Αθήνα , 6 Απριλίου 1986, Παναθηναϊκό Στάδιο. Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες ξεκινούν στην Αθήνα. Καθώς η αρχαία Ελλάδα ήταν το μέρος που «γεννήθηκαν» οι Αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες, η Αθήνα θεωρήθηκε ως η ιδανικότερη πόλη για να φιλοξενήσει και την πρώτη διεξαγωγή των σύγχρονων. Η έναρξη της πρώτης Ολυμπιάδας ήταν εστιασμένη στον αθλητισμό και τον εορτασμό της επαναφοράς των Ολυμπιακών Αγώνων. Μετά την ομιλία του προέδρου της οργανωτικής επιτροπής, ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ κήρυξε την έναρξη των Αγώνων: “Κηρύττω την έναρξιν των πρώτων εν Αθήναις Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων. Ζήτω το Έθνος! Ζήτω ο Ελληνικός Λαός!”

Ακολούθησαν κανονιοβολισμοί και απελευθέρωση περιστεριών ενώ έπειτα, εννέα μπάντες και χορωδία 150 ατόμων ερμήνευσαν τον Ολυμπιακό Ύμνο, σε σύνθεση του Σπύρου Σαμάρα και στίχους του Κωστή Παλαμά. Ο ύμνο ενθουσίασε τους 80000 παρευρισκόμενους στο κοινό και ακολούθησε η έπαρση της ελληνικής σημαίας και η ανάκρουση του Εθνικού ύμνου από μπάντα όπου κυριαρχούσαν οι φλογέρες και στη συνέχεια η παρέλαση των αθλητών.

Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων είναι ένα από τα πιο θεαματικά και πολυαναμενόμενα γεγονότα στον αθλητικό κόσμο. Από την πρώτη τελετή των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 στην Αθήνα, μέχρι τις πρόσφατες διοργανώσεις, η τελετή έναρξης έχει εξελιχθεί και μεταμορφωθεί σε ένα πολιτιστικό και καλλιτεχνικό θέαμα που εκπλήσσει και εμπνέει.
Οι τελετές συνδυάζουν τελετουργικά στοιχεία από τον Ολυμπιακό Χάρτη (τους κανόνες και τις αρχές της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής), όπως η παρέλαση των αθλητών και η έπαρση της Ολυμπιακής σημαίας και πολιτιστικές παραστάσεις σχεδιασμένες από εθνικούς διοργανωτές. Προβάλλουν διεθνή ολυμπιακά ιδεώδη και επικοινωνούν επίσης στοιχεία για την ταυτότητα και τον πολιτισμό της χώρας υποδοχής.

Ωστόσο, χρειάστηκαν δεκαετίες για να φτάσουν οι τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων σε αυτήν την κλίμακα.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου του 1908, οι πρώτοι που είχαν ένα ειδικά κατασκευασμένο στάδιο, ήταν επίσης οι πρώτοι που παρουσίασαν αθλητές να παρελαύνουν με στολές εθνικών ομάδων. Με σχεδόν 700 αθλητές στην ομάδα της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας, οι αγώνες επιβεβαίωσαν το αφήγημα της Βρετανίας ως το πνευματικό σπίτι του ερασιτεχνικού αθλητισμού, το οποίο παρουσίαζε τις αποικιακές ιδέες της «εκπολιτιστικής αποστολής» της βρετανικής αυτοκρατορίας.

Οι τελετές έναρξης συνεχίστηκαν με την παραδοσιακή τους μορφή μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Στους Αγώνες του Παρισιού του 1924, οι πρώτοι που κινηματογραφήθηκαν εκτενώς, οι εθνικές ομάδες παρέλασαν, αξιωματούχοι έκαναν ομιλίες και ταχυδρομικά περιστέρια απελευθερώθηκαν στον αέρα.

Μια ανησυχητική πραγματικότητα για τους ιδεαλιστικούς μύθους για την ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων είναι ότι η πρώτη τελετή έναρξης σε κλίμακα όπως η σημερινή ήταν οι Αγώνες του Βερολίνου το 1936 – «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Χίτλερ» .Η τελετή έναρξης ήταν μια εντυπωσιακή και μεγαλειώδης εκδήλωση, σχεδιασμένη να ενισχύσει το προφίλ της ναζιστικής Γερμανίας. Η τελετή έλαβε χώρα στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου, το οποίο είχε κατασκευαστεί ειδικά για τους Αγώνες και είχε χωρητικότητα 100.000 θεατών.

