Τι κοινό έχουν η κλιματική αλλαγή, ο πληθωρισμός και το πιο εμβληματικό άλμπουμ των Velvet Underground; Όχι, δεν είναι κάποιο ανέκδοτο, δυστυχώς. Το αγαπημένο κίτρινο φρούτο -και ίσως το πιο οικονομικό όλων- είναι ο συνδετικός τους κρίκος. Τα τελευταία δύο χρόνια η αύξηση του κόστους σε αρκετά τρόφιμα, είναι δραματική, καθώς αθροιστικά ξεπερνά το 25%. Από αυτή δεν γλίτωσαν πολλά φρούτα όπως το μήλο και η φράουλα, όμως για παραπάνω από δύο δεκαετίες η μπανάνα ήταν αυτή που κατάφερε να διατηρήσει την εξαιρετικά χαμηλή της τιμή, μέχρι και πριν την πραγματοποίηση του Παγκοσμίου Φόρουμ Μπανάνας, μια ομάδα-ομπρέλα του ΟΗΕ που συγκεντρώνει τους ενδιαφερόμενους φορείς του κλάδου, συμπεριλαμβανομένων των λιανοπωλητών, των χωρών παραγωγών, των εξαγωγέων και των ερευνητικών ιδρυμάτων.

Εμπειρογνώμονες του κλάδου και ακαδημαϊκοί συγκεντρώθηκαν νωρίτερα μέσα στον τρέχοντα μήνα στη Ρώμη και προειδοποιώντας για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην παραγωγή και τις αλυσίδες εφοδιασμού σε παγκόσμια κλίμακα. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι η αύξηση της τιμής της μπανάνας σε παγκόσμιο επίπεδο θα μπορούσε να βοηθήσει τις χώρες όπου καλλιεργείται το συγκεκριμένο φρούτο να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας του κλίματος.

«Παραγωγοί όπως η Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ και η Κόστα Ρίκα, θα δουν αρνητικές επιπτώσεις από την άνοδο της θερμοκρασίας τις επόμενες δεκαετίες», είπε ο Dan Bebber στο CBS News, Βρετανός καθηγητής που είναι ένας από τους κορυφαίους ακαδημαϊκούς σε θέματα βιώσιμης γεωργίας και παθογόνων οργανισμών των καλλιεργειών. Οι παραγωγοί βλέπουν ολόκληρες σοδειές να χάνονται σε κάποιες περιοχές με την απότομη άνοδο του θερμομέτρου και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Κάποιες άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του μεγάλου παραγωγού μπανάνας Ισημερινού, φαίνεται να βρίσκονται προς το παρόν σε ένα «ασφαλές (κλιματικό) πεδίο», πρόσθεσε. Μέχρι πότε όμως;

Εκτός από την αύξηση των θερμοκρασιών, η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει την εξάπλωση των ασθενειών στις μπανανιές, ιδίως τον μύκητα TR4, ο οποίος έχει μεταφερθεί από την Αυστραλία και την Ασία στην Αφρική καθώς και στη Νότια Αμερική. Μάλιστα, έχει χαρακτηριστεί από το φόρουμ ως ένας από τους «πιο επιθετικούς και καταστροφικούς μύκητες στην ιστορία της γεωργίας». Από τη στιγμή που μια φυτεία έχει μολυνθεί, ο μύκητας δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Ακόμα δεν έχει εφευρεθεί κάποιο φυτοφάρμακο ή μυκητοκτόνο που να είναι αποτελεσματικό και οι μπανάνες δεν μπορούν να καταναλωθούν, λένε οι ειδικοί. Ο μύκητας έχει επίσης μεταλλαχθεί και απειλεί την Cavendish, την πιο δημοφιλή ποικιλία μπανάνας στον κόσμο.

Η αύξηση της θερμοκρασίας και οι καταστροφικές επιδημίες ασθενειών κινδυνεύουν να ασκήσουν πίεση στις αλυσίδες εφοδιασμού των φρέσκων φρούτων, γεγονός που ανεβάζει τις τιμές. Όμως ο Bebber δήλωσε ότι οι καταναλωτές θα πρέπει να πληρώνουν κάτι παραπάνω για τις μπανάνες για να αποφευχθεί η επιδείνωση του προβλήματος. Οι υψηλότερες τιμές «θα βοηθήσουν τις χώρες που καλλιεργούν τις μπανάνες μας να προετοιμαστούν για την κλιματική αλλαγή, να θέσουν σε εφαρμογή μέτρα μετριασμού, να φροντίσουν τα εδάφη, να πληρώνουν υψηλότερους μισθούς στους εργαζομένους τους», είπε. «Οι καταναλωτές έχουν επωφεληθεί από τις πολύ, πολύ φθηνές μπανάνες τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά δεν είναι πραγματικά μια δίκαιη τιμή, οπότε αυτό είναι πραγματικά κάτι που πρέπει να εξεταστεί».

Σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, οι μπανάνες μαζί με τα πλατάνια είναι η τέταρτη σημαντικότερη καλλιέργεια παγκοσμίως και «είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας 400 εκατομμυρίων ανθρώπων στις χώρες παραγωγής». Εάν οι καλλιέργειες μπανάνας μειωθούν, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει βαθύτατα την υγεία και τα μέσα διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων.

Οι αυξήσεις ξεκίνησαν ήδη στην Αμερική -η οποία πλήττεται από τον πληθωρισμό όπως και η Ευρώπη- και πιο συγκεκριμένα στις φημισμένες προσιτές μπανάνες του Trader Joe’s. Η αλυσίδα με έδρα την Καλιφόρνια επιβεβαίωσε τη Δευτέρα ότι αύξησε το ατομικό κόστος των μπανανών κατά 21% για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια. Από 19 σεντς η κάθε μία τώρα κοστίζει 23 σεντς. «Αλλάζουμε τις τιμές μας μόνο όταν αλλάζει το κόστος μας, και αφού κρατήσαμε την τιμή μας για τις μπανάνες στα 19 σεντς η κάθε μία για περισσότερες από δύο δεκαετίες, φτάσαμε σε ένα σημείο όπου αυτή η αλλαγή είναι απαραίτητη», έγραψε σε δήλωσή της η υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων της Trader Joe’s, Nakia Rohde. Ακόμα δεν ξέρουμε ποια θα είναι η αντίστοιχη αύξηση στην Ελλάδα, αλλά οι ειδικοί προσπαθούν θα καθησυχάσουν τον κόσμο λέγοντας ότι ο καταναλωτής δεν θα δει πραγματικά μεγάλη διαφορά στο τελικό πληρωτέο ποσό. Αυτή η αύξηση είναι αναγκαία προκειμένου να υπάρξει μεγάλη διαφορά κατά μήκος της αλυσίδας και για να σημειώσει πρόοδο η περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Η μπανάνα κατέχει την πρωτιά στις εξαγωγές φρούτων σε όλο τον κόσμο και αυτό δεν το έχει καταφέρει μόνο χάρη στη νοστιμιά και τη θρεπτικότητά της… Το 2022, τα νοικοκυριά προμηθεύτηκαν κατά κεφαλήν περισσότερες μπανάνες από ό,τι μήλα, σύμφωνα με έρευνα της Εταιρείας Έρευνας Αγροτικής Αγοράς (AMI) και η αιτία αυτού του φαινομένου είναι η χαμηλή και προσιτή τιμής τους. Στα σούπερ μάρκετ, οι μπανάνες παραμένουν ασυναγώνιστα φθηνές, παρά το μακρύ ταξίδι σε πλοία – ψυγεία από χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Από το 2023, η αξία της βιομηχανίας αποτιμάται σε 25 δισεκατομμύρια δολάρια και πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εξαρτώνται από τα φρούτα αυτά για εισόδημα ή διατροφή. Μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο εισάγει περίπου 5 δισεκατομμύρια μπανάνες κάθε χρόνο, με το 90% περίπου να πωλείται μέσω των μεγάλων σούπερ μάρκετ. Την περασμένη εβδομάδα παρατηρήθηκαν ελλείψεις σε μπανάνες στα ράφια της Βρετανίας, οι οποίες, σύμφωνα με τους εμπόρους λιανικής πώλησης, οφείλονται σε καταιγίδες στη θάλασσα, που καθυστέρησαν τις προμήθειες.

Οι καταναλωτές αναζητούν όλο και περισσότερο να αγοράζουν μπανάνες και άλλα προϊόντα που παράγονται με βιώσιμο τρόπο. Με τον μύκητα Panama TR4 (Tropical Race 4) -ονομάζεται και «Ασθένεια του Παναμά»- να “εξολοθρεύει” τεράστιες εκτάσεις με μπανάνες, οι επιστήμονες της Αυστραλίας φαίνεται ότι βρήκαν τη λύση η οποία είναι μία γενετικά τροποποιημένη (ΓΤ) μπανάνα. Οι επιστήμονες λένε ότι η ποικιλία QCAV-4 θα είναι η πρώτη γενετικά τροποποιημένη μπανάνα στον κόσμο καθώς και το πρώτο γενετικά τροποποιημένο φρούτο που εγκρίνεται για καλλιέργεια στην Αυστραλία.

