Ζούμε σε εποχές που μοιάζουν βγαλμένες από εφιαλτικά μυθιστορήματα. Κάποτε οι προφήτες μιλούσαν για την Αποκάλυψη με φωτιά και αίμα. Σήμερα η αποκάλυψη έρχεται με γραφήματα, αλγόριθμους και drones. Η ανθρωπότητα βρίσκεται σ’ ένα σκάκι χωρίς όρια, όπου κανείς δεν ξέρει ποιος είναι ο βασιλιάς, ποιος ο αξιωματικός και ποιος ο πιόνι. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το ρολόι τρέχει κι όλοι ψάχνουμε το ρουά ματ.
Οι τελευταίες δεκαετίες ήταν ένα γοργό άλμα. Η τεχνητή νοημοσύνη που πριν δέκα χρόνια ήταν ένα πείραμα σε πανεπιστημιακά εργαστήρια, σήμερα γράφει κείμενα, συνθέτει μουσική, σχεδιάζει φάρμακα, παίζει σκάκι καλύτερα από κάθε άνθρωπο. Εταιρείες-κολοσσοί παλεύουν για το ποιος θα μαζέψει περισσότερα δεδομένα, ποιος θα εκπαιδεύσει τα πιο πεινασμένα μοντέλα, ποιος θα “θυμάται” και ποιος θα “ξεχνά” πιο σωστά. Η συζήτηση δεν είναι πια αν θα αντικατασταθούν επαγγέλματα, είναι ποια κοινωνία θα αντέξει τον σεισμό που έρχεται.
Την ίδια στιγμή που μιλάμε για όνειρα τεχνητής νοημοσύνης, ο πλανήτης ξυπνά στον εφιάλτη των πολέμων. Η Ουκρανία βομβαρδίζεται καθημερινά, η Γάζα αιμορραγεί, η Αφρική βυθίζεται σε εμφύλιες συγκρούσεις που δεν γίνονται ποτέ πρώτο θέμα. Στην Ασία η Κίνα μετρά βήματα απέναντι στην Ταϊβάν, ενώ ο Ειρηνικός γεμίζει στόλους. Ο ψυχρός πόλεμος δεν είναι πια κρυφός, είναι θερμός, διάσπαρτος, πολυεπίπεδος. Ο κόσμος μοιάζει με ένα εκρηκτικό πεδίο, όπου η σπίθα μπορεί να ξεσπάσει από ένα λάθος tweet ή από μια παρεξήγηση ραντάρ.
Σαν να μην έφταναν αυτά, η κλιματική κρίση χτυπά καθημερινά την πόρτα. Ο Αμαζόνιος καίγεται λιγότερο φέτος, μας λένε, λες και είναι νίκη να μετράς λιγότερα αποκαΐδια. Η Μεσόγειος βράζει κάθε καλοκαίρι, πλημμύρες σαρώνουν την Κεντρική Ευρώπη, καύσωνες σκοτώνουν χιλιάδες. Οι επιστήμονες φωνάζουν πως βρισκόμαστε στην “εποχή της υπερθέρμανσης”, αλλά η πολιτική συχνά δείχνει αλλού: σε εκλογικά ποσοστά, σε δημοσκοπήσεις, σε συμφωνίες που σπάνε και ξαναδένουν όπως συμφέρει.
Αν κάτσει κανείς να δει την παρτίδα ψύχραιμα, το σκάκι της εποχής μας έχει μερικές βασικές κινήσεις:
Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως νέα υπερδύναμη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κυβερνήσεις επενδύουν όσο ποτέ σε υποδομές AI. Όποιος ελέγχει τα δεδομένα, ελέγχει το μέλλον. Οι πόλεμοι του αύριο δεν θα κερδίζονται μόνο με στρατούς, αλλά με αλγόριθμους που θα προβλέπουν κινήσεις, που θα χακάρουν δίκτυα, που θα καθορίζουν ποιος θα ζει και ποιος θα πεθαίνει.
Οι ΗΠΑ και η Κίνα σε μια μάχη για την πρωτοκαθεδρία. Ο ένας μιλά για “στρατηγική αυτονομία”, ο άλλος για “εθνική αναγέννηση”. Στη μέση η Ευρώπη που συνεχίζει να κάνει διακοπές τον Αύγουστο ενώ οι άλλοι παίζουν με τον κόσμο.
Οι κοινωνίες μας σε κρίση εμπιστοσύνης. Από τη μία άνθρωποι που αποθεώνουν την τεχνολογία σαν λύση για όλα. Από την άλλη άνθρωποι που βυθίζονται σε θεωρίες συνωμοσίας γιατί δεν εμπιστεύονται κανέναν θεσμό. Ενδιάμεσα μια σιωπηλή πλειοψηφία που παλεύει απλώς να πληρώσει το ενοίκιο και να μεγαλώσει τα παιδιά της.
