Η έλευση του φθινοπώρου στην Σκανδιναβία σημαίνει και την έλευση της περιόδου απονομής των βραβείων Νόμπελ. Οι τιμητικές διακρίσεις, που καθιερώθηκαν από τον Σουηδό βιομήχανο Alfred Nobel πριν από περισσότερο από έναν αιώνα, αντιπροσωπεύουν την κορυφή των επιστημονικών επιτευγμάτων, γιορτάζοντας τις μεταμορφωτικές ανακαλύψεις που συχνά χρειάζονται δεκαετίες για να πραγματοποιηθούν.

Είναι η επιτομή της καταξίωσης και όσοι επιστήμονες ή πολιτικοκοινωνικές φιγούρες καταφέρνουν να κερδίσουν Νόμπελ σημαίνει ότι έχουν φτάσει στο απόγειο της καριέρας τους και ότι η συμβολή τους στην κοινωνία και την ανθρωπότητα είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Όχι πάντα όμως.

Τα βραβεία Νόμπελ καθορίζονται από μία επιτροπή. Ο ανθρώπινος παράγοντας συχνά φαίνεται να έχει επηρεαστεί από μεροληψίες στερεότυπα και τάσεις και να έχει οδηγήσει την απονομή βραβείων σε ένα φιάσκο. Τα Νόμπελ Ειρήνης ειδικά, έχουν την τιμητική τους στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Η επιτροπή έχει δεχθεί έντονες επικρίσεις πολλές φορές για τις υποψηφιότητες αλλά και την απονομή Νόμπελ ειρήνης σε αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που καλλιεργούσαν διχαστική ρητορική, τροφοδότησαν πολέμους και αρνήθηκαν σφαγές, αντί να προάγουν την ειρήνη σε όλο τον κόσμο.

Kissinger και Le Duc Tho

Το Νόμπελ Ειρήνης που απονεμήθηκε πριν από 50 χρόνια στον τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Henry Kissinger και στον Le Duc Tho παραμένουν κάποια από τα πιο αμφιλεγόμενα Νόμπελ όλων των εποχών.

Ένας από τους βραβευθέντες αρνήθηκε το βραβείο, ο άλλος δεν τόλμησε να ταξιδέψει στο Όσλο για να το παραλάβει και δύο από τα πέντε μέλη της επιτροπής παραιτήθηκαν με σάλο.

«Ένα απόλυτο φιάσκο», σύμφωνα με τα λόγια του Νορβηγού ιστορικού Νόμπελ Asle Sveen. «Είναι το χειρότερο βραβείο σε ολόκληρη την ιστορία του Νόμπελ Ειρήνης», είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο.

Η ανακοίνωση προκάλεσε σοκ σε όλο τον κόσμο στις 16 Οκτωβρίου 1973: η Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ είχε απονείμει το βραβείο στον Kissinger και τον Le Duc Tho, τον επικεφαλής διαπραγματευτή για την ειρήνη του Βορείου Βιετνάμ, «για την από κοινού διαπραγμάτευση κατάπαυσης του πυρός στο Βιετνάμ το 1973». «Δεν ήταν μια ειρηνευτική συμφωνία, αλλά μια εκεχειρία που άρχισε να σπάει γρήγορα», είπε ο Sveen.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι New York Times δημοσίευσαν ένα άρθρο για το «Βραβείο Νόμπελ Πολέμου», ενώ καθηγητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ έγραψαν στο νορβηγικό κοινοβούλιο επικρίνοντας μια επιλογή που «είναι κάτι περισσότερο από ό,τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος με φυσιολογικό αίσθημα δικαιοσύνης».

Ο Kissinger, τώρα 100 ετών, αποτέλεσε ιδιαίτερο στόχο κριτικής, κατηγορούμενος ότι προκάλεσε τη διάχυση του πολέμου στη γειτονική Καμπότζη και ότι διέταξε μαζικούς βομβαρδισμούς στο Ανόι για να αυξήσει την πίεση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Δέχτηκε επίσης πυρά επειδή υποστήριξε το πραξικόπημα του Augusto Pinochet στη Χιλή εναντίον του δημοκρατικά εκλεγμένου Προέδρου Salvador Allende.

