Tο “μεγάλο ψάρι” για έναν δημοσιογράφο είναι η είδηση που προσδοκά για να φτιάξει το όνομά του. Ένα βράδυ του Αυγούστου αυτόν τον τίτλο έλαβε ο CEO του Telegram, Pavel Durov. Η αστυνομία παρακολουθούσε το ιδιωτικό του τζετ, το οποίο επρόκειτο να προσγειωθεί στο Παρίσι εκείνο το βράδυ από το Μπακού.

Ποιος είναι όμως ο Durov 

O Durov έγινε γνωστός ως συνιδρυτής του VKontakte, της ρωσικής εκδοχής του Facebook. Η επόμενη εταιρεία του, το Telegram τον έκανε παγκόσμιο τεχνολογικό μεγιστάνα. Ο Durov παρουσιαζόταν ως ένας φιλελεύθερος σταυροφόρος υπέρ της ιδιωτικότητας και της ελευθερίας του λόγου στο Διαδίκτυο. Το 2014 κατηγόρησε το Κρεμλίνο ότι τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το VKontakte και αυτοεξορίστηκε. Πολλοί θεώρησαν τη στάση του αυτή ως απόδειξη της αξιοπιστίας του. Τώρα το Telegram πλησίαζε το ένα δισεκατομμύριο χρήστες και σύμφωνα με τον Durov σχεδίαζε να εισαχθεί στο χρηματιστήριο έως το 2026.  

Πως συνελήφθη… 

Όταν ο Durov αποβιβάστηκε στο μικρό αεροδρόμιο Le Bourget έξω από το Παρίσι φαινόταν να μην έχει ιδέα για το τι επρόκειτο να συμβεί. Είπαν ότι στις αρχικές του συνεντεύξεις με την αστυνομία ήταν κακοδιάθετος και υπεροπτικός. Επικαλέστηκε τις διασυνδέσεις του, ισχυριζόμενος ότι είχε έρθει στο Παρίσι για να συναντήσει τον Εμανουέλ Μακρόν. Ο Durov φέρεται επίσης να ζήτησε να ειδοποιηθεί ο Γάλλος δισεκατομμυριούχος των τηλεπικοινωνιών Xavier Niel που μέχρι πρόσφατα ήταν ο κύριος μέτοχος της εφημερίδας Le Monde. Σύμφωνα με το Politico.eu ο Durov χρησιμοποίησε τη μία κλήση που του επετράπη για να τηλεφωνήσει στον Niel. 

Οι εισαγγελείς ερευνούσαν μυστικά τη δράση του Durov για μήνες σχετικά με την υποτιθέμενη αποτυχία του ιδίου και του Telegram να μπλοκάρουν παράνομες δραστηριότητες—τις οποίες οι αρχές ισχυρίζονται ότι περιλαμβάνουν απάτη, διακίνηση ναρκωτικών, υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών (CSAM), οργανωμένο έγκλημα και τρομοκρατία—στην πλατφόρμα. Μόνο η γαλλική Χωροφυλακή είχε καταγράψει 2.460 περιπτώσεις μεταξύ 2013 και 2024, στις οποίες τα νομικά αιτήματα προς το Telegram έμειναν αναπάντητα, σύμφωνα με τη Libération.  

Ένας από τους στενούς συνεργάτες του Durov, ο George Lobushkin—πρώην επικεφαλής δημοσίων σχέσεων στο VKontakte—δήλωσε: «Είμαι σε σοκ, και όλοι όσοι είναι κοντά στον Pavel νιώθουν το ίδιο. Κανείς δεν ήταν προετοιμασμένος για αυτή την κατάσταση». 

Στις ΗΠΑ ένας από τους πρώτους που αντέδρασαν στη σύλληψη ήταν ο Tucker Carlson, ο δεξιός τηλεοπτικός παρουσιαστής. Σε ανάρτησή του στο X ο Carlson αποκάλεσε τον Durov «μια ζωντανή προειδοποίηση για κάθε ιδιοκτήτη πλατφόρμας που αρνείται να λογοκρίνει την αλήθεια κατ’ εντολή κυβερνήσεων και υπηρεσιών πληροφοριών». Ο Elon Musk αναδημοσίευσε ένα απόσπασμα από τη συνέντευξη του Carlson, προσθέτοντας τη λεζάντα «#FreePavel». Ακόμη και ο Edward Snowden, αυστηρός επικριτής των ισχυρισμών του Telegram περί ασφάλειας εξέφρασε την ανησυχία του. «Είμαι έκπληκτος και βαθιά λυπημένος που ο Μακρόν κατέφυγε σε πρακτικές ομηρίας ως μέσο για την πρόσβαση σε ιδιωτικές επικοινωνίες», έγραψε στο X. Ο Μακρόν, από την πλευρά του δήλωσε ότι η Γαλλία είναι «βαθιά αφοσιωμένη στην ελευθερία της έκφρασης» και πρόσθεσε σχετικά με τη σύλληψη: «Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για πολιτική απόφαση. Εναπόκειται στους δικαστές να αποφανθούν επί του θέματος». 