Το ερώτημα που επιστρέφει ξανά και ξανά είναι: πού βρίσκεται το ρουά ματ; Θα έρθει από έναν μεγάλο πόλεμο που θα βάλει τελεία στην παρτίδα; Από μια μηχανή που θα αποφασίσει ότι δεν χρειάζεται τον άνθρωπο πια; Από την ίδια τη φύση που θα μας τιμωρήσει για την αλαζονεία μας;
Ίσως η πιο επικίνδυνη απάντηση είναι άλλη: ότι το ρουά ματ δεν θα έρθει από μια θεαματική καταστροφή, αλλά από μια αργή, σιωπηλή διάβρωση. Από κοινωνίες που θα παραιτηθούν, που θα αφήσουν τις μηχανές να παίρνουν αποφάσεις, που θα δεχθούν την αδικία σαν φυσικό νόμο. Ένα τέλος του κόσμου χωρίς πυρηνικά, χωρίς σεισμούς, χωρίς φωτιές, αλλά με μια βαθιά αδιαφορία που θα σκοτώσει τη δημοκρατία, τη δημιουργικότητα, την ίδια την έννοια του ανθρώπου.
Η απάντηση δεν μπορεί να είναι μοιρολατρική. Ο κόσμος αλλάζει, αλλάζει βίαια κι εμείς οφείλουμε να αποφασίσουμε αν θα παίξουμε το παιχνίδι ή αν θα παραμείνουμε θεατές. Να θέσουμε όρια στην τεχνητή νοημοσύνη, να απαιτήσουμε διαφάνεια στα δεδομένα, να σταθούμε απέναντι στους πολέμους που μας πλασάρουν σαν “αναγκαιότητα”. Να ξαναβρούμε τη φωνή μας πριν να είναι αργά.
Το τέλος του κόσμου δεν είναι προκαθορισμένο. Γράφεται κάθε μέρα, με κάθε μας πράξη, με κάθε μας αδιαφορία, με κάθε μας υποχώρηση και αν υπάρχει ελπίδα είναι ακριβώς εκεί: στη δυνατότητα να θυμηθούμε ότι η παρτίδα δεν τελείωσε, ότι πάντα υπάρχει άλλη μια κίνηση.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν θα έρθει το ρουά ματ. Είναι αν θα το αφήσουμε να έρθει χωρίς να έχουμε κάνει όλες μας τις κινήσεις.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Ζούμε σε εποχές που μοιάζουν βγαλμένες από εφιαλτικά μυθιστορήματα. Κάποτε οι προφήτες μιλούσαν για την Αποκάλυψη με φωτιά και αίμα. Σήμερα η αποκάλυψη έρχεται με γραφήματα, αλγόριθμους και drones. Η ανθρωπότητα βρίσκεται σ’ ένα σκάκι χωρίς όρια, όπου κανείς δεν ξέρει ποιος είναι ο βασιλιάς, ποιος ο αξιωματικός και ποιος ο πιόνι. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το ρολόι τρέχει κι όλοι ψάχνουμε το ρουά ματ.
Οι τελευταίες δεκαετίες ήταν ένα γοργό άλμα. Η τεχνητή νοημοσύνη που πριν δέκα χρόνια ήταν ένα πείραμα σε πανεπιστημιακά εργαστήρια, σήμερα γράφει κείμενα, συνθέτει μουσική, σχεδιάζει φάρμακα, παίζει σκάκι καλύτερα από κάθε άνθρωπο. Εταιρείες-κολοσσοί παλεύουν για το ποιος θα μαζέψει περισσότερα δεδομένα, ποιος θα εκπαιδεύσει τα πιο πεινασμένα μοντέλα, ποιος θα “θυμάται” και ποιος θα “ξεχνά” πιο σωστά. Η συζήτηση δεν είναι πια αν θα αντικατασταθούν επαγγέλματα, είναι ποια κοινωνία θα αντέξει τον σεισμό που έρχεται.
Την ίδια στιγμή που μιλάμε για όνειρα τεχνητής νοημοσύνης, ο πλανήτης ξυπνά στον εφιάλτη των πολέμων. Η Ουκρανία βομβαρδίζεται καθημερινά, η Γάζα αιμορραγεί, η Αφρική βυθίζεται σε εμφύλιες συγκρούσεις που δεν γίνονται ποτέ πρώτο θέμα. Στην Ασία η Κίνα μετρά βήματα απέναντι στην Ταϊβάν, ενώ ο Ειρηνικός γεμίζει στόλους. Ο ψυχρός πόλεμος δεν είναι πια κρυφός, είναι θερμός, διάσπαρτος, πολυεπίπεδος. Ο κόσμος μοιάζει με ένα εκρηκτικό πεδίο, όπου η σπίθα μπορεί να ξεσπάσει από ένα λάθος tweet ή από μια παρεξήγηση ραντάρ.
