Ξεχάστε την καρτποσταλική Μεσόγειο των παιδικών καλοκαιριών και των δειλινών στην ταβέρνα. Η θάλασσα που γνώριζαν οι προηγούμενες γενιές έχει αρχίσει να μοιάζει όλο και περισσότερο με τις τροπικές ζώνες του Ινδο-Ειρηνικού. Και αυτό δεν είναι ποιητική υπερβολή αλλά επιστημονική διαπίστωση. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της WWF, η Μεσόγειος φιλοξενεί πλέον πάνω από 280 εξωτικά είδη, εκ των οποίων τα 190 είναι ψάρια, εισβολείς από άλλα υδάτινα οικοσυστήματα. Τα λεοντόψαρα και οι λαγοκέφαλοι δεν είναι πλέον εξωτικά παράδοξα, αλλά ενδημικά σύμβολα ενός νέου υποθαλάσσιου καθεστώτος.
Η ραγδαία αύξηση της θερμοκρασίας, η οποία είναι 20% ταχύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο, και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας (που αναμένεται να φτάσει το ένα μέτρο έως το 2100) οδηγούν τη Mare Nostrum να γίνει η πιο αλμυρή και η ταχύτερα θερμαινόμενη θάλασσα του πλανήτη. Αυτό δεν είναι ένα φυσικό ατύχημα. Είναι αποτέλεσμα συστηματικής αδράνειας. Η Μεσόγειος, που παραδοσιακά λειτουργούσε ως γέφυρα πολιτισμών, τώρα απειλείται να μετατραπεί σε νεκροταφείο βιοποικιλότητας και σε ζώνη κινδύνου για την αλιεία, την υγεία και την οικονομία των παραμεσόγειων λαών.
Η WWF δεν μασάει τα λόγια της: «Χρειάζεται επείγουσα δράση, τόσο για τη δραστική μείωση των εκπομπών όσο και για την προσαρμογή των κοινοτήτων στην υπερθέρμανση της θάλασσας». Δεν πρόκειται για οικολογικό ρομαντισμό, αλλά για αγώνα επιβίωσης. Η Μεσόγειος δεν είναι πια ένα αθώο μπλε σκηνικό – είναι το επόμενο μέτωπο της κλιματικής κρίσης.
«Τα σενάρια που μας παρουσιάζονται από ειδικούς και επιστήμονες για το μέλλον της Μεσογείου – σενάρια που μιλούν για μια ραγδαία επιταχυνόμενη άνοδο της θερμοκρασίας και την είσοδο σε αυτήν πολυάριθμων ξένων θαλάσσιων ειδών – μας δείχνουν ότι η Mare Nostrum κινδυνεύει να αλλάξει πρόσωπο πολύ γρήγορα με αναπόφευκτες συνέπειες για το ευρύτερο οικοσύστημα. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, είναι απαραίτητο να επικεντρωθούμε στην μεσογειακή λεκάνη, τουλάχιστον έως το 2030», δήλωσε η πρόεδρος του WWF Ιταλίας, Donatella Bianchi.
Πώς όμως γίνεται αυτή η αλλαγή στην μεσογειακή λεκάνη και το οικοσύστημα της Μεσογείου; Όλα ξεκινάνε από την Διώρυγα του Σουέζ, η οποία ενώνει την Μεσόγειο με τον Κόλπο του Σουέζ και τον Ινδικό ωκεανό.
Πολλά ψάρια βρίσκουν στα μεσογειακά νερά τις ιδανικές συνθήκες για να ζούνε, καθώς η Μεσόγειος είναι πιο ζεστή ως θάλασσα, αλλά διαθέτει υψηλότερη αλατότητα και οξίνιση των υδάτων της, οπότε η προσωρινή «μετανάστευση» αυτών των ειδών, μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, γίνεται… μόνιμη εγκατάσταση – μια εγκατάσταση που επωφελείται από την ταυτόχρονη μείωση του πληθυσμού άλλων θαλάσσιων ειδών λόγω της υπεραλίευσης.
Κάπως έτσι, η Μεσόγειος έχει γεμίσει με σχεδόν 300 νέα είδη ψαριών, προερχόμενα από τον Ινδικό και Ειρηνικό ωκεανό. Λόγου χάρη, στην Απουλία της Ιταλίας αλλά και στη Ζάκυνθο εθεάθησαν δηλητηριώδη λεοντόψαρα, δηλητηριώδεις λαγοκέφαλοι λυμαίνονται τα νερά των τουρκικών ακτών, ενώ η Αδριατική γέμισε με μπλε καβούρια. Όλα αυτά είναι είδη που πριν 15-20 τα συναντούσαμε μόνο σε… ντοκιμαντέρ και σίγουρα όχι στα νερά της Μεσογείου, με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ότι, ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο η βιοποικιλότητα καταρρέει.
Και πώς να μην συμβεί αυτό, όταν, π.χ. το λεοντόψαρο, στηριζόμενο πάνω στις συνήθειές του, στο σημείο που επιλέγει να αναπαράγεται μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση των πληθυσμών των μικρών ψαριών έως και κατά 95%!
