Μέχρι το 1953, οι γυναίκες στο Μεξικό δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Αλλά την Κυριακή -περισσότερα από 70 χρόνια αργότερα- η χώρα έσπασε το γυάλινο ταβάνι της πολιτικής, εκλέγοντας την πρώτη γυναίκα πρόεδρό της. Η Claudia Sheinbaum – ηγέτης του Κόμματος Morena κέρδισε με μια συντριπτική νίκη , σε αυτό που οι αρχές χαρακτήρισαν τις μεγαλύτερες εκλογές στην ιστορία του Μεξικού, με τον μεγαλύτερο αριθμό ψηφοφόρων να συμμετάσχουν και σηματοδότησε ένα διπλό ορόσημο: Έγινε η πρώτη γυναίκα και η πρώτη Εβραία που εξελέγη πρόεδρος του Μεξικού.

«Για πρώτη φορά στα 200 χρόνια της δημοκρατίας», είπε η Sheinbaum στη νικητήρια ομιλία της νωρίς το πρωί της Δευτέρας, «θα γίνω η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του Μεξικού. Και όπως έχω πει σε άλλες περιπτώσεις, δεν έφτασα μόνη. Φτάσαμε όλοι, με τις ηρωίδες μας που μας χάρισαν την πατρίδα μας, με τους προγόνους μας, τις μητέρες, τις κόρες και τις εγγονές μας». «Χρέος μας είναι και θα είναι πάντα να φροντίζουμε κάθε Μεξικανό χωρίς διάκριση. Αν και πολλοί Μεξικανοί δεν συμφωνούν πλήρως με το σχέδιό μας, θα πρέπει να περπατήσουμε με ειρήνη και αρμονία για να συνεχίσουμε να χτίζουμε ένα δίκαιο Μεξικό».

Η εκλογή της πρώτης γυναίκας προέδρου ωστόσο ήταν εγγυημένη από τον Σεπτέμβριο, αφού και τα δύο ηγετικά κόμματα της χώρας όρισαν ως υποψήφιες για προεδρική θέση γυναικείες φιγούρες. Το κυβερνών κόμμα Morena όρισε την πρώην δήμαρχο της Πόλης του Μεξικού, και νυν Πρόεδρο της χώρας, Claudia Sheinbaum, ημέρες μετά την ανακοίνωση του συνασπισμού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Fuerza y Corazón por México, που έθετε την Xóchitl Gálvez υποψήφια για την προεδρία.

«Η Xóchitl Gálvez δεν μπόρεσε να εκπροσωπήσει την αλλαγή επειδή τα κόμματα που την υποστηρίζουν ενσαρκώνουν το κατεστημένο», δήλωσε στη New York Times, ο Carlos Bravo Regidor, πολιτικός αναλυτής με έδρα την Πόλη του Μεξικού. «Οι περισσότεροι Μεξικανοί θέλουν μια συνέχεια της αλλαγής που έφερε ο López Obrador».

Η εκστρατεία της Sheinbaum για την προεδρία τόνισε τη συνέχεια στην επιδίωξη κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και οικονομικής δικαιοσύνης, με στόχο τη μείωση της ανισότητας και την ενίσχυση των συστημάτων κοινωνικής υποστήριξης. Ένθερμη υποστηρίκτρια της ισότητας των φύλων, υπό την ηγεσία της, το Μεξικό έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην επίτευξη της ισότητας των φύλων στον δημόσιο τομέα, με τις γυναίκες να αποτελούν πλέον το ήμισυ του υπουργικού συμβουλίου, να ηγούνται του Ανωτάτου Δικαστηρίου και να αποτελούν τουλάχιστον το 50% του Κογκρέσου. Ένα από τα κρίσιμα ζητήματα που η Sheinbaum στοχεύει επίσης να αντιμετωπίσει ως πρόεδρος είναι η ασφάλεια του νερού, δεδομένων των σοβαρών προκλήσεων εξάντλησης του νερού που αντιμετωπίζει η χώρα. Η διοίκησή της σχεδιάζει να επενδύσει στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων και στη βελτίωση των υποδομών για να αντιμετωπίσει αυτό το πιεστικό πρόβλημα. 

Ποια είναι η Claudia Sheinbaum;

Αφού οι παππούδες της από τη μητέρα της μετανάστευσαν από την Ευρώπη για να γλιτώσουν από το Ολοκαύτωμα, η Sheinbaum γεννήθηκε στην Πόλη του Μεξικού το 1962 – μια πόλη που θα συνέχιζε να υπηρετεί σε διάφορους ρόλους για δεκαετίες.