Όπως η παράδοση το απαιτεί οι αθλητές από τις συμμετέχουσες χώρες παρέλασαν στο στάδιο, με την Ελλάδα να εισέρχεται πρώτη και τη Γερμανία τελευταία. Αυτοί οι Αγώνες ήταν οι πρώτοι στην ιστορία που περιλάμβαναν τη λαμπαδηδρομία της Ολυμπιακής Φλόγας. Η φλόγα άναψε στην Αρχαία Ολυμπία και μεταφέρθηκε μέσω λαμπαδηδρόμων στο Βερολίνο.
Η τελετή ήταν γεμάτη συμβολισμούς και εικόνες που προωθούσαν τη ναζιστική ιδεολογία. Ο ίδιος ο Χίτλερ παρακολούθησε την τελετή και το πλήθος τον υποδέχτηκε με επευφημίες και χαιρετισμούς. Θεωρήθηκε μία από τις πιο αμφιλεγόμενες διοργανώσεις στην ιστορία των Αγώνων, καθώς χρησιμοποιήθηκαν από τον Αδόλφο Χίτλερ και το ναζιστικό καθεστώς για προπαγανδιστικούς σκοπούς.

Ο ερευνητής των Ολυμπιακών Αγώνων Jules Boykoff αποκαλεί το Βερολίνο το 1936 το πρώτο σημαντικό παράδειγμα «sportswashing», στο οποίο τα κράτη εκτρέπουν την προσοχή από τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω του διεθνούς αθλητισμού. 

Οι διοργανωτές των Αγώνων του Λονδίνου 1948, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επαναδιαμόρφωσαν την παράδοση της σκυταλοδρομίας ως σύμβολο της διεθνούς ειρήνης και της αρχαίας «Ολυμπιακής εκεχειρίας», όπου οι αντιμαχόμενες ελληνικές πόλεις-κράτη συμφώνησαν να μην βλάψουν τους εχθρούς αθλητές κατά τη διάρκεια των αρχικών αγώνων.

Οι τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων τη δεκαετία του 1950 χαρακτηρίζονταν από έναν συνδυασμό παραδοσιακών και σύγχρονων στοιχείων, αντικατοπτρίζοντας την περίοδο μεταπολεμικής ανάκαμψης και την αυξανόμενη σημασία της διεθνούς συνεργασίας και ειρήνης. Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά των τελετών αυτής της δεκαετίας

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1952 στο Ελσίνκι της Φινλανδίας ήταν οι πρώτοι που διεξήχθησαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που είχαν προκαλέσει την ακύρωση των Αγώνων του 1940 και του 1944. Η τελετή έναρξης ήταν γεμάτη συμβολισμούς και τελετουργικά που υπογράμμιζαν την επανένωση της διεθνούς κοινότητας και την ειρήνη. Ήταν η πρώτη φορά που συμμετείχαν η Σοβιετική Ένωση και το Ισραήλ, και αυτή η συμμετοχή αντικατόπτριζε την έναρξη μιας νέας εποχής στην παγκόσμια πολιτική σκηνή.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1956 στη Μελβούρνη της Αυστραλίας ήταν οι πρώτοι που πραγματοποιήθηκαν στο νότιο ημισφαίριο. Λόγω της μεγάλης απόστασης και του υψηλού κόστους μεταφοράς, αρκετές χώρες επέλεξαν να μην συμμετάσχουν, ενώ κάποιες χώρες αποσύρθηκαν ως διαμαρτυρία για τη σοβιετική καταστολή της Ουγγρικής Επανάστασης και την κρίση του Σουέζ. Παρά τις δυσκολίες, η τελετή έναρξης ήταν εντυπωσιακή. Η παρέλαση των αθλητών, με επικεφαλής την ελληνική αποστολή, ήταν ένα από τα κεντρικά σημεία της τελετής.

Η ζωντανή τηλεόραση άλλαξε ξανά τις τελετές έναρξης το 1964, όταν το Τόκιο φιλοξένησε τους πρώτους αγώνες του. Τώρα που ένα παγκόσμιο κοινό παρακολουθούσε ζωντανά τις τελετές, απέκτησαν νέα σημασία ως ευκαιρίες για εθνική αφήγηση και δημόσια διπλωματία. Για την Ιαπωνία, η τελετή στο Τόκυο ήταν μία ευκαιρία να δείξει την ανάκαμψή της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την είσοδό της στη σύγχρονη εποχή.

Η επιλογή του 19χρονου Yoshinori Sakai – που γεννήθηκε στη Χιροσίμα την ημέρα της επίθεσης με την ατομική βόμβα των ΗΠΑ – ως λαμπαδηδρόμου του Τόκιο είχε βαθύ εθνικό νόημα και συμβόλιζε μια νέα ειρηνική Ιαπωνία.

