Η σοκολάτα έχει συνδεθεί με την απόλαυση. Με τη γιορτή, την επιβράβευση, το δώρο, το έθιμο. Σπάνια θα υπάρξει κάποιος να πει ότι δεν του αρέσει η σοκολάτα. Θα υπάρχει κάποια μορφή της που αγαπά και ειδικά τα παιδιά τη λατρεύουν και περιμένουν πως και πως τη στιγμή που θα απολαύσουν μία μπάρα σοκολάτας, ένα παγωτό σοκολάτας ή ένα κέικ σοκολάτας.

Υπάρχουν όμως παιδιά που δεν έχουν την ίδια σχέση με τη σοκολάτα. Είναι τα παιδιά σε χώρες υποανάπτυκτες, κατά κύριο λόγο, που δυστυχώς δουλεύουν κάτω από άθλιες συνθήκες προκειμένου να ανταποκριθεί η προσφορά στην παγκόσμια ζήτηση σοκολάτας.

Η σχέση της δουλείας με το εμπόριο σοκολάτας δεν είναι μόνο μέρος των ιστορικών αρχείων που τεκμηριώνουν το δουλεμπόριο στις αρχές του 1900. Είναι ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που επηρεάζει τα παιδιά και τους ενήλικες που συνεχίζεται σήμερα.

Η ιστορία του κακάο και η εκβιομηχάνιση της σοκολάτας περιλαμβάνουν πολυάριθμες περιπτώσεις χρήσης σκλάβων στις φυτείες που προμηθεύουν τον κόσμο με τους κόκκους κακάο που απαιτούνται για την παρασκευή σοκολάτας.

Η σοκολάτα είναι προϊόν του κόκκου κακάο, που αναπτύσσεται κυρίως στα τροπικά κλίματα της Δυτικής Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής.

Τα νησιά Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, αποικισμένα από την Πορτογαλία και κάποιες χώρες της Δυτικής Αφρικής, ήταν τα πρώτα κράτη που καλλιέργησαν κακάο και αποτέλεσαν τους μεγαλύτερους παραγωγούς στον κόσμο στις αρχές του 20ού αιώνα.

Με την συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση από την Ευρώπη εκκαθαρίστηκε περισσότερη γη για περισσότερα στρέμματα φυτειών, περισσότεροι σκλάβοι που εισήχθησαν κυρίως από την Αγκόλα, περισσότεροι έποικοι, περισσότερα μηχανήματα. Και περισσότερο κακάο.

Τις τελευταίες δεκαετίες, οργανώσεις και δημοσιογράφοι έχουν αποκαλύψει την εκμετάλλευση παιδιών μέσω της παιδικής εργασίας, και σε ορισμένες περιπτώσεις τη δουλείας, σε φάρμες κακάο στη Δυτική Αφρική, στο Καμερούν, τη Γουινέα, τη Νιγηρία και τη Σιέρα Λεόνε αλλά και σε πολλά μέρη της Λατινικής Αμερικής.

Σύμφωνα με έρευνες, η Ακτή Ελεφαντοστού  και η Γκάνα, μαζί, παράγουν σχεδόν το 60% του παγκόσμιου κακάο κάθε χρόνο, αλλά οι τελευταίες εκτιμήσεις διαπίστωσαν ότι 1,56 εκατομμύρια παιδιά ασχολούνται με την παιδική εργασία σε φάρμες κακάο σε αυτές τις δύο χώρες.

Παρόλο που οι χώρες αυτές έχουν νομοθεσίες που απαγορεύουν την παιδική εργασία και εκμετάλλευση (η Ακτή Ελεφαντοστού υπέγραψε τη συμφωνία Harkin-Engel και ψήφισε σχετικούς νόμους το 2010 και το 2016) και κατασκέυασαν σχολεία σε αγορικές περιοχές, αντιμετωπίζουν πρόβλημα σχετικά με την επιβολή τους και την τιμωρία των παραβατών.

Το κακάο που καλλιεργούν πωλείται στην πλειονότητα των εταιρειών, κολοσσών που εμπορεύονται σε παγκόσμιο επίπεδο προϊόντα σοκολάτας.

Παρόλο που κρατικές νομοθετικές ρυθμίσεις, πρωτοβουλίες ΜΚΟ και ιδιωτών στοχεύουν στην καταπολέμηση της παιδικής εργασίας και στην εξασφάλιση μιας παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού κακάο χωρίς εργατικό δυναμικό εκμετάλλευσης, πολλές εταιρείες ακόμα και σήμερα δεν είναι ξεκάθαρες σχετικά με τις πηγές από όπου προμηθεύονται το κακάο.