«Στο σπίτι μας η πολιτική ήταν θέμα συζήτησης στο πρωινό, το μεσημεριανό γεύμα και το δείπνο», έχει πει η Sheinbaum σε συνέντευξή της στο The Nation . Ο πατέρας της, Carlos Sheinbaum, χημικός, και η μητέρα της, Annie Pardo, βιολόγος, συμμετείχαν στο φοιτητικό κίνημα του 1968, το οποίο σημάδεψε μια γενιά και συνέβαλε στη διάβρωση του αυταρχικού καθεστώτος του Partido Revolucionario Institucional (PRI)  . Για αρκετούς μήνες το 1968, χιλιάδες νεαροί Μεξικανοί παρέλασαν στους δρόμους, φωνάζοντας αιτήματα που συνοψίζονται σε δύο λέξεις: δημοκρατικές ελευθερίες. Μερικές από τις πιο έντονες παιδικές αναμνήσεις της Sheinbaum είναι οικογενειακά ταξίδια την Κυριακή σε μια φυλακή. «Πηγαίναμε στους κρατούμενους κάτι να φάνε. Επισκεπτόμασταν τακτικά τον Raúl Álvarez Garín, έναν από τους κύριους ηγέτες του κινήματος νεολαίας και φίλο της μητέρας μου, η οποία είχε απολυθεί από το Εθνικό Πολυτεχνείο επειδή υποστήριξε τους φοιτητές».

Με μέντορες τους γονείς της και τον Garín, το 1978, όταν ήταν 16 ετών, υποστήριξε μια απεργία πείνας μπροστά από τον Μητροπολιτικό Καθεδρικό Ναό στην Πόλη του Μεξικού—μέρος μιας εκστρατείας για τη στήριξη των μητέρων των νέων που είχαν εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια του μακροχρόνιου «βρώμικου πολέμου» του Μεξικού που σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, σκότωσε τουλάχιστον 500 ανθρώπους σε δύο δεκαετίες ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1960. Ήταν περίπου εκείνη την εποχή που δραστηριοποιήθηκε στους φοιτητικούς αγώνες, στο κίνημα αλληλεγγύης των εργαζομένων και στις διαμαρτυρίες κατά της εκλογικής νοθείας.

Όταν μάλιστα ανέλαβε τα καθήκοντά της ως δήμαρχος της Πόλης του Μεξικού στις 5 Δεκεμβρίου 2018, ανέφερε αυτά τα γεγονότα στην εναρκτήρια ομιλία της: «Μπορεί να είναι απλώς μια ιστορική σύμπτωση, αλλά εξακολουθεί να είναι εκπληκτικό ότι ο εθνικός θρίαμβος [του Προέδρου Andrés Manuel López Obrador] και η δημοκρατική ανακατάκτηση της Πόλης του Μεξικού λαμβάνει χώρα 50 χρόνια μετά το φοιτητικό κίνημα του 1968 και 30 χρόνια μετά την εκλογική νοθεία του 1988 [που έδωσε τη νίκη στον Salinas]. Αυτή είναι η καταγωγή μας, αλλά η κυβέρνησή μας θα είναι για όλους».

Μετά το σχολείο, η Sheinbaum γράφτηκε στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού (UNAM) όπου συνάντησε καθηγητές που πίστευαν ότι οι νέοι έπρεπε να αντιμετωπίσουν μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Μελέτησε την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Πόλη του Μεξικού ενώ ενεπλάκη στη φοιτητική πολιτική, διαμαρτυρόμενη για την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας εκπαίδευσης. Μετά την αποφοίτησή της, σπούδασε ενεργειακή μηχανική στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ, πριν επιστρέψει στο UNAM για διδακτορικές σπουδές.

Η Sheinbaum μπήκε στην πολιτική το 2000, όταν διορίστηκε γραμματέας περιβάλλοντος της Πόλης του Μεξικού από τον Obrador, τότε επικεφαλής της κυβέρνησης της πόλης. Αφού εγκατέλειψε τον ρόλο το 2006, η Sheinbaum αφοσιώθηκε στη μελέτη της ενέργειας,  εντάχθηκε στην ομάδα International Panel on Climate Change (IPCC) που έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης το 2007. Το 2015, έγινε η πρώτη γυναίκα που εξελέγη επικεφαλής της περιφέρειας Tlalpan της Πόλης του Μεξικού, υπηρετώντας μέχρι το 2017. Τον επόμενο χρόνο, εξελέγη επικεφαλής της κυβέρνησης ολόκληρης της πόλης – και πάλι, η πρώτη γυναίκα που το έκανε – μόνο που παραιτήθηκε τον Ιούνιο του 2023 για να ξεκινήσει την υποψηφιότητά της για πρόεδρος.

Η εκλογή μιας γυναίκας στο Μεξικό δεν εξασφαλίζει μια φεμινιστική κυβέρνηση.