Νόμπελ Ειρήνης στην ΕΕ

Η απονομή του βραβείου ειρήνης από την ΕΕ το 2012 ήταν αμφιλεγόμενη λόγω της σύνδεσής της με την παραγωγή όπλων και της οικονομικής πίεσης που ασκούσε ιστορικά σε ορισμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης το 2009.

«Ο Alfred Nobel είπε ότι το βραβείο θα πρέπει να δοθεί σε όσους εργάστηκαν για τον αφοπλισμό», είπε η Elsa-Britt Enger,, εκπρόσωπος των της Grandmothers for Peace, σε ρεπορτάζ του Reuters εκείνη την εποχή. «Η ΕΕ δεν το κάνει αυτό. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς όπλων στον κόσμο».

Περίπου 50 οργανώσεις οργάνωσαν την λαμπαδηδρομία υποστηρίζοντας ότι η ΕΕ είναι αντιδημοκρατική και διατηρεί μεγάλες στρατιωτικές φιλοδοξίες, παρόλο που ο λαός της υφίσταται οικονομική ύφεση. Οι πωλήσεις όπλων των κορυφαίων χωρών της ΕΕ σε χώρες της Μέσης Ανατολής που εμπλέκονται σε πόλεμο ή συγκρούσεις θεωρήθηκαν ακατάλληλες με τις αρχές του βραβείου.

Υποψηφιότητα Trump

Η πρόσφατη υποψηφιότητα του Trump έγινε υπό το φως του ρόλου του στην εξομάλυνση των δεσμών μεταξύ του Ισραήλ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Είναι μόλις η τρίτη Ισραηλινο-Αραβική ειρηνευτική συμφωνία μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ισραήλ το 1948 και σηματοδοτεί την πρώτη επίσημη διπλωματική σχέση μεταξύ του Ισραήλ και μιας αραβικής χώρας του Κόλπου.

Μπορεί η συγκεκριμένη επιτυχία να ήταν ιστορικής σημασίας, ωστόσο, η γενικότερη στάση του προέδρου η εμπρηστική γλώσσα και η αντιδημοκρατική και σεξιστική ρητορική του δηλητηριάζει το δημόσιο λόγο και μόνο την αλληλεγγύη και την ειρήνη δεν προάγει.

Νόμπελ Λογοτεχνίας σε υποστηρικτή της γενοκτονίας της Βοσνίας

Ο Peter Handke είναι ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας 2019, αλλά η απόφαση να του απονεμηθεί το πιο διάσημο λογοτεχνικό βραβείο έχει κατακριθεί από πολιτικούς, κορυφαίους συγγραφείς και οργανώσεις συγγραφέων.

Κατά τη δεκαετία του 1990, ο Handke κέρδισε τη φήμη του υπέρμαχου της σερβικής κυβέρνησης, η οποία συμμετείχε σε πράξεις γενοκτονίας κατά των Βόσνιων Μουσουλμάνων και υπεύθυνη για φρικαλεότητες εναντίον άλλων βαλκανικών λαών, όπως οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου.

Σε ένα αξιοσημείωτο περιστατικό το 2014, ενώ παραλάμβανε το βραβείο Ibsen στη νορβηγική πόλη του Όσλο, ο Handke φώναξε στους επιζώντες της γενοκτονίας και τους συγγενείς των θυμάτων που διαδήλωναν: «Πηγαίνετε στο διάολο, εκεί που είστε ήδη».

Ο Handke είναι γνωστός ότι είναι μεγάλος θαυμαστής του πρώην Σέρβου ηγέτη Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος πέθανε το 2006 ενώ αντιμετώπιζε τη δίκη στη Χάγη για εγκλήματα πολέμου και γενοκτονία.

Barack Obama, Νόμπελ Ειρήνης το 2009

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Barack Obama έλαβε το βραβείο ειρήνης το 2009, μόλις εννέα μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Εκείνη την εποχή, πολλοί άνθρωποι έμειναν μπερδεμένοι σχετικά με το γιατί του άξιζε, δεδομένου ότι δεν βρισκόταν στη θέση για πολύ καιρό.