Μέχρι να φτάσει στην αγορά, η προέλευση του κακάο γίνεται όλο και πιο δύσκολο να εντοπιστεί.

Καθώς περνάει από τον αγρότη σε χονδρέμπορους, εξαγωγείς, εισαγωγείς και κατασκευαστές, το αχανές ταξίδι όπου ο κόκκος κακάο θα μεταμορφωθεί σε ένα σοκολατάκι κάνει όλο και πιο απίθανο να εντοπιστεί η πηγή από όπου έχει έρθει το κακάο.

Η Kellogg’s, η Mondelez και η Tesco είναι μεταξύ των μεγάλων ονομάτων που επικρίνονται για την αδιαφανή προμήθεια σοκολάτας σε μια νέα έρευνα με τους μεγαλύτερους αγοραστές κακάο στον κόσμο.

Η έρευνα, με επικεφαλής έναν συνασπισμό φιλανθρωπικών οργανώσεων και πανεπιστημίων, έδειξε ότι πολλές επιχειρήσεις τροφίμων, όπως η Kellogg’s και τα Starbucks, εξακολουθούν να υστερούν σε τομείς όπως η αποψίλωση των δασών, το εισόδημα διαβίωσης και η παιδική εργασία.

Άλλες, όπως η Tesco, η Mondelez και η Unilever, έχουν κατηγορηθεί για γενική έλλειψη διαφάνειας επειδή αρνήθηκαν να μοιραστούν πληροφορίες σχετικά με τις αλυσίδες εφοδιασμού τους σε ολόκληρη τη βιομηχανία.

Οι εταιρείες που συμμετείχαν στην έρευνα περιελάμβαναν μερικούς από τους μεγαλύτερους αγοραστές κακάο στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων προμηθευτών, κατασκευαστών και, για πρώτη φορά, λιανοπωλητών που πωλούν προϊόντα σοκολάτας δικής τους επωνυμίας.

Μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 95% των παγκόσμιων προϊόντων σοκολάτας.

«Η ζοφερή πραγματικότητα είναι ότι περίπου το 40% του κακάο παραμένει μη ανιχνεύσιμο», δήλωσε ο Julian Oram, ανώτερος διευθυντής στο Mighty Earth Africa.  Οι εταιρείες έχουν λάβει πληροφορίες που θα μπορούσαν να ρίξουν φως σε αυτές τις «μαύρες» προελεύσεις σοκολάτας.

«Αυτό γεννά το ερώτημα, τι κρύβουν; Υπάρχουν τεράστιες εταιρείες που προμηθεύονται πολύ κακάο και δεν είναι πρόθυμες να είναι διαφανείς σχετικά με την προέλευση του κακάο επειδή, ειλικρινά, δεν γνωρίζουν πραγματικά αρκετά καλά τις αλυσίδες εφοδιασμού τους».

Σχεδόν τα 2/3 του παγκόσμιου κακάο προέρχονται από τη Γκάνα και την Ακτή Ελεφαντοστού, με τι/ς δύο χώρες –και τις πολυεθνικές εταιρείες που συναλλάσσονται μαζί τους– να δέχονται συχνά σφοδρή κριτική για την αποτυχία αντιμετώπισης συστημικών ισχυρισμών παιδικής εργασίας, παράνομης αποψίλωσης δασών και εκμετάλλευσης εργαζομένων.

Η έλλειψη διαφάνειας που επιδεικνύεται από πολλές επιχειρήσεις τροφίμων εμποδίζει τις προσπάθειες να σταματήσουν οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την περιβαλλοντική καταστροφή που υπάρχουν στις αλυσίδες εφοδιασμού κακάο.

Η αποψίλωση των δασών, η παιδική εργασία, η εκμετάλλευση των αγροτών και η χρήση φυτοφαρμάκων είναι όλα συμπτώματα της αδιαφανούς αλυσίδας εμπορίου κακάο.

Πέρυσι, η Nestlé ανακοίνωσε ένα σχέδιο 1,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων που περιλαμβάνει άμεσες πληρωμές σε Αφρικανούς παραγωγούς κακάο για να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν τα βασικά ζητήματα που οδηγούν στην παιδική εργασία στις αλυσίδες εφοδιασμού κακάο.