Τέσσερις ημέρες μετά τη σύλληψή του ο Durov κατηγορήθηκε επίσημα για έξι αδικήματα. Το πιο σοβαρό—συνενοχή στη διαχείριση μιας διαδικτυακής πλατφόρμας για τη διευκόλυνση του οργανωμένου εγκλήματος και των παράνομων συναλλαγών—επέφερε μέγιστη ποινή 10 ετών φυλάκισης και πρόστιμο 500.000 ευρώ. Με την εγγύηση να ορίζεται στα 5 εκατομμύρια ευρώ και να καταβάλλεται αμέσως ο Durov αφέθηκε ελεύθερος εκείνο το βράδυ, αλλά του απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα.  

Η υπόθεση εναντίον του Durov, CEO μιας τεράστιας mainstream πλατφόρμας ήταν πρωτοφανής. Και ήρθε σε μια χρονική στιγμή που οι δηλωμένες φιλελεύθερες αρχές του και η χαλαρή του στάση απέναντι στη ρύθμιση του περιεχομένου έμοιαζαν να κερδίζουν έδαφος. Ο μικρός αριθμός εργαζομένων του Telegram είχε στην πραγματικότητα εμπνεύσει τον Musk να απολύσει το 80% του προσωπικού του Twitter όταν ανέλαβε την εταιρεία σύμφωνα με το Character Limit, ένα βιβλίο των Kate Conger και Ryan Mac. Ο Musk αποδυνάμωσε τις ομάδες εποπτείας περιεχομένου και ασφάλειας της πλατφόρμας. Αν ο Durov μπορούσε να διαχειρίζεται μια πλατφόρμα με περίπου 60 μόνιμους υπαλλήλους, οι περισσότεροι εκ των οποίων βρίσκονταν στο Ντουμπάι γιατί να μη δοκιμάσει κάτι παρόμοιο; Πιο πρόσφατα ο Mark Zuckerberg απέλυσε τους fact-checkers της Meta στις ΗΠΑ και χαλάρωσε την επιβολή κανόνων κατά του προκλητικού περιεχομένου στις πλατφόρμες της εταιρείας. Οι «πρόσφατες εκλογές», δήλωσε ο Zuckerberg, ήταν ένα «πολιτισμικό σημείο καμπής προς την εκ νέου προτεραιοποίηση της ελευθερίας του λόγου». 

Στις 21 Σεπτεμβρίου 2015 ο Durov έδωσε συνέντευξη στο συνέδριο TechCrunch Disrupt στο Σαν Φρανσίσκο. Είχε περάσει περισσότερο από ένας χρόνος από τότε που πούλησε το μερίδιό του στο VKontakte και παρουσίαζε τον εαυτό του ως έναν ψηφιακό νομάδα, ταξιδεύοντας στον κόσμο με μια ομάδα “μηχανικών” του Telegram. Η εμφάνισή του ταίριαζε στον ρόλο—ντυμένος εξ ολοκλήρου στα μαύρα—και μιλούσε με την αυτοπεποίθηση ενός πραγματικού «ανατροπέα» της βιομηχανίας. 

Το Telegram ήταν μόλις δύο ετών και ήδη διαχειριζόταν 12 δισεκατομμύρια μηνύματα την ημέρα. Το επόμενο διάστημα το Telegram παρουσίασε τη λειτουργία που το μετέτρεψε από μια εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων σε κάτι πιο κοντά σε ένα κοινωνικό δίκτυο. Τα «κανάλια» επέτρεπαν στους χρήστες να μεταδίδουν τα μηνύματά τους σε απεριόριστο αριθμό συνδρομητών.  

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιούργησε με καθυστερημένα αντανακλαστικά μια πρωτοβουλία με την ονομασία Internet Forum με στόχο τον συντονισμό των προσπαθειών κατά της τρομοκρατίας μεταξύ τεχνολογικών πλατφορμών και κρατών-μελών. Το Facebook, η Google, η Microsoft και το Twitter προσχώρησαν γρήγορα. Όχι όμως και το Telegram, του οποίου η πολιτική απορρήτου ανέφερε ξεκάθαρα: «Δεν μοιραζόμαστε ποτέ τα δεδομένα σας με κανέναν. Τελεία». 