«Δυστυχώς ο Obama συνεχίζει πολλές από τις ίδιες πολιτικές του Μπους και στην πραγματικότητα επεκτείνει τον πόλεμο στο Αφγανιστάν αντί να τον τερματίσει». είπε ο Μπράιαν Μπέκερ, εθνικός συντονιστής του Act Now To Stop War and End Racism

Αργότερα, η κυβέρνησή του συμμετείχε σε πολλές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και στο Αφγανιστάν, όπου οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη εναντίον αμάχων. Το 2015, ο πρώην γραμματέας Νόμπελ Ειρήνης Geir Lundestad είπε: «Κανένα βραβείο Νόμπελ Ειρήνης δεν τράβηξε ποτέ περισσότερη προσοχή από το βραβείο του 2009 στον Barack Obama».

«Ακόμη και πολλοί από τους υποστηρικτές του Obama πίστεψαν ότι το έπαθλο ήταν λάθος», πρόσθεσε. «Με αυτή την έννοια η επιτροπή δεν πέτυχε αυτό που ήλπιζε».

Νόμπελ Ιατρικής για τη λοβοτομή

Η επιβράβευση του Πορτογάλου επιστήμονα Antonio Egas Moniz το 1949 , επινοητή του όρου “ψυχεπέμβαση”, για την ανακάλυψη της λοβοτομής για τη θεραπεία ψυχικών ασθενειών δεν ήταν η καλύτερη ώρα των βραβείων Νόμπελ.

Η μέθοδος έγινε πολύ δημοφιλής τη δεκαετία του 1940 και στην τελετή απονομής είχε επαινεθεί ως «μια από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις που έγιναν ποτέ στην ψυχιατρική θεραπεία».

Όπως αποδείχτηκε όμως, η μέθοδος άφηνε πίσω της χιλιάδες θύματα ως «φυτά». Οι μελέτες έδειξαν πως η λοβοτομή ήταν βάρβαρη, ανήθικη και αναποτελεσματική. Μερικοί ασθενείς πέθαναν και άλλοι υπέστησαν σοβαρή εγκεφαλική βλάβη. Ακόμη και οι επεμβάσεις που θεωρήθηκαν επιτυχείς άφηναν τους ασθενείς χωρίς ανταπόκριση και συναισθηματικά μουδιασμένους.

Η μέθοδος μειώθηκε γρήγορα τη δεκαετία του 1950, καθώς τα φάρμακα για τη θεραπεία ψυχικών ασθενειών έγιναν ευρέως διαδεδομένα και χρησιμοποιείται πολύ σπάνια σήμερα.

Νόμπελ Χημείας για χημικό πόλεμο

Ο Fritz Haber τιμήθηκε με το βραβείο χημείας του 1918 για την ανακάλυψη του τρόπου δημιουργίας αμμωνίας από αέρια αζώτου και υδρογόνου. Η μέθοδός του χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή λιπασμάτων και έδωσε μεγάλη ώθηση στη γεωργία παγκοσμίως.

Αλλά η επιτροπή Νόμπελ παρέβλεψε εντελώς τον ρόλο του Haber στον χημικό πόλεμο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υποστηρίζοντας με ενθουσιασμό τη γερμανική πολεμική προσπάθεια, επέβλεψε την πρώτη μεγάλη επίθεση με αέριο χλωρίου στο Ypres του Βελγίου, το 1915, που σκότωσε χιλιάδες συμμαχικά στρατεύματα.

Προκαταλήψεις και στερεότυπα

Το βραβείο Νόμπελ Φυσικής αποκαλύπτει περισσότερα για τις προκαταλήψεις της Σουηδικής Βασιλικής Ακαδημίας από το 1905 έως το 1920 παρά για τα πραγματικά επιτεύγματα των καλύτερων φυσικών εκείνη την εποχή.

Το 1905 ήταν χρονιά που ο Albert Einstein δημοσίευσε το έργο του για τη θεωρία της σχετικότητας. Ωστόσο, κανένας από την επιτροπή των βραβείων Νόμπελ δεν αναγνώρισε τη συμβολή του.