Η εκλογή της Sheinbaum σηματοδοτεί μία νίκη για τις γυναίκες που χάραξαν τον δρόμο για την ισότητα και την διεκδίκηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Η διαδρομή τους όμως ήταν γεμάτη βία και αίμα, και παρά τα μέχρι τώρα επιτεύγματα, εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα με την ισότητα των φύλων, την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών, τη σεξιστική βία και τις γυναικοκτονίες. Το μεγάλο ερώτημα τώρα είναι αν το γεγονός ότι η Sheinbaum έχει εκλεγεί η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του Μεξικού θα μεταφραστεί σε περισσότερα πολιτικά δικαιώματα και προστασία για τις γυναίκες στο Μεξικό.

Για 71 χρόνια, το Μεξικό διοικούνταν υπό ένα μονοκομματικό σύστημα υπό την ηγεσία του PRI. Κάθε έξι χρόνια, ένας άνδρας πρόεδρος επέλεγε τον άντρα διάδοχό του. Οι εκλογές ήταν ας πούμε τυπικές. Η εισαγωγή πραγματικά ανταγωνιστικών εκλογών το 2000 βοήθησε τις γυναίκες να αποκτήσουν περισσότερο χώρο στην πολιτική. Τόσο η Sheinbaum όσο και η Gálvez ξεκίνησαν την πολιτική τους σταδιοδρομία κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Vicente Fox, του νικητή των εκλογών του 2000.

Σύμφωνα με το EL PAÍS,  o αγώνας των γυναικών για τα πολιτικά τους δικαιώματα εντάθηκε στη νέα δημοκρατική εποχή. Χάρη στις πιέσεις των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, ο νόμος περί ισοτιμίας εγκρίθηκε το 2014, ο οποίος επιβάλλει 50% ισοτιμία των φύλων στις υποψηφιότητες των υποψηφίων. Και το 2019 εγκρίθηκε μια συνταγματική μεταρρύθμιση για τη διασφάλιση της ισότητας των φύλων στις ομοσπονδιακές θέσεις, τόσο σε πολιτειακό και δημοτικό επίπεδο, όσο και στο νομοθετικό και δικαστικό κλάδο. Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν πλέον το ήμισυ του Κογκρέσου, αφού οι εκλογικές μεταρρυθμίσεις πριν από σχεδόν μια δεκαετία επέβαλλαν την ισότητα των φύλων στις υποψηφιότητες στα νομοθετικά σώματα του Μεξικού. Και δύο γυναίκες, η Ana Lilia Rivera και η Marcela Guerra Castillo, καταλαμβάνουν τις κορυφαίες θέσεις και στις δύο αίθουσες του Κογκρέσου.

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, η ισότητα των φύλων στο Μεξικό αντιμετωπίζει μια σειρά διαρθρωτικών προκλήσεων που χαρακτηρίζονται από ένα αμείλικτο χάσμα μεταξύ επίσημης και ουσιαστικής ισότητας  σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει κενό εφαρμογής μεταξύ των όσων αναφέρονται στους νόμους, τα σχέδια, τα προγράμματα και τους προϋπολογισμούς για τα δικαιώματα των γυναικών και την πρακτική εφαρμογή και συμμόρφωση στην καθημερινή ζωή.

Σύμφωνα με έρευνες,  η κουλτούρα Machismo (μία αίσθηση της υπερβολικής ανδρικής υπερηφάνειας) αποτελεί κυρίαρχη ιδεολογία στο Μεξικό. Αυτή η τοξική κατανόηση της αρρενωπότητας βρίσκεται στην πηγή διαφόρων μορφών βίας με βάση το φύλο. Δεδομένου ότι είναι βαθιά ριζωμένο στις παραδόσεις και τους κανόνες ανά τους αιώνες, πολλοί άνθρωποι δεν το αντιλαμβάνονται, διεθνώς, ωστόσο, το Μεξικό έχει τη φήμη μιας επικίνδυνης χώρας για τις γυναίκες λόγω του μεγάλου αριθμού των δολοφονημένων γυναικών. (Τους πρώτους τρεις μήνες του 2023, η χώρα κατέγραψε πάνω από 200 γυναικοκτονίες.)

Η εκλογή γυναικών σε υψηλά αξιώματα δεν μετατοπίζει απαραίτητα την εξουσία με ουσιαστικούς τρόπους. Είναι αυτό που οι μελετητές αποκαλούν «περιγραφική εκπροσώπηση» – όταν οι πολιτικοί ηγέτες είναι μέρος με μια ομάδα ψηφοφόρων που μέχρι τώρα υποεκπροσωπούνταν αλλά αποτυγχάνουν να καθορίσουν πολιτικές που να τις προστατεύουν. Αντίθετα, η «ουσιαστική εκπροσώπηση» συμβαίνει όταν οι αξιωματούχοι θεσπίζουν νόμους που ωφελούν πραγματικά τις ομάδες που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν.

