«Μπαμπά, στο σχολείο ένα παιδί μού μιλάει άσχημα και με σπρώχνει σε κάθε διάλειμμα».
Και κάπως έτσι, με αυτά τα λόγια, ξεκίνησε προ μερικών μηνών ένα νέο κεφάλαιο συνομιλιών ανάμεσα σε έναν πατέρα και γιο: αυτό περί σχολικού εκφοβισμού.
Ο γιός μου είναι 7 ετών και έχει ήδη δεχτεί bullying (ή, έστω, έχει δεχτεί κάποιου είδους εκφοβισμό για ένα μικρό χρονικό διάστημα και ας μην ήταν bullying per se).
Τρομερή η σκέψη πως κάποιος τραμπουκίζει το παιδί σου – έστω και αν αυτός ο «κάποιος» είναι ένα συνομήλικο παιδάκι.
Ενα 7χρονο παιδάκι. Που, ωστόσο, έχει συμπεριφορές τραμπούκου γηπέδου ή αλάνας.
Πρώτη, σχεδόν αυτόματη, σκέψη: αν δεν σταματήσει αυτό άμεσα, θα κάνω ό,τι και η Lydia Tar στην ομώνυμη ταινία:
Δεύτερη, ημι-αυτόματη και πιο ψύχραιμη, σκέψη: «άλλο ο κινηματογράφος, άλλο η πραγματική ζωή».
Τρίτη σκέψη*: Με το πιστόλι στον κρόταφο και αν έπρεπε ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΔΗΠΟΤΕ να επιλέξω, τι από τα δυο θα επέλεγα; Να μου πουν ότι ο γιος μου είναι θύμα bullying ή ότι ο γιος μου είναι αυτός ο θύτης του εκφοβισμού (γιατί πλέον όλα είναι πιθανά σε ένα σχολικό προαύλιο, λόγω peer pressure);
Εντέλει, το κρίσιμο ερώτημα, στο τέλος της ημέρας, είναι το εξής: πώς προσπαθώ εγώ από την πλευρά μου, ως γονιός του, να αποτρέψω το ενδεχόμενο και να υποστεί, αλλά και ενδεχομένως να κάνει το ίδιο bullying σε κάποιον συμμαθητή του;
Τι είναι το bullying
Είναι ένα συνεχές μοτίβο επιθετικότητας από ένα άτομο ή παιδί με περισσότερη δύναμη, που στοχεύει σε κάποιον με λιγότερη δύναμη.
Το σημαντικό είναι ότι πρόκειται για μια επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά. Αλλά πίσω από αυτόν τον απλό ορισμό κρύβεται μια σύνθετη, πολυεπίπεδη κατάσταση που μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξετυλίξει κανείς.
Ποια είναι η προαναφερθείσα αυτή δύναμη και από πού προέρχεται;
Όπως εξηγώ στον γιο μου, ο εκφοβισμός αφορά πάντα μα πάντα περισσότερα από 2 άτομα, τον θύτη και το θύμα.
Γιατί σε ένα τέτοιο περιστατικό υπάρχουν πάντα και οι υποστηρικτές του εκφοβιστή.
Τι συμβαίνει με τα παιδιά που παρακολουθούν σιωπηλά το περιστατικό;
Τους συμμαθητές που βλέπουν αλλά δεν κάνουν τίποτα;
Διότι ο εκφοβισμός αφορά απολύτως όλους μέσα σε μια ομάδα: κυρίως δε, αυτούς που δεν κάνουν ή δεν λένε τίποτα.
«Φίλιππε, πειράζουν και άλλα παιδιά ή μόνο εσένα στο σχολείο;», τον ρώτησα.
«Και άλλα παιδιά»
«Και όταν γίνεται αυτό, εσύ τι κάνεις», τον ξαναρώτησα.
«Κοιτάω ή φεύγω».
«Δεν θα φεύγεις. Θα παρεμβαίνεις. Θα τους λες “σταματήστε να τον πειράζετε”».
«Γιατί μπαμπά;»
«Γιατί την αδικία και τον εκφοβισμό δεν πρέπει να τον ανεχόμαστε, αλλά πρέπει να μιλάμε ακόμη και όταν δεν αφορά εμάς τους ίδιους».