(Η αλλαγή βέβαια ήρθε μετά από μήνυση που κατέθεσε η ομάδα εκστρατείας International Rights Advocates κατά του εμπόρου αγρο-εμπορευμάτων Cargill.)

Ανάγκη για συλλογική δράση

Η Nestlé και μερικοί από τους μεγαλύτερους ανταγωνιστές της σοκολατοποιούς, όπως η Mars-Wrigley και η Hershey, έχουν βελτιώσει τις επιδόσεις τους σχετικά με τη διαφάνεια και το δίκαιο εμπόριο από πέρυσι.

Ωστόσο, ο ανώτερος σύμβουλος του Mighty Earth για το κακάο στην Γκάνα, Sam Mawutor, είπε ότι η αγορά βιολογικού πιστοποιημένου κακάο και η εστίαση σε ατομική δράση δεν αρκεί και ότι οι εταιρείες πρέπει να συμμετάσχουν σε συλλογική δράση για να οδηγήσουν σε ευρεία και διαρκή αλλαγή στις χώρες προμήθειας.

«Βλέπουμε πολλές εταιρείες να κάνουν πράγματα μεμονωμένα και όλες μιλούν για την ανάγκη συνεργασίας, αλλά δεν το κάνουν πραγματικά.

Δεν μοιράζονται αρκετά τα δεδομένα της αλυσίδας εφοδιασμού τους, δεν συμμετέχουν σε πρωτοβουλίες συλλογικού εισοδήματος διαβίωσης για να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της τιμολόγησης», υποστήριξε ο Oram.

Το Freedom Project που διερευνά εδώ και χρόνια τη βιομηχανία σοκολάτας αποκάλυψε ότι παιδιά μόλις επτά ετών εργάζονται μαζεύοντας κόκκους κακάο που τελικά γίνονται σοκολάτα στην Ακτή Ελεφαντοστού.

Eνώ στις Ηνωμένες Πολιτείες (από όπου προέρχονται πολλές εταιρείες κολοσσοί της βιομηχανίας της σοκολάτας) πολλοί είναι όσοι πιέζουν τον κλάδο να αλλάξει όπως ο γερουσιαστής της Αϊόβα Tom Harkin, μαζί με τον βουλευτή Eliot Engel της Νέας Υόρκης, δεν έχει θεσπιστεί ως σήμερα κάποια επίσημη νομοθεσία.

«Πόσοι άνθρωποι στην Αμερική γνωρίζουν ότι όλη αυτή η σοκολάτα που τρώνε –παράγεται από τρομερή παιδική εργασία;»

Κατάφεραν μονο να συμφωνήσουν για ένα «εθελοντικό πρωτόκολλο, που υπογράφηκε από τους επικεφαλής της βιομηχανίας σοκολάτας, για να σταματήσουν τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας «επείγουσας ανάγκης» υποστήριξε ο γερυσιαστής Ηarkin.

Καταναλωτική συνείδηση

Πολλοί αγνοούν τις συνεχιζόμενες ανησυχίες σχετικά με την παιδική εργασία, την εργασία σκλάβων και την εκμετάλλευση των παραγωγών που υπάρχουν στην παραγωγή κακάο και σοκολάτας.

Ενώ υπήρξε αλλαγή ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης ευαισθητοποίησης για την πρωτοβουλία θεμιτού εμπορίου από τους καταναλωτές γενικά, πολλές είναι οι εταιρείες που δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του κινήματος του δίκαιου εμπορίου ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση των παιδιών εργαζομένων στις φάρμες κακάο της Δυτικής Αφρικής.

Τελικά εναπόκειται στον καταναλωτή και τελικό αγοραστή να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να ελέγχουμε την προέλευση των τροφίμων και τις συνθήκες υπό τις οποίες παράγονται.

Θα πρέπει να ανησυχούμε για την ασφάλεια και την ευημερία εκείνων που παράγουν τις πρώτες ύλες με το ίδιο ενδιαφέρον που ανησυχούμε για την ασφάλεια του ίδιου του τρόφιμου.

Αν το σύστημα που θυσιάζει παιδικές ζωές στο βωμό του χρήματος δεν αλλάζει, μπορούμε να το παλέψουμε με καταναλωτική συνείδηση μποϊκοτάροντας τα προϊόντα που δεν έχουν ένδειξη θεμιτού και δίκαιου εμπορίου και δεν έχουν διαφάνεια σχετικά με την προέλευση των πρώτων υλών τους.

Με πληροφορίες από: International Cocoa Initiative, BBC, CNN, The Grocer, Supply Managment