Η δημόσια εικόνα του Durov ως υπερασπιστή της ιδιωτικότητας και της ελευθερίας του λόγου έκρυβε μια λιγότερο εντυπωσιακή πραγματικότητα: Τα επόμενα χρόνια, αναιρούσε συχνά τις ίδιες αρχές που είχε χτίσει γύρω από το Telegram όταν τον συνέφερε, απέφευγε τις συνέπειες όταν χρειαζόταν, συνεργαζόταν με κυβερνήσεις όποτε ήταν αναγκαίο, πάλευε να καλύψει τα οικονομικά της εταιρείας και τελικά έβρισκε πάντα σωσίβιο σε κάποιο γεγονός που επιβεβαίωνε τη μυθολογία του Telegram ως μιας αντιεξουσιαστικής υπεράνω όλων πλατφόρμας. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η εικόνα που είχε καλλιεργήσει ότι ζούσε σε συνειδητή εξορία από τη Ρωσία του Πούτιν. Ωστόσο σύμφωνα με το iStories ένα ανεξάρτητο ρωσικό ειδησεογραφικό μέσο που ανέλυσε πρόσφατα διαρροή δεδομένων της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB) σχετικά με διελεύσεις συνόρων, ο Durov στην πραγματικότητα είχε επισκεφθεί τη Ρωσία 41 φορές μεταξύ 2015 και τέλους 2017. 

Τελικά, όμως, οι ισχυρισμοί του Durov ότι λειτουργούσε το Telegram σε αντιπαράθεση με το Κρεμλίνο μετατράπηκαν σε πραγματικότητα με επιπτώσεις. Τον Ιούλιο του 2017 η FSB ζήτησε από το Telegram να παραδώσει κλειδιά κρυπτογράφησης για μισή ντουζίνα λογαριασμούς «ύποπτους για τρομοκρατικές δραστηριότητες». Η εταιρεία του Durov αρνήθηκε, υποστηρίζοντας ότι η κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο την εμπόδιζε να συμμορφωθεί. Η στάση του Telegram ξαφνικά έθεσε σε προσωπικό κίνδυνο τους υπαλλήλους του στη Ρωσία—συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Durov. Έπρεπε να βρει ασφαλή καταφύγια για τον ίδιο και την εταιρεία του. Την ίδια περίπου περίοδο, τον Οκτώβριο του 2019 η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ (SEC) υπέβαλε καταγγελία κατά του Telegram υποστηρίζοντας ότι η προπώληση των tokens είχε παραβιάσει τις απαιτήσεις εγγραφής. Η SEC απαίτησε από τον Durov να επιστρέψει 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια στους επενδυτές.  

Τον Ιούνιο του 2020 η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα ξεμπλοκάρει την εφαρμογή, έχοντας φτάσει σε μια συμφωνία με το Telegram για το τρομοκρατικό περιεχόμενο. Ο Durov εκμεταλλεύτηκε αμέσως την κατάσταση. Μέσα σε μία εβδομάδα το Telegram είχε υπογράψει διακανονισμό με τη SEC συμφωνώντας να επιστρέψει τα 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Durov άρχισε να επισκέπτεται ξανά ελεύθερα τη Ρωσία μετά το ξεμπλοκάρισμα του Telegram σύμφωνα με διαρρεύσαντα δεδομένα της FSB σχετικά με διελεύσεις συνόρων που αποκτήθηκαν από το iStories. Τον επόμενο χρόνο το 2021 το Telegram συγκέντρωσε 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια μέσω πώλησης ομολόγων. Η εταιρεία φέρεται να έλαβε βοήθεια στην πώληση αυτών των ομολόγων από την VTB, μια ρωσική τράπεζα που ανήκει κατά πλειοψηφία στο κράτος και έχει στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο, καθώς και από τη ρωσική επενδυτική εταιρεία Aton που ιδρύθηκε από έναν πρώην κυβερνητικό σύμβουλο.  

Το 2021 ο Durov απέκτησε επίσης υπηκοότητα στη Γαλλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Έχοντας αντέξει τις δημόσιες πιέσεις τόσο από το Κρεμλίνο όσο και από “δυτικές κυβερνήσεις” και έχοντας βρει μια προσωρινή λύση για τα οικονομικά προβλήματα του Telegram φάνηκε να χαλαρώνει την προσοχή του σε θέματα εποπτείας περιεχομένου. Η ιστορία κατέληξε στη δραματική σύλληψη του Durov για πολλαπλές κατηγορίες. Σε ανάρτησή του μετά την αποφυλάκισή του με εγγύηση ο Durov είπε ότι το να κατηγορείται ένας CEO για τα εγκλήματα των χρηστών του είναι «παραπλανητικό». 

Την επόμενη μέρα, το Telegram αφαίρεσε τη λειτουργία «άνθρωποι κοντά» και απενεργοποίησε νέες μεταφορτώσεις πολυμέσων στο Telegra.ph, που είχε κατηγορηθεί για φιλοξενία παράνομου περιεχομένου. Το Telegram αναθεώρησε επίσης αθόρυβα την πολιτική απορρήτου του, διευρύνοντας το εύρος περιπτώσεων στις οποίες μπορεί να κοινοποιήσει δεδομένα στις αρχές. Συμβιβασμός και κινήσεις τακτικής σε μία παρτίδα σκάκι που συνεχώς οι όροι του παιχνιδιού αλλάζουν. 

*Mε στοιχεία από το Wired.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.