Δεν ξέρω τι κατάλαβε ο γιος μου από την στιχομυθία αυτή.
Ελπίζω να κατάλαβε, μέσα στο 7χρονο μυαλό του, ότι η απάθεια και η σιωπή είναι συνενοχή.
Ότι το να μη μιλάς είναι σαν να μιλάς και το να μην ενεργείς είναι σαν να ενεργείς.
Θα μπορούσε κάθε παιδί να είναι ταυτόχρονα θύτης και θύμα;
Με ρωτάτε αν έχω ικανό τον Φίλιππο να κάνει bullying σε κάποιο άλλο παιδάκι;
Η απάντηση είναι, την ίδια στιγμή, καταφατική και αρνητική: αρνητική αν αναλογιστώ τις αξίες και την παιδεία που του έχω εμφυσήσει ως γονιός και καταφατική αν σκεφτώ το peer pressure και τις δυναμικές της ομάδας των συμμαθητών και φίλων που παίζει σε αυτές τις ηλικίες.
Κοινώς, άνετα και με το δίκιο σου παρασύρεσαι, αν οι συμμαθητές σου είναι και λίγο περισσότερο κωλόπαιδα από σένα.
Μην ξεχνάμε ότι η παιδική συμπεριφορά τείνει να είναι πολύ ζωώδης, με ένα ισχυρό ένστικτο σε πολλά παιδιά να ενταχθούν στην «αγέλη» και να μην μείνουν «στην απέξω».
Η αλήθεια είναι ότι ο καθένας από εμάς – ναι, ναι, ακόμη και ένα 7χρονο παιδάκι – έχει τη σκιώδη πλευρά του – και μόνο όταν μπορούμε να την αναγνωρίσουμε, γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι.
Και εδώ είναι που μπαίνουν στην εξίσωση οι γονείς…
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Το πιο σημαντικό, κατά την προσωπική άποψη και σχέση που έχω με τον γιο μου, είναι να δώσετε προσοχή στο παιδί σας, ώστε να μπορέσετε να βρείτε ποια είναι τα τρωτά σημεία του.
Γνωρίζετε το παιδί σας καλύτερα από τον καθένα: ποιες είναι οι συναισθηματικές του ανάγκες;
Χρειάζεται αγάπη και την αίσθηση του ανήκειν ή αποζητά δύναμη και αναγνώριση από τους άλλους;
Αν χρειάζεται το πρώτο, τότε μάλλον είναι ένα ευγενικό και καλόβολο παιδί που μπορεί να είναι πιο ευάλωτο στον εκφοβισμό.
Αντίστοιχα, αν το παιδί σας μοιάζει να αποζητά και να χρειάζεται δύναμη και αναγνώριση από τους γύρω του, αυτός ο συνδυασμός μπορεί εύκολα να τον κάνει τον ίδιο «μπούλη», και ως γονέας πρέπει να το γνωρίζετε αυτό και να είστε ενεργός στον τρόπο με τον οποίο το διαχειρίζεστε.
Ένα παιδί σαν αυτό πρέπει να μάθει ενσυναίσθηση. Επειγόντως όμως. Χθες, που λέμε.
Αν μπορέσετε να καλλιεργήσετε, εσείς ως γονιός, μια αίσθηση καλοσύνης σε αυτό το παιδί, να το βοηθήσετε να καταλάβει πώς νιώθουν οι άλλοι, θα καταπολεμήσετε τις τάσεις του στο να κάνει bullying στους γύρω του.
Εγώ αυτό θα έκανα, αν μάθαινα ότι το παιδί μου είναι ο θύτης του bullying -για να επιστρέψω και στο τρίτο ερώτημα* που ανέφερα στην αρχή του άρθρου.
Και το καλό με τις ηλικίες των 7-8-9 ετών είναι ότι είναι σχετικά εύκολο να βοηθήσεις ένα παιδί δημοτικού να μην γίνει νταής. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, στην ηλικια αυτή είναι προετοιμασμένα να τους λέμε πώς να συμπεριφέρονται και μπορούν να μάθουν να είναι διαφορετικά.