Πάντως μην περιμένετε να τη δείτε πολύ σύντομα στον πάγκο της κοντινής σας λαϊκής αγοράς. Μπορεί οι επιστήμονες να λένε ότι θα είναι ασφαλής για κατανάλωση, όμως η γενετικά τροποποιημένη ποικιλία θα θεωρηθεί “εφεδρική επιλογή” στην καταπολέμηση του μύκητα (TR4) του Παναμά, που όπως είπαμε έχει ανοσία σε κάθε φάρμακο. Για να αντιληφθούμε καλύτερα το μέγεθος του προβλήματος στην Αυστραλία πρέπει να πούμε ότι «περίπου το 95% των μπανανών της Αυστραλίας καλλιεργείται στο Queensland και η μπανάνα Cavendish (η πιο αγαπημένη ποικιλία στον κόσμο) αντιπροσωπεύει το 97 τοις εκατό της παραγωγής». Το Queensland είναι μία μεγάλη πολιτεία της χώρας και αποτελεί το 94% της παραγωγής μπανάνας της Αυστραλίας.

Μια ομάδα με επικεφαλής τον James Dale στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Queensland της Αυστραλίας, δημιούργησε το ανθεκτικό στέλεχος της μπανάνας, που ονομάζεται QCAV-4, προσθέτοντας ένα γονίδιο από μια άγρια μπανάνα. Η απόφαση αυτή είναι «ένα πολύ σημαντικό βήμα προς τη δημιουργία ενός δικτύου ασφαλείας για τις παγκόσμιες μπανάνες Cavendish από το TR4 που έχει ήδη επηρεάσει πολλά μέρη του κόσμου», ανέφερε ο Dale σε δήλωσή του. Βέβαια, τα μέτρα που έχουν παρθεί για την εξάπλωση του TR4 φαίνεται να είναι αποτελεσματικά και χρειάζεται να καλλιεργηθεί η μπανάνα QCAV-4 σε μεγάλη κλίμακα.

Παρόλα αυτά, άλλες χώρες όπου το TR4 αποτελεί μεγαλύτερο πρόβλημα μπορεί να αποφασίσουν να υιοθετήσουν τη γενετικά τροποποιημένη μπανάνα. Η ομάδα του Dale σχεδιάζει τώρα να χρησιμοποιήσει την επεξεργασία γονιδίων CRISPR για να καταστήσει την μπανάνα QCAV-4 ανθεκτική σε μια άλλη σημαντική μυκητολογική ασθένεια που ονομάζεται μαύρη σιγκατόκα, γεγονός που θα μπορούσε να σημαίνει ότι είναι ακόμη πιο ελκυστική για τους αγρότες. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Κένυα. Η χώρα της Αφρικής έχει ήδη χρησιμοποιήσει το CRISPR για να δημιουργήσει ένα στέλεχος της ποικιλίας Gonja Manjaya το οποίο είναι απαλλαγμένο από τον παθογόνο ιό που ενσωματώνεται στο γονιδίωμα της μπανάνας. «Πιστεύω ότι αυτή είναι η λύση», ανέφερε ο φυτοπαθολόγος Remco Stam από το Πανεπιστήμιο Κρίστιαν – Άλμπρεχτ του Κιέλου, σύμφωνα με την DW.

Οι γενετικά τροποποιημένες (ΓΤ) καλλιέργειες υπάρχουν σε πολλές χώρες παγκοσμίως, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου έχουν εγκριθεί ελάχιστες καλλιέργειες για τους αγρότες. Αυτό όμως μπορεί να αλλάξει το καλοκαίρι.

Η Κομισιόν πρότεινε χαλάρωση των κανόνων γενετικών μεταλλαγμένων φρούτων, αλλά ακόμα βρίσκεται στο στάδιο διαβουλεύσεων μεταξύ των 27 χωρών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πάντως, θεωρείται σχεδόν απίθανο να επέλθει συμβιβασμός μεταξύ των “27” και του ευρωκοινοβουλίου πριν από τις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου.

«Τελικά, η μόνη διέξοδος από την κρίση του TR4 θα είναι, όπως όλα δείχνουν, η μπανάνα Crispr», εκτίμησε ο Stam, συμπληρώνοντας ότι «αυτή η λύση είναι η απλούστερη, μίας και στην ουσία επανενεργοποιείται μόνο ένα γονίδιο, το οποίο υπάρχει ούτως ή άλλως στην άγρια μπανάνα και την Cavendish».

Με πληροφορίες από το BBC και το New Scientist