί να μοιάζει η μελλοντική πρόοδος. Κι αυτός είναι ολόκληρος ο σκοπός». 

*Με στοιχεία από το Wired.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.