Και με τον όρο «διαφορετικά», εννοούμε ασφαλώς να είναι «καλύτερα».
Τι γίνεται αν οι γονείς είναι οι ίδιοι νταήδες;
Έχω γνωρίσει τέτοιους γονείς ενός φίλου του παιδιού μου.
Δεν θέλω να έχω σχέση με αυτούς.
Είναι οι γονείς που, σε ένα προ ετών πάρτυ του Φίλιππου, μόλις τον είδαν να φοράει ποδιά μάγειρα και να ασχολείται με την παιδική κουζίνα του ΙΚΕΑ, τού είπαν «τι κάνεις; Μαγειρεύεις; Τι είσαι; Κανά κοριτσάκι;»
Δεν ξέρω το πως συγκρατήθηκα και δεν άρπαξα από τον λαιμό αυτόν τον πατέρα.
Τον ίδιο πατέρα που κάθε – μα κάθε – χρονιά ντύνει στις Αποκριές το παιδί του αστυνομικό, με φουλ ενδυμασία και εξοπλισμό.
Το μόνο θετικό είναι ότι αυτές οι οικογένειες είναι αρκετά σπάνιες -στην τάξη του Φίλιππου μόλις μια οικογένεια είναι έτσι. Ευτυχώς.
Εγώ αυτό που προσέχω, ως πατέρας (πλην των οικογενειών που φωνάζουν «τζιζ» από μακριά) είναι να επαναλαμβάνω στο παιδί μου το εξής:
Είσαι απολύτως ξεχωριστός και μοναδικός ΓΙΑ ΜΕΝΑ, αλλά δεν είσαι το πιο ξεχωριστό παιδί στο σχολείο ή στον κόσμο.
Είσαι ο καλύτερος / ομορφότερος / εξυπνότερος ΓΙΑ ΜΕΝΑ – αλλά όχι απαραίτητα και για τους άλλους.
Δεν θέλω ο γιος μου να πηγαίνει στο σχολείο με την υπεροπτική αλαζονεία ότι είναι καλύτερο από τα άλλα παιδιά.
Θα ήθελα ο γιος μου να γίνει ένας upstander
Η προσέγγιση που έχω εσχάτως με τον Φίλιππο είναι να τον ρωτάω στο σπίτι όχι μόνο πως πήγε στα μαθήματά του ή αν έφαγε το φαγητό που τού έβαλα στο βαλιτσάκι του.
Τον ρωτάω επίσης αν έπαιξε ωραία στο διάλειμμα, αν είχαν όλοι έναν φίλο στο παιχνίδι σήμερα. Αν ήταν όλοι οι συμμαθητές του χαρούμενοι ή αν υπήρξε κάποιο σκηνικό όπου ένα παιδάκι έμεινε παραπονούμενο.
Υπάρχει μια ορολογία στην παιδοψυχολογία για τα παιδιά εκείνα που παρεμβαίνουν σε καυγάδες και επιλύουν καταστάσεις, ως «πυροσβέστες»: λέγονται upstanders.
Είναι οι άνθρωποι που θα δουν μπροστά στα μάτια τους να συντελείται μια αδικία και θα προσπαθήσουν να πάρουν το μέρος του αδύναμου.
Είναι τα παιδιά που ανθίστανται σε όλους τους μπούληδες αυτού του κόσμου.
«Αν μελλοντικά βρίσκεστε με τους φίλους σου σε δημόσια μέσα μεταφοράς, σε ένα τρένο ας πούμε, και κάποιος προσβάλλει κάποιον άλλον χρησιμοποιώντας λόγια ρατσιστικά ή σεξιστικά, πρέπει εσύ και οι φίλοι σου να παρέμβετε», είχα πει στον Φίλιππο πρόσφατα.
«Διασχίστε όλοι μαζί το βαγόνι και σταθείτε διακριτικά δίπλα σε αυτούς που τους πειράζουν, ώστε να νιώσουν ότι έχουν έναν σύμμαχο».
Επίσης δεν γνωρίζω τι κατάλαβε και τι ακριβώς συνειδητοποίησε από την όλη στιχομυθία.
Ελπίζω μόνο και εύχομαι να αποκόμισε το καλύτερο -ή έστω αυτό το οποίο μελλοντικά θα τον βοηθήσει στη ζωή του, σε παρόμοιες καταστάσεις.