Οι θεατές οφείλουν αναμφισβήτητα τη μεγάλη κλίμακα των σημερινών τελετών έναρξης στον ψυχροπολεμικό ανταγωνισμό και τους ιδεολογικούς αγώνες γύρω από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας 1980 και του Λος Άντζελες 1984 – όπου κάθε υπερδύναμη οδήγησε σε μποϊκοτάζ στους αγώνες του αντιπάλου της.

Και οι δύο υπερδυνάμεις υποστήριξαν επίσης αυτό που έβλεπαν ως ανώτερες ιδεολογικές αξίες μέσω των τελετών έναρξης. Το πρόγραμμα της Μόσχας περιείχε το μεγαλύτερο πολιτιστικό πρόγραμμα που υπήρξε τότε, με γυμναστική, μαζική χορογραφία και folk χορό. Το Λος Άντζελες κινητοποίησε τις δημοφιλείς μουσικές παραδόσεις και τη γοητεία του Χόλιγουντ για να διαφημίσει την καταναλωτική κουλτούρα και το αμερικανικό όνειρο. 

Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, οι τελετές έναρξης συνέχισαν να παρέχουν ευκαιρίες για αλλαγή του τρόπου με τον οποίο ο κόσμος έβλεπε τις χώρες υποδοχής.

Το 1992 στη Βαρκελώνη, η τελετή ήταν μια έκρηξη χρώματος και πολιτισμού, με την Ισπανία να παρουσιάζει το μεσογειακό της πνεύμα. Η τελετή έναρξης του Σίδνεϊ 2000, για παράδειγμα, προσπάθησε να εκφράσει μια πολυπολιτισμική αφήγηση της Αυστραλίας που τιμούσε την κουλτούρα των Αβορίγινων, αν και οι κριτικοί θεώρησαν ότι οι αναπαραστάσεις βασίζονταν σε στερεότυπα.

Η λαμπαδηδρόμος του Σίδνεϊ, η Αβορίγινα σπρίντερ Κάθι Φρίμαν, έγινε ίνδαλμα αφού κέρδισε στα 400 μέτρα γυναικών. Πολλοί Αυστραλοί είδαν αυτό ως μια στιγμή ιστορικής συμφιλίωσης με το αποικιακό παρελθόν της Αυστραλίας.

Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004 θεωρείται μία από τις πιο εντυπωσιακές και πολυσυζητημένες στην ιστορία των Αγώνων. Πραγματοποιήθηκε στις 13 Αυγούστου 2004 στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας και σκηνοθέτης της ήταν ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. Η τελετή ξεκίνησε με μια εντυπωσιακή αναδρομή στην ιστορία της Ελλάδας, παρουσιάζοντας σκηνές από τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, τη Μινωική Κρήτη, τη Μυκηναϊκή Εποχή, την Αρχαία Ελλάδα και την Βυζαντινή περίοδο.

Ένα από τα κεντρικά σύμβολα ήταν η Ελιά, το δέντρο της ειρήνης, που συνδέεται άμεσα με τον ολυμπιακό συμβολισμό και την ελληνική παράδοση.

Η τελετή προέβαλε τον πλούτο και την ποικιλία της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, ενισχύοντας την εθνική υπερηφάνεια και προσελκύοντας το διεθνές ενδιαφέρον για την ελληνική ιστορία και πολιτισμό ενώ έμεινε στη μνήμη για την καλλιτεχνική της αξία, τους βαθύτατους συμβολισμούς και τη θετική της επίδραση στην Ελλάδα και το διεθνές ολυμπιακό κίνημα.

Το 2008, η επική τελετή έναρξης του Πεκίνου προώθησε μια ενοποιημένη «μεγάλη αφήγηση» της Κίνας ως ιστορικής, παγκόσμιας κορυφαίας δύναμης. Με προϋπολογισμό 300 εκατομμυρίων δολαρίων και εθελοντικό σώμα 15.000 ερμηνευτών, το σόου έφτασε σε ένα εκτιμώμενο τηλεοπτικό κοινό 2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων.

Η τελετή παρουσίασε την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Κίνας μέσα από σκηνές που απεικόνιζαν την εφεύρεση του χαρτιού, την παραδοσιακή μουσική και την τέχνη της καλλιγραφίας ενώ θεωρήθηκε από πολλούς ως μία από τις πιο εντυπωσιακές και μεγαλειώδεις στην ιστορία των Αγώνων. .Η σκηνοθεσία του Ζανγκ Γιμού και η χρήση σύγχρονης τεχνολογίας δημιούργησαν ένα φαντασμαγορικό θέαμα που εντυπωσίασε το κοινό παγκοσμίως για τον μοναδικό συνδυασμό παραδοσιακών κινεζικών στοιχείων με την σύγχρονη αισθητική.