Καθοριστικής σημασίας ο «θαλάσσιος καύσωνας»
Για όλα τα προαναφερθέντα, κομβικής σημασίας αποδεικνύεται ένα περιβαλλοντικό γεγονός. Κατά το δεύτερο μισό του περασμένου Μαΐου, παρατηρήθηκαν ιδιαίτερα υψηλές για την εποχή, τιμές θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας στην περιοχή της Δυτικής Μεσογείου. Μιλάμε για θερμικές αποκλίσεις που ξεπερνούν τους +5°C, λόγου χάρη στον Κόλπο του Λέοντα στη Νότια Γαλλία και στη Βαλεαρική Θάλασσα στην Ανατολική Ισπανία.
Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «καύσωνας της θάλασσας» («marine heatwave») και παρατηρείται με ολοένα και αυξανόμενη συχνότητα ιδιαίτερα την τελευταία εικοσαετία σε διάφορες θαλάσσιες περιοχές, της υφηλίου, συμπεριλαμβανομένης, εσχάτως, και της Μεσογείου.
Ως «θαλάσσιο καύσωνα» καλούμε τις μεγάλες ποσότητες θερμότητας τις οποίες απορροφά ο ωκεανός, ως αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασής του με την ατμόσφαιρα, οι οποίες με την σειρά τους δημιουργούν μια παρατεταμένη αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειακών αλλά και των βαθύτερων στρωμάτων της θάλασσας.
Δύο είναι οι κύριοι παράγοντες που δημιουργούν τον καύσωνα της θάλασσας: Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η άπνοια στην ατμόσφαιρα που δεν ευνοεί την ανάμειξη των επιφανειακών νερών με τα βαθύτερα και πιο ψυχρά νερά και τα ωκεάνια ρεύματα που μεταφέρουν θερμές μάζες νερού από άλλες λεκάνες και υδάτινα οικοσυστήματα.
Οι επιπτώσεις του «καύσωνα της θάλασσας» είναι, ασφαλώς, ξεκάθαρες, σύμφωνα με τους επιστήμονες και μεταξύ αυτών είναι η ολική εξαφάνιση θαλασσίων ειδών, αλλά και η μετανάστευση προς άλλα, περιβαλλοντικά φιλικότερα, θαλάσσια οικοσυστήματα όλων εκείνων των ψαριών που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις υψηλές θερμοκρασίες της θάλασσας.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Ξεχάστε την καρτποσταλική Μεσόγειο των παιδικών καλοκαιριών και των δειλινών στην ταβέρνα. Η θάλασσα που γνώριζαν οι προηγούμενες γενιές έχει αρχίσει να μοιάζει όλο και περισσότερο με τις τροπικές ζώνες του Ινδο-Ειρηνικού. Και αυτό δεν είναι ποιητική υπερβολή αλλά επιστημονική διαπίστωση. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της WWF, η Μεσόγειος φιλοξενεί πλέον πάνω από 280 εξωτικά είδη, εκ των οποίων τα 190 είναι ψάρια, εισβολείς από άλλα υδάτινα οικοσυστήματα. Τα λεοντόψαρα και οι λαγοκέφαλοι δεν είναι πλέον εξωτικά παράδοξα, αλλά ενδημικά σύμβολα ενός νέου υποθαλάσσιου καθεστώτος.
Η ραγδαία αύξηση της θερμοκρασίας, η οποία είναι 20% ταχύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο, και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας (που αναμένεται να φτάσει το ένα μέτρο έως το 2100) οδηγούν τη Mare Nostrum να γίνει η πιο αλμυρή και η ταχύτερα θερμαινόμενη θάλασσα του πλανήτη. Αυτό δεν είναι ένα φυσικό ατύχημα. Είναι αποτέλεσμα συστηματικής αδράνειας. Η Μεσόγειος, που παραδοσιακά λειτουργούσε ως γέφυρα πολιτισμών, τώρα απειλείται να μετατραπεί σε νεκροταφείο βιοποικιλότητας και σε ζώνη κινδύνου για την αλιεία, την υγεία και την οικονομία των παραμεσόγειων λαών.
Η WWF δεν μασάει τα λόγια της: «Χρειάζεται επείγουσα δράση, τόσο για τη δραστική μείωση των εκπομπών όσο και για την προσαρμογή των κοινοτήτων στην υπερθέρμανση της θάλασσας». Δεν πρόκειται για οικολογικό ρομαντισμό, αλλά για αγώνα επιβίωσης. Η Μεσόγειος δεν είναι πια ένα αθώο μπλε σκηνικό – είναι το επόμενο μέτωπο της κλιματικής κρίσης.