Το bullying στη χώρα μας
Ανατριχιαστικές περιπτώσεις bullying ανηλίκων μέσα ή έξω από το σχολείο βλέπουν το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα και προβληματίζουν έντονα γονείς και ειδικούς.
Ίσως ακόμα πιο ανησυχητικές είναι οι εκτιμήσεις των επιστημόνων σχετικά με τα περιστατικά που δεν γίνονται ποτέ γνωστά γιατί τα θύματα τα κρύβουν βαθιά μέσα στην ψυχή τους.
Μία από τις περιπτώσεις όπου το ανήλικο θύμα βρήκε το θάρρος να εκμυστηρευθεί αυτό που του συνέβη, είναι του 15χρονου μαθητή, τον οποίο οι συμμαθητές του έδεσαν με πετονιά γύρω από το λαιμό την ώρα του διαλείμματος μέσα σε σχολική αίθουσα αφήνοντάς τον σχεδόν χωρίς ανάσα στο τέλος πριν φύγουν από το σημείο.
Ο δικηγόρος της οικογένειας, Σπύρος Δημητρίου ξεκαθαρίζει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι θα δοθεί συνέχεια: «Θα υποβληθεί μήνυση και θα ζητήσουμε να αναβαθμιστεί η κατηγορία σε κακούργημα από επικείμενη σωματική βλάβη που διερευνά τώρα ο εισαγγελέας σε απόπειρα ανθρωποκτονίας, ενώ θα ξεκινήσουμε και τη διερεύνηση ποινικών ευθυνών από την πλευρά του σχολείου, των καθηγητών, των εποπτών, των εφημερευόντων καθηγητών την ώρα του διαλλείματος που έγινε το περιστατικό, του ιατρείου του σχολείου, των γονέων και των κηδεμόνων των ανήλικων των φερόμενων ως δραστών».
Μετά το περιστατικό το παιδί είπε στο σχολείο ότι είχε χτυπήσει και στη συνέχεια περιέγραψε τις στιγμές που έζησε στους γονείς του, μια που στο λαιμό του έφερε και σημάδια του τραυματισμού. Η υπόθεση έχει λάβει πλέον τον δρόμο της δικαιοσύνης και αναμένονται και περισσότερες εξελίξεις μετά τις ημέρες του Πάσχα.
Αφού το περιστατικό δημοσιοποιήθηκε από τα ΜΜΕ και άλλοι γονείς έχουν τηλεφωνήσει στο γραφείο του κ. Δημητρίου περιγράφοντας περιστατικά bullying με θύματα τα παιδιά τους. Ο ίδιος περιμένει τις ένορκες καταθέσεις για να δει πώς θα προχωρήσουν αυτές οι υποθέσεις.
«Είναι ένα πολύ δύσκολο κοινωνικό φαινόμενο, η νεανική εγκληματικότητα είναι ακόμα περισσότερο αυξημένη και δεν είναι μόνο για επιβολή βίας ή δεσποτισμό αλλά έχει εμφιλοχωρήσει και η περίπτωση της επίδειξης γιατί λίγα από αυτά τα περιστατικά δεν βιντεοσκοπούνται από τα παιδιά. Πιο πολύ ο σκοπός είναι η βιντεοσκόπηση και ο δημόσιος και ο δια περιφοράς μετά και αποστολής, εξευτελισμός του θύματος», τονίζει ο Σπύρος Δημητρίου.
Πώς μπορεί να διακρίνει τα σημάδια bullying ο γονιός
Στην παραπάνω περίπτωση του 15χρονου, οι γονείς έλαβαν γνώση από το παιδί τους την ίδια ημέρα κάτι που τους διευκόλυνε πολύ στην αντιμετώπιση τόσο νομικά αλλά και σε σχέση με την ψυχολογία του παιδιού.
Ακόμα όμως και αν τα παιδιά δεν μιλούν υπάρχουν συνήθως, κάποια προειδοποιητικά σημάδια που μπορεί να βοηθήσουν τον γονέα να καταλάβει ότι το παιδί του μπορεί να εμπλέκεται σε εκφοβιστική συμπεριφορά, λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δρ Αντωνία Τορρένς, εκπαιδευτική ψυχολόγος, γενική διευθύντρια του KMOP και υπεύθυνη και δημιουργός του Live Without Bullying.