Η δημιουργική ομάδα του Λονδίνου 2012 αντιπαραβάλλει το Ηνωμένο Βασίλειο με την Κίνα με μια δημοκρατική και ιδιόμορφη εικόνα του έθνους ως ένα «μωσαϊκό» διαφορετικών ιστοριών ενώ οι θεατές εντυπωσιάστηκαν από τα τεχνολογικά ενσωματωμένα κοστούμια και τις περίπλοκες χορογραφίες.

Οι χειμερινοί Ολυμπιακοί στο Σότσι του 2014 ξεσήκωσαν την εθνική υπερηφάνεια στη ρωσική ιστορία και πολιτισμό εβδομάδες πριν από την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Η τελετή του Ρίο 2016 είχε έντονο περιβαλλοντικό μήνυμα, χρησιμοποιώντας εφέ και προβολές για να αναδείξει τη σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος.

Ο COVID περιόρισε αυτό που θα μπορούσαν να επιτύχουν οι τελετές έναρξης του Τόκιο και του Πεκίνου το 2021 και το 2022, αν και η επιλογή από το Τόκιο της Αϊτής-Ιαπωνικής-Αμερικανίδας σταρ του τένις Naomi Osaka ως λαμπαδηδρόμου έδωσε σπάνια ορατότητα στη φυλετική ποικιλομορφία στην Ιαπωνία.

Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων είναι κάτι περισσότερο από μια απλή τελετή.

Είναι ένα παγκόσμιο πολιτιστικό γεγονός που αντανακλά την ιστορία, την πρόοδο και την κουλτούρα των χωρών υποδοχής, ενώ ταυτόχρονα προβάλλει το πνεύμα της ενότητας και της ειρήνης. Από τις απλές απαρχές της μέχρι τις σύγχρονες, τεχνολογικά εξελιγμένες παραγωγές, η τελετή έναρξης συνεχίζει να εκπλήσσει και να εμπνέει. Είναι επίσης ο πιο ορατός τρόπος με τον οποίο οι Ολυμπιακοί Αγώνες ενώνουν τον αθλητισμό και τον πολιτισμό.

Εϊναι σημαντικό ωστόσο να αντιμετωπίζονται και ως ευκαιρίες που μπορούν να δημιουργήσουν παγκόσμιες κοινές στιγμές προόδου, λαμβάνοντας πάντα υπόψη ότι προέρχονται από δομές εθνικιστικής και αποικιακής εξουσίας, οι τελετές έναρξης αντικατοπτρίζουν την υποκείμενη ένταση των Ολυμπιακών Αγώνων μεταξύ εθνικισμού και διεθνισμού.

Η αναγκαιότητα της τέχνης για τους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι αδιαμφισβήτητη –είναι μια από τις αρχές στον ορισμό του Ολυμπισμού από τον Pierre de Cubertin– ότι όπως ο Πλάτων αναγνώριζε την αξία της τέχνης για την εκπαίδευση της νεολαίας για την επίτευξη υψηλότερων επιπέδων ευγένειας. Ένα από τα προβλήματα, ωστόσο, είναι ότι οι ορισμοί της τέχνης είναι πολλαπλοί και η νεωτερικότητα και η εξέλιξη της τεχνολογίας έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο δημιουργίας και παραγωγής έργων τέχνης.

 

Έτσι η φετινή τελετή έναρξης στο Παρίσι , ακολουθώντας ένα νέο ρεύμα που ξέφυγε από τις νόρμες και τις συμβάσεις των παραδοσιακών εναρκτήριων γιορτών, βγήκε εκτός σταδίων και αποτέλεσε μία γιορτή της διαφορετικότητας, προκαλώντας αντιδράσεις για πολλές από τις επιλογές των διοργανωτών. Η πιο έντονη κριτική έγινε για την επιλογή του Σηκουάνα ως τόπος διεξαγωγής της, καθώς ο κόσμος δεν μπορούσε να παρακολουθήσει από κοντά τα τεκταινόμενα εξαιτίας των δρακοντειων μέτρων. Η διαμάχη που πυροδότησε πιθανότατα θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι μελλοντικές ολυμπιακές τελετές προσεγγίζουν τα θέματα της συμμετοχής και της εκπροσώπησης.

Με στοιχεία από: International Olympic Academy, The Conversation