Οι πολιτικοί επιστήμονες έχουν δείξει ότι ακόμη και όταν αλλάζουν τα πρόσωπα της πολιτικής, όσοι κινούν τα νήματα στα παρασκήνια μπορούν να παραμείνουν ίδιοι ειδικά στο Μεξικό που έχει ένα βαθιά πατριαρχικό σύστημα με τα καρτέλ να καθορίζουν μεγάλο κομμάτι της κοινωνικοπολιτικής ζωής. Η εκλογή της Sheinbaum δεν σημαίνει ότι θα της δώσει τις απαραίτητες ελευθερίες να πράξει ανεξάρτητα καθώς, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον López Obrador για να βοηθήσει στην προώθηση των πολιτικών της, η προεδρία του οποίου κατηγορήθηκε ότι υποβάθμισε την έκταση της κρίσης γυναικοκτονίας και ότι υπονόμευσε τις γυναίκες σε θέσεις εξουσίας.

«Οι Μεξικανές που θέλουν να διεκδικήσουν δημόσιες ή λαϊκά εκλεγμένες θέσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν εμπόδια» υποστήριξε στο EL PAÍS η Jessica Méndez, διδάκτωρ Ιστορίας. «Πολλές γυναίκες που ορίστηκαν από πολιτικά κόμματα προκειμένου να συμμορφωθούν με τις ποσοστώσεις φύλου, αλλά αναγκάστηκαν να παραιτηθούν από τις θέσεις τους μόλις κερδίσουν τις εκλογές. Στη συνέχεια θα έπαιρνε τη θέση τους ένας άντρας. Βλέπουμε ότι, ακόμη και όταν ισχύει ο νόμος, υπάρχουν ορισμένα κενά, νομικά κενά, που αφήνουν τα δικαιώματα των γυναικών απροστάτευτα». Επισημαίνει επίσης και άλλες επείγουσες ανάγκες, όπως η επέκταση των καταφυγίων για γυναίκες που υφίστανται βία λόγω φύλου, η εγγύηση των συντάξεων διατροφής και η επίτευξη της οικονομικής ανεξαρτησίας των γυναικών Οι διαφορές είναι πιο αισθητές στην ενδοχώρα του Μεξικού και μεταξύ των αυτόχθονων πληθυσμών. Εκεί, οι γυναίκες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις πρακτικές και τα έθιμα που διέπουν τις κοινότητές τους και που γενικά αγνοούν όσα ορίζονται στους ομοσπονδιακούς νόμους. «Έχουμε κάνει μεγάλη πρόοδο στους κανονισμούς. Το άρθρο 2 του Συντάγματος ορίζει ότι ακόμη και σε τοποθεσίες στις οποίες αναγνωρίζεται η χρήση και τα έθιμα ή οι μέθοδοι των παραδοσιακών πολιτικών συστημάτων για το διορισμό δημοσίων θέσεων, πρέπει να υπάρχει ισοτιμία, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι υπάρχει μεγάλη πατριαρχία σε αυτές τις κοινότητες , ειδικά στην πολιτεία της Οαχάκα, όπου έχει ζητηθεί ακόμη και παράταση για να αναβληθεί η εφαρμογή αυτών των κανονισμών», λέει η Adriana Báez, ακαδημαϊκός στη Σχολή Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών του UNAM.

Σύμφωνα με την Méndez: «Αναμφίβολα η εκλογή μιας γυναίκας είναι ένα σημαντικό επίτευγμα στην εκπροσώπηση των γυναικών στη δημόσια σφαίρα, αλλά υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για να επιτευχθεί η ισότητα».

Ακόμα και αν η εκλογή είναι για τα μάτια του κόσμου, το Μεξικό έγραψε ιστορία, εκλέγοντας μια γυναίκα για να ηγηθεί της χώρας πριν το κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες ή ο Καναδάς. Αυτό αντανακλά αξιοσημείωτη πρόοδο σε μια χώρα που έχει περάσει δεκαετίες προσπαθώντας να ξεπεράσει βαθιά πολιτιστικά και κοινωνικά εμπόδια στην ισότητα των φύλων. Η τοποθέτηση μιας γυναίκας στο ανώτατο αξίωμα, είναι τουλάχιστον ένα βήμα για την ενδυνάμωση των Μεξικανών γυναικών και τη δημιουργία ενός προτύπου σε μια διαδικασία που θα απαιτήσει νέες προσεγγίσεις στη δημόσια πολιτική και ασφάλεια.