«Τα σενάρια που μας παρουσιάζονται από ειδικούς και επιστήμονες για το μέλλον της Μεσογείου – σενάρια που μιλούν για μια ραγδαία επιταχυνόμενη άνοδο της θερμοκρασίας και την είσοδο σε αυτήν πολυάριθμων ξένων θαλάσσιων ειδών – μας δείχνουν ότι η Mare Nostrum κινδυνεύει να αλλάξει πρόσωπο πολύ γρήγορα με αναπόφευκτες συνέπειες για το ευρύτερο οικοσύστημα. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, είναι απαραίτητο να επικεντρωθούμε στην μεσογειακή λεκάνη, τουλάχιστον έως το 2030», δήλωσε η πρόεδρος του WWF Ιταλίας, Donatella Bianchi.
Πώς όμως γίνεται αυτή η αλλαγή στην μεσογειακή λεκάνη και το οικοσύστημα της Μεσογείου; Όλα ξεκινάνε από την Διώρυγα του Σουέζ, η οποία ενώνει την Μεσόγειο με τον Κόλπο του Σουέζ και τον Ινδικό ωκεανό.
Πολλά ψάρια βρίσκουν στα μεσογειακά νερά τις ιδανικές συνθήκες για να ζούνε, καθώς η Μεσόγειος είναι πιο ζεστή ως θάλασσα, αλλά διαθέτει υψηλότερη αλατότητα και οξίνιση των υδάτων της, οπότε η προσωρινή «μετανάστευση» αυτών των ειδών, μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, γίνεται… μόνιμη εγκατάσταση – μια εγκατάσταση που επωφελείται από την ταυτόχρονη μείωση του πληθυσμού άλλων θαλάσσιων ειδών λόγω της υπεραλίευσης.
Κάπως έτσι, η Μεσόγειος έχει γεμίσει με σχεδόν 300 νέα είδη ψαριών, προερχόμενα από τον Ινδικό και Ειρηνικό ωκεανό. Λόγου χάρη, στην Απουλία της Ιταλίας αλλά και στη Ζάκυνθο εθεάθησαν δηλητηριώδη λεοντόψαρα, δηλητηριώδεις λαγοκέφαλοι λυμαίνονται τα νερά των τουρκικών ακτών, ενώ η Αδριατική γέμισε με μπλε καβούρια. Όλα αυτά είναι είδη που πριν 15-20 τα συναντούσαμε μόνο σε… ντοκιμαντέρ και σίγουρα όχι στα νερά της Μεσογείου, με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ότι, ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο η βιοποικιλότητα καταρρέει.
Και πώς να μην συμβεί αυτό, όταν, π.χ. το λεοντόψαρο, στηριζόμενο πάνω στις συνήθειές του, στο σημείο που επιλέγει να αναπαράγεται μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση των πληθυσμών των μικρών ψαριών έως και κατά 95%!
Καθοριστικής σημασίας ο «θαλάσσιος καύσωνας»
Για όλα τα προαναφερθέντα, κομβικής σημασίας αποδεικνύεται ένα περιβαλλοντικό γεγονός. Κατά το δεύτερο μισό του περασμένου Μαΐου, παρατηρήθηκαν ιδιαίτερα υψηλές για την εποχή, τιμές θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας στην περιοχή της Δυτικής Μεσογείου. Μιλάμε για θερμικές αποκλίσεις που ξεπερνούν τους +5°C, λόγου χάρη στον Κόλπο του Λέοντα στη Νότια Γαλλία και στη Βαλεαρική Θάλασσα στην Ανατολική Ισπανία.
Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «καύσωνας της θάλασσας» («marine heatwave») και παρατηρείται με ολοένα και αυξανόμενη συχνότητα ιδιαίτερα την τελευταία εικοσαετία σε διάφορες θαλάσσιες περιοχές, της υφηλίου, συμπεριλαμβανομένης, εσχάτως, και της Μεσογείου.
Ως «θαλάσσιο καύσωνα» καλούμε τις μεγάλες ποσότητες θερμότητας τις οποίες απορροφά ο ωκεανός, ως αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασής του με την ατμόσφαιρα, οι οποίες με την σειρά τους δημιουργούν μια παρατεταμένη αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειακών αλλά και των βαθύτερων στρωμάτων της θάλασσας.
Δύο είναι οι κύριοι παράγοντες που δημιουργούν τον καύσωνα της θάλασσας: Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η άπνοια στην ατμόσφαιρα που δεν ευνοεί την ανάμειξη των επιφανειακών νερών με τα βαθύτερα και πιο ψυχρά νερά και τα ωκεάνια ρεύματα που μεταφέρουν θερμές μάζες νερού από άλλες λεκάνες και υδάτινα οικοσυστήματα.
Οι επιπτώσεις του «καύσωνα της θάλασσας» είναι, ασφαλώς, ξεκάθαρες, σύμφωνα με τους επιστήμονες και μεταξύ αυτών είναι η ολική εξαφάνιση θαλασσίων ειδών, αλλά και η μετανάστευση προς άλλα, περιβαλλοντικά φιλικότερα, θαλάσσια οικοσυστήματα όλων εκείνων των ψαριών που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις υψηλές θερμοκρασίες της θάλασσας.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
