Η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε αναβρασμό. Η επίθεση της Χαμάς και οι αδιάκριτοι βομβαρδισμοί της Λωρίδας της Γάζας σαν απάντηση από το Ισραήλ έχουν δημιουργήσει μία τεταμένη κατάσταση, εγείροντας ανησυχίες για μια γενικευμένη σύγκρουση στην περιοχή.

Η Χαμάς έχει διασυνδέσεις με το Ιράν, και τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη. Πρόκειται για ένα σιιτικό κίνημα, ευθυγραμμισμένο με το Ιράν που ελέγχει τη βόρεια Υεμένη και τη δυτική ακτή της και θεωρούν το Ισραήλ ως εχθρό.

Ερυθρά Θάλλασα
Περιοχή που ελέγχουν οι αντάρτες Χούθι. Πηγή: BBC

Σε απάντηση στον πόλεμο του Ισραήλ λοιπόν στη Γάζα, οι αντάρτες Χούθι εξαπέλυσαν ένα κύμα επιθέσεων σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα από το Νοέμβριο του 2023. Στοχεύοντας πλοία που θεωρούνται ότι συνδέονται με το Ισραήλ, προσπαθούν να αναγκάσουν το Τελ Αβίβ να σταματήσει τον πόλεμο και να δεχθεί πλήρη ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα. Οι Χούτι έχουν εξαπολύσει τουλάχιστον 27 ξεχωριστές επιθέσεις από τις 19 Νοεμβρίου σε εμπορικά φορτηγά.

Όλα αυτά μπορεί να μοιάζουν μακρινά και ξένα. Ωστόσο, η τεταμένη κατάσταση στην περιοχή μας αφορά πολύ περισσότερο απ’όσο νομίζουμε.

Οι επιθέσεις αυτές με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε φορτηγά πλοία που διασχίζουν την Ερυθρά Θάλασσα έχουν προκαλέσει τη μεγαλύτερη διαταραχή στο παγκόσμιο εμπόριο από την πανδημία του COVID-19.

Σημασία Ερυθράς Θάλασσας για το εμπόριο

Η Ερυθρά Θάλασσα έχει τεράστια στρατηγική σημασία και βρίσκεται στο σταυροδρόμι των ηπείρων της Ασίας και της Αφρικής, χωρίζοντας τη Μέση Ανατολή και την Άπω Ανατολή καθώς και την Ευρώπη και την Ασία.

Καθώς συνδέεται με τη Διώρυγα του Σουέζ, είναι μία από τις πιο πολυσύχναστες ναυτιλιακές λωρίδες στον κόσμο. Είναι ένα ουσιαστικό κανάλι, ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας πολλών χωρών. Συνδέει τη Μεσόγειο με τον Ινδικό Ωκεανό μέσω της Διώρυγας του Σουέζ και σύμφωνα με το Διεθνές Επιμελητήριο Εμπορικής Ναυτιλίας (ICS), από εκεί διέρχεται το 12% του παγκόσμιου εμπορίου συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου.

Αύξηση κοστους μεταφοράς – Αύξηση πληθωρισμού

Από τότε λοιπόν που οι αντάρτες Χούθι έχουν της Υεμένης ξεκίνησαν τις επιθέσεις σε εμπορικά πλοία το κόστος της αποστολής αγαθών μέσω της Ερυθράς Θάλασσας έχει αυξηθεί και αυτή η συνεχιζόμενη αναταραχή μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερο πληθωρισμό παγκοσμίως, σύμφωνα με αναλυτές του κλάδου.

Με την Αμερικανική και Βρετανική εμπλοκή μάλιστα στην περιοχή να εντείνεται, καθώς εξαπέλυσαν αεροπορικές επιδρομές σε θέσεις των Χούτι στην Υεμένη, με τους τελευταίους να απειλούν για «ισχυρή και αποτελεσματική απάντηση» στα εμπορικά πλοία και πυροδότησε φόβους για περιφερειακή κλιμάκωση σε μια σύγκρουση που ήδη εκτυλίσσεται πέρα από πολλά σύνορα.

Ο κίνδυνος κλιμάκωσης αυξάνει τόσο τον κίνδυνο διακοπής των εμπορευματικών ροών όσο και την πιθανότητα πολλές εταιρείες να επαναδρομολογήσουν την ναυτική τους πορεία αυξάνοντας τα κόστη μεταφορών. Ήδη από τις αρχές του έτους μεγάλος αριθμός εταιρειών αποφάσισαν να κάνουν το γύρο της Αφρικής, για να αποφύγουν τις επιθέσεις από τους αντάρτες Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα αυξάνοντας σαφώς τα έξοδα και τον απαιτούμενο χρόνο παράδοσης των εμπορευμάτων.