Τα πιο συνηθισμένα, λέει η κ. Τόρενς είναι τα εξής:
– Συχνά είναι κακοδιάθετο, συνεσταλμένο ή κλαμένο ή ενοχλεί έναν μικρότερο αδερφό/ή φίλο/η
– Βρίσκει δικαιολογίες, για να μην πάει στο σχολείο , αναφέροντας για παράδειγμα ότι έχει πονοκέφαλο ή πόνο στο στομάχι
– Φαίνεται αναστατωμένο μετά τη χρήση του διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου -δείχνει μυστικοπάθεια και απροθυμία να μιλήσει σχετικά με τις online δραστηριότητές του
– Φέρει διάφορα σημάδια στο σώμα του και έχει ανεξήγητες εκδορές
– Παρουσιάζει αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες
– Έχει φθαρμένα ρούχα, σπασμένα αντικείμενα ή απώλεια χρημάτων
– Έχει ανήσυχο ύπνο
– Τα μικρά παιδιά, συχνά παρουσιάζουν παλινδρόμηση σε θέματα τουαλέτας και βρέχουν το κρεβάτι τους
– Αισθάνεται μοναξιά, θλίψη, άγχος, ντροπή
– Υπάρχει μία αίσθηση ότι χάνει τον έλεγχο των πράξεων του
– Αισθάνεται θυμό για άτομα από τον περίγυρό του αλλά και με τον εαυτό του/της
– Αποσύρεται κοινωνικά
– Δεν θέλει να πάει σχολείο
– Δεν αποδίδει στα μαθήματα
– Εκδηλώνει ψυχοσωματικά προβλήματα
Επιπλέον, υπάρχει και σωστός τρόπος προσέγγισης των παιδιών από τους γονείς, σε περίπτωση που υπάρχει υποψία ότι κάτι συμβαίνει στο σχολείο. «Προσπαθούμε να ξεκινήσουμε μία ήπια επικοινωνία μαζί τους, χωρίς να μας διακόπτουν άλλες υποχρεώσεις, δείχνοντας από μέρους μας ειλικρινές ενδιαφέρον για επικοινωνία, ώστε να καταλάβουμε ακριβώς τι έχει προηγηθεί. Του αφήνουμε χρόνο και περιθώριο να σκεφθεί με ποιο τρόπο θα ήθελε να μας πει τι έχει συμβεί, χωρίς να το διακόπτουμε συνεχώς προβάλλοντας τις δικές μας λύσεις για το πρόβλημά του. Αποφεύγουμε τις παρορμητικές συμπεριφορές, και προβάλλουμε έναν θετικό τρόπο σκέψης, χωρίς να το διαβεβαιώνουμε όμως ότι θα βρούμε οπωσδήποτε λύση στο πρόβλημα.
Ο εκφοβισμός είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και συχνά χρειάζεται προσεκτική διερεύνηση των λόγων που οδήγησαν σε αυτό, καθώς και προσεκτικά βήματα μετά. Προσοχή όμως. Αν αισθανθείτε ότι το παιδί σας βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, πρέπει να δράσετε αμέσως πηγαίνοντας οι ίδιοι στο σχολείο και υποστηρίζοντάς το άμεσα», επισημαίνει η κ. Τόρενς.
Για τις περιπτώσεις του εκφοβισμού μέσω του διαδικτύου, στο οποίο έχει πλέον πρόσβαση η πλειοψηφία των παιδιών, επίσης υπάρχουν κάποιοι κανόνες τους οποίους μπορούν να ακολουθήσουν οι γονείς για να βρίσκονται πιο κοντά στο παιδί τους και να το βοηθήσουν αν χρειαστεί.
«Αρχικά να είμαστε ενήμεροι σχετικά με τις πηγές βοήθειας όπου μπορούμε να αναφερθούμε σε περίπτωση που χρειαστεί. Προσπαθούμε να είμαστε ενήμεροι από τα ίδια μας τα παιδιά σχετικά με τους διαδικτυακούς τόπους που επισκέπτονται. Τα συμβουλεύουμε να μην δίνουν τα προσωπικά τους στοιχεία ή τον κωδικό τους σε άγνωστα άτομα.