Η επιτροπή μαστιζόταν από την ένταση του αντιεβραϊκού αισθήματος που μεασουρανούσε στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Πολλοί επίσης έτρεφαν απέχθεια για τη θεωρητική φυσική. Και, τέλος, τα περισσότερα μέλη της επιτροπής δεν είχαν ακόμη καταφέρει να αντιληφθούν τη σημασία της θεωρίας της σχετικότητας.

Μόνο όταν το κύρος του Albert Einstein άρχισε να ξεπερνά το κύρος του ίδιου του βραβείου Νόμπελ, τελικά αναγνώρισαν το έργο του. Τελικά, το 1921, μόνο μετά από αρκετά λογότυπα και χειρόγραφα, η επιτροπή του βραβείου Νόμπελ απένειμε το βραβείο στον πιο σημαντικό θεωρητικό φυσικό όλων των εποχών, 16 χρόνια μετά τον annus mirabilis του.

Ακόμη και τότε, ο Einstein έλαβε το βραβείο, όχι για την ανακάλυψη της ειδικής ή της γενικής σχετικότητας, αλλά «για τις υπηρεσίες του στη Θεωρητική Φυσική και ειδικά για την ανακάλυψη του νόμου του φωτοηλεκτρικού φαινομένου».

Το ίδιο ισχύει και για τα Όσκαρ ή τα Emmy ή οποιοδήποτε άλλο βραβείο κύρους. Το 94% των ψηφοφόρων των Όσκαρ είναι λευκοί, το 76% είναι άνδρες και η μέση ηλικία είναι 63. Και έτσι οι νικητές των βραβείων αντικατοπτρίζουν αυτές τις προκαταλήψεις.

Και αυτό δεν λαμβάνει υπόψη την τεράστια προκατάληψη υπέρ των αμερικανικών ταινιών. Όλες οι ταινίες που γίνονται σε όλες τις γλώσσες εκτός από τα αγγλικά πρέπει να διαγωνίζονται για ένα βραβείο! Αυτό είναι ένα σοβαρό εμπόδιο για το 95% του παγκόσμιου πληθυσμού για τον οποίο κάτι διαφορετικό από τα αγγλικά είναι η πρώτη του γλώσσα.

Μαύροι και Ασιάτες νικητές

Από τότε που απονεμήθηκε για πρώτη φορά το ετήσιο βραβείο Νόμπελ το 1901, συνολικά 17 άτομα μαύρων εθνοτήτων και 59 Ασιάτες έχουν κερδίσει το βραβείο μέχρι πέρυσι.

Πάνω από το 70% των Μαύρων νικητών του Νόμπελ κέρδισαν στην κατηγορία Ειρήνη. Μεταξύ των 617 βραβευθέντων επιστημών που τιμήθηκαν με το βραβείο τα τελευταία εκατό χρόνια, κανένας δεν ήταν Μαύρος.

Οι Ασιάτες έχουν λάβει και τις έξι κατηγορίες βραβείων: Φυσική, Χημεία, Φυσιολογία ή Ιατρική, Λογοτεχνία, Ειρήνη και Οικονομικά.

Ο πρώτος Ασιάτης παραλήπτης, ο Rabindranath Tagore, τιμήθηκε με το Βραβείο Λογοτεχνίας το 1913. Το 1930, ο C V Raman έγινε ο πρώτος Ασιάτης αποδέκτης του βραβείου Νόμπελ σε μια από τις επιστήμες.

Τα περισσότερα βραβεία Νόμπελ που απονεμήθηκαν σε Ασιάτες σε ένα μόνο έτος ήταν το 2014, όταν πέντε Ασιάτες βραβεύτηκαν.

 

Τίποτα από αυτά δεν υποτιμά το κύρος αυτών των βραβείων ή τον πιθανό αντίκτυπο που έχουν στην καριέρα κάποιου. Απλώς είναι απόδειξη ότι συχνά τα βραβεία θα αντικατοπτρίζουν πάντα περισσότερο τις προκαταλήψεις εκείνων που αποφασίζουν για την απονομή παρά τα προσόντα των υποψηφίων που το βραβείο υποτίθεται ότι μετράει.

 

Με πληροφορίες από:  Nobel Prize, Medium, The New York Times