Ερυθρά Θάλασσα
Η Ερυθρά Θάλασσα αποτελεί τη σημαντικότερη αρτηρία για τη μεταφορά εμπορευματοκιβωτίων. Πηγή: ING Research

Τις τρεις εβδομάδες μετά τα μέσα Δεκεμβρίου, περίπου το 80% των πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στο δρομολόγιο του Σουέζ αναγκάστηκαν να αλλάξουν πορεία, ένα επίπεδο που έφτασε το 90% την πρώτη εβδομάδα του Ιανουαρίου.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών αποστολής, καθώς το κόστος ανά εμπορευματοκιβώτιο έχει αυξηθεί 5000 $ (4570 €) και 8000 $ (7312 €) που είναι μεταξύ δύο και πέντε φορές περισσότερο από την κανονική τιμή για αυτήν την περίοδο του έτους. Επιπλέον, η παράκαμψη προσθέτει περίπου 10 ημέρες ή 3.500 ναυτικά μίλια στη συνηθισμένη απόσταση που έχει αυξήσει τα ασφάλιστρα.

Ως αποτέλεσμα, όλα τα αγαθά και τα εμπορεύματα που ταξιδεύουν με εμπορευματοκιβώτια όχι μόνο θα φτάσουν στον προορισμό τους αργά, αλλά η τιμή θα αντικατοπτρίζει πλέον αυτό το αυξημένο κόστος. Αυτό θα σημαίνει υψηλότερες τιμές στα ράφια, οι οποίες, με τη σειρά τους, θα οδηγήσουν σε συνολική αύξηση του πληθωρισμού.

Σύμφωνα με την Allianz Trade, οι διαταραχές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση του πληθωρισμού κατά 0,7% για την Ευρώπη, γεγονός που θα μπορούσε να καθυστερήσει περαιτέρω την ανάκαμψη από μια σοβαρή οικονομική επιβράδυνση στην περιοχή.

Τιμές μετάλλων

Με τους ναύλους εμπορευματοκιβωτίων να έχουν λοιπόν ήδη υπερτριπλασιαστεί και την καθυστερημένη κατά εβδομάδες παράδοση, το υψηλότερο κόστος αποστολής θα πρέπει τελικά να μεταφερθεί στην τελική τιμή πώλησης και για τα μέταλλα. 

Η Ευρώπη για παράδειγμα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές αλουμινίου καθώς η ευρωπαϊκή προσφορά περιορισμένη. Οι διακοπές στη ναυτιλία έρχονται σε μια περίοδο που η παραγωγή αλουμινίου στη Δυτική Ευρώπη είναι η χαμηλότερη αυτόν τον αιώνα. Από τον Δεκέμβριο του 2021 έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές περικοπές της παραγωγής στην Ευρώπη, που αντιστοιχούν στο 2% του παγκόσμιου συνόλου. Το αυξανόμενο ενεργειακό κόστος μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία συμπίεσε τα περιθώρια κέρδους των παραγωγών, με τα ενεργοβόρα μέταλλα όπως το αλουμίνιο να επηρεάζονται ιδιαίτερα.

Ερυθρά Θάλασσα και πετρέλαιο

Σύμφωνα με το Energy Information Administration ( EIA), το πρώτο εξάμηνο του 2023, 9,2 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα (τόσο αργού όσο και διυλισμένων προϊόντων) διήλθαν από τη Διώρυγα του Σουέζ και τον αγωγό SUMED. Εν τω μεταξύ, 8,8 εκ. Βαρέλια την ημέρα πέρασαν από το στενό Bab el-Mandeb, το σημείο ασφυξίας μεταξύ Υεμένης και Τζιμπουτί.

Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, υπήρξε αύξηση των ροών πετρελαίου προς το νότο και προς την Ασία. Αυτό είναι αποτέλεσμα της απαγόρευσης της ΕΕ στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την ώθηση της ρωσικής ναυτιλίας προς εναλλακτικούς προορισμούς, ιδιαίτερα την Ινδία και την Κίνα. Ορισμένες χώρες της Μέσης Ανατολής έχουν επίσης λάβει μεγαλύτερες ποσότητες ρωσικών διυλισμένων προϊόντων, ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία.

Η Ευρώπη αντλεί επίσης περισσότερες εισαγωγές προϊόντων πετρελαίου από την Ασία και τη Μέση Ανατολή μέσω αυτής της οδού έπειτα από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Σύμφωνα με τα ναυτιλιακά δεδομένα της Refinitiv, το 2021, οι πετρελαϊκές ροές από τη Μέση Ανατολή και την Ασία προς την Ευρώπη ήταν κατά μέσο όρο λίγο πάνω από 490 χιλιάδες βαρέλια ημερησίως, ενώ το 2023, αυτές οι ροές ήταν κατά μέσο όρο σχεδόν 860 χιλιάδες βαρέλια ημερησίως. Μεγάλο μέρος αυτού διοχετεύεται μέσω της Ερυθράς Θάλασσας.