Να κρατούν αποδείξεις με ποιους μίλησαν, να μην προωθούν τα ίδια άσχημα μηνύματα, να μην ανεβάζουν φωτογραφίες άλλων χωρίς την άδειά τους. Να θυμούνται ότι οτιδήποτε ανεβαίνει στο διαδίκτυο, μπορεί να μείνει εκεί για πάντα. Να γνωρίζουν τα ίδια τα παιδιά, ότι μπορούν να βρουν αναλυτικές οδηγίες στο site της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, για τους κινδύνους που υπάρχουν στο διαδίκτυο, αλλά και για τις οδηγίες που μπορούν να λάβουν σε περίπτωση που το χρειαστούν», επισημαίνει η κ. Τόρενς.
Οι δυσκολίες που είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν οι μαθητές στο σχολείο αποτελούν σημαντική πηγή άγχους και για τους γονείς
«Τα μεγαλύτερα άγχη των γονέων συνήθως σχετίζονται με τον τρόπο επίλυσης του προβλήματος από τα παιδιά τους. Ορισμένοι για παράδειγμα γνωρίζουν ότι λόγω χαμηλής αυτοπεποίθησης ή ευαισθησίας χαρακτήρα, το παιδί τους αδυνατεί να διεκδικήσει το δίκιο του βάζοντας όρια στους άλλους. Φοβούνται μήπως η κατάσταση γίνει ακόμα χειρότερη και το παιδί τους αρνείται να μιλήσει, είτε ακόμα μήπως κάνει κακό στον εαυτό του. Οι γονείς που συνήθως έχουν αυτό το άγχος και μας κάνουν παρόμοιες ερωτήσεις, είναι και αυτοί που έχουν μεγαλύτερη επίγνωση της κατάστασης, οπότε είναι και επιδεκτικοί στο να καταλάβουν τι πρέπει να κάνουν από τη δική τους την πλευρά».
Γιατί δεν μιλούν τα παιδιά
Όπως λέει η κ. Τόρενς, τα παιδιά σε ένα αρχικό στάδιο πιστεύουν ότι η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι κάτι παροδικό, οπότε θεωρούν ότι το πρόβλημα θα ξεπεραστεί. «Η περίοδος προς εφηβείας, είναι ένα διάστημα που τα παιδιά επηρεάζονται ιδιαίτερα από συνομηλίκους και θεωρούν ότι ως «μικροί ενήλικες», πρέπει να αρχίζουν να δίνουν οι ίδιοι λύση στα θέματά προς. Μπορεί να επηρεάζονται από την άποψη ορισμένων γονέων που θεωρούν ότι «όλοι βίωσαν κάποια στιγμή εκφοβισμό», αλλά τον ξεπέρασαν μόνοι.
«Το παιδί σε μια τέτοια περίπτωση, δεν θέλει να φανεί δειλό στα μάτια του γονέα και γενικότερα δεν θέλει να τον επιφορτίσει με επιπλέον έγνοιες. Ακόμη μην ξεχνάμε ότι σε ένα προχωρημένο στάδιο, η τοξικότητα που δημιουργείται από τον εκφοβισμό είναι τόσο μεγάλη, ώστε τα άτομα τείνουν να πιστεύουν ότι τελικά μπορεί και να αξίζουν τον εξευτελισμό που δέχονται από συνομηλίκους. Αυτό τα κάνει να κλείνονται ακόμα περισσότερο στον εαυτό τους και πολύ διστακτικά ως προς το να δεχτούν βοήθεια από τρίτους», προειδοποιεί η ειδικός.
Στο πανελλαδικό πρόγραμμα Live Without Bullying που υλοποιείται από το 2015 από το ΚΜΟΠ, υπάρχει ειδική εκπαίδευση προς τους γονείς, όπως και ξεχωριστή εκπαίδευση για ντους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων αναφορικά με όλα τα βήματα που πρέπει να ακολουθούνται και από τις δύο πλευρές