Σαν να μην έφταναν αυτά, η κλιματική κρίση χτυπά καθημερινά την πόρτα. Ο Αμαζόνιος καίγεται λιγότερο φέτος, μας λένε, λες και είναι νίκη να μετράς λιγότερα αποκαΐδια. Η Μεσόγειος βράζει κάθε καλοκαίρι, πλημμύρες σαρώνουν την Κεντρική Ευρώπη, καύσωνες σκοτώνουν χιλιάδες. Οι επιστήμονες φωνάζουν πως βρισκόμαστε στην “εποχή της υπερθέρμανσης”, αλλά η πολιτική συχνά δείχνει αλλού: σε εκλογικά ποσοστά, σε δημοσκοπήσεις, σε συμφωνίες που σπάνε και ξαναδένουν όπως συμφέρει.
Αν κάτσει κανείς να δει την παρτίδα ψύχραιμα, το σκάκι της εποχής μας έχει μερικές βασικές κινήσεις:
Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως νέα υπερδύναμη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κυβερνήσεις επενδύουν όσο ποτέ σε υποδομές AI. Όποιος ελέγχει τα δεδομένα, ελέγχει το μέλλον. Οι πόλεμοι του αύριο δεν θα κερδίζονται μόνο με στρατούς, αλλά με αλγόριθμους που θα προβλέπουν κινήσεις, που θα χακάρουν δίκτυα, που θα καθορίζουν ποιος θα ζει και ποιος θα πεθαίνει.
Οι ΗΠΑ και η Κίνα σε μια μάχη για την πρωτοκαθεδρία. Ο ένας μιλά για “στρατηγική αυτονομία”, ο άλλος για “εθνική αναγέννηση”. Στη μέση η Ευρώπη που συνεχίζει να κάνει διακοπές τον Αύγουστο ενώ οι άλλοι παίζουν με τον κόσμο.
Οι κοινωνίες μας σε κρίση εμπιστοσύνης. Από τη μία άνθρωποι που αποθεώνουν την τεχνολογία σαν λύση για όλα. Από την άλλη άνθρωποι που βυθίζονται σε θεωρίες συνωμοσίας γιατί δεν εμπιστεύονται κανέναν θεσμό. Ενδιάμεσα μια σιωπηλή πλειοψηφία που παλεύει απλώς να πληρώσει το ενοίκιο και να μεγαλώσει τα παιδιά της.
Το ερώτημα που επιστρέφει ξανά και ξανά είναι: πού βρίσκεται το ρουά ματ; Θα έρθει από έναν μεγάλο πόλεμο που θα βάλει τελεία στην παρτίδα; Από μια μηχανή που θα αποφασίσει ότι δεν χρειάζεται τον άνθρωπο πια; Από την ίδια τη φύση που θα μας τιμωρήσει για την αλαζονεία μας;
Ίσως η πιο επικίνδυνη απάντηση είναι άλλη: ότι το ρουά ματ δεν θα έρθει από μια θεαματική καταστροφή, αλλά από μια αργή, σιωπηλή διάβρωση. Από κοινωνίες που θα παραιτηθούν, που θα αφήσουν τις μηχανές να παίρνουν αποφάσεις, που θα δεχθούν την αδικία σαν φυσικό νόμο. Ένα τέλος του κόσμου χωρίς πυρηνικά, χωρίς σεισμούς, χωρίς φωτιές, αλλά με μια βαθιά αδιαφορία που θα σκοτώσει τη δημοκρατία, τη δημιουργικότητα, την ίδια την έννοια του ανθρώπου.
Η απάντηση δεν μπορεί να είναι μοιρολατρική. Ο κόσμος αλλάζει, αλλάζει βίαια κι εμείς οφείλουμε να αποφασίσουμε αν θα παίξουμε το παιχνίδι ή αν θα παραμείνουμε θεατές. Να θέσουμε όρια στην τεχνητή νοημοσύνη, να απαιτήσουμε διαφάνεια στα δεδομένα, να σταθούμε απέναντι στους πολέμους που μας πλασάρουν σαν “αναγκαιότητα”. Να ξαναβρούμε τη φωνή μας πριν να είναι αργά.
Το τέλος του κόσμου δεν είναι προκαθορισμένο. Γράφεται κάθε μέρα, με κάθε μας πράξη, με κάθε μας αδιαφορία, με κάθε μας υποχώρηση και αν υπάρχει ελπίδα είναι ακριβώς εκεί: στη δυνατότητα να θυμηθούμε ότι η παρτίδα δεν τελείωσε, ότι πάντα υπάρχει άλλη μια κίνηση.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν θα έρθει το ρουά ματ. Είναι αν θα το αφήσουμε να έρθει χωρίς να έχουμε κάνει όλες μας τις κινήσεις.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