Όσο λοιπόν το πετρέλαιο παραμένει πρωταρχική πηγή ενέργειας για τον κόσμο, αυτή η ναυτιλιακή λωρίδα θα παραμείνει ζωτικός δίαυλος για τη μεταφορά του από τον Κόλπο.

Κλιμάκωση εντάσεων – Τιμές πετρελαίου

Τις τελευταίες ημέρες, οι εντάσεις έχουν κλιμακωθεί περαιτέρω με το Ιράν και το Πακιστάν να πραγματοποιούν χτυπήματα το ένα στο έδαφος του άλλου, και καθώς οι σύμμαχοι και οι πληρεξούσιοι του Ιράν στη Μέση Ανατολή – ο αποκαλούμενος άξονας αντίστασης – εξαπολύουν επιθέσεις στις ισραηλινές δυνάμεις και τους συμμάχους του με φόντο τον πόλεμο στη Γάζα.

Για τις αγορές εμπορευμάτων, η αυξημένη ένταση εγκυμονεί κινδύνους προσφοράς, με τις αγορές ενέργειας να είναι οι πιο ευάλωτες. Μέχρι τώρα παρά τις καθυστερημένες εμπορευματικές αποστολές, οι τιμές του πετρελαίου παρέμειναν εκπληκτικά σταθερές, καθώς η αγορά πλέον έχει αναπτύξει μηχανισμούς αντίδρασης και η ζήτηση πετρελαίου έχει σημαντικά μειωθεί.

«Η αγορά πετρελαίου δεν επηρεάζεται τόσο έυκολα όσο παλιά, επειδή γνωρίζει ότι οι περισσότερες από αυτές τις εντάσεις δεν οδηγούν στην πραγματικότητα, απαραίτητα σε μείωση της προσφοράς», δήλωσε ο Homayoun Falakshahi, ανώτερος αναλυτής πετρελαίου στην εταιρεία παροχής δεδομένων Kpler, στο CNN.

Με τις τελευταίες όμως εξελίξεις, οι τιμές του βαρελιού αργού πετρελαίου Brent, του παγκόσμιου δείκτη αναφοράς πετρελαίου, και του West Texas Intermediate, του δείκτη αναφοράς για το πετρέλαιο των ΗΠΑ, μόλις κινήθηκαν. Έχουν αυξηθεί περίπου 4% από τις αρχές Δεκεμβρίου.

Ο John Llewellyn, συνεργάτης της Independent Economics και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) έθεσε την πιθανότητα σοβαρών διαταραχών στο παγκόσμιο εμπόριο στο 30%, από 10% πριν από μια εβδομάδα: «Υπάρχει μια φρικτή και αναπόφευκτη εξέλιξη που θα μπορούσε να δει την κατάσταση στην Ερυθρά Θάλασσα να εξαπλώνεται στα στενά του Ορμούζ και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή .»

Τα στενά του Ορμούζ Θεωρούνται η πιο σημαντική πετρελαϊκή «αρτηρία» στον πλανήτη και βρίσκονται ανάμεσα στο Ομάν και το Ιράν. Κατά μέσο όρο 20,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα αργού πετρελαίου και πετρελαιοειδών πέρασαν από τα Στενά του Ορμούζ το διάστημα Ιανουαρίου – Σεπτεμβρίου του 2023. Αν το Ιράν ή οι συμμαχικές διακλαδώσεις του αποφασίσουν να εμποδίσουν τη διέλευση από το σημείο, τότε οι τιμές πετρελαίου αναμένεται να εκτοξευθούν.

Σύμφωνα με τον Falakshahi οι διαταραχές στην Ερυθρά Θάλασσα είναι πιθανό να διαρκέσουν «για μήνες» και αναμένει ότι η τιμή του Brent θα ξεπεράσει τα 80 δολάρια το βαρέλι στο εγγύς μέλλον, καθώς οι αγορές αρχίζουν επισης να υιοθετούν αυτήν την άποψη.

«Η τιμή θα μπορούσε να αυξηθεί έως και τα 85 δολάρια το βαρέλι τις επόμενες εβδομάδες», είπε, «και θα αυξηθεί μόνο εάν η σύγκρουση στην περιοχή κλιμακωθεί σημαντικά, ίσως στην απίθανη περίπτωση που το Ιράν εμπλακεί πιο άμεσα».

Η αύξηση των τιμών της ενέργειας και οι διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι πιθανό να προσθέσουν στις τρέχουσες οικονομικές ανησυχίες για τις ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι οι εντάσεις στην Ερυθρά Θάλασσα μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες για την Ευρώπη ειδικότερα και τον κόσμο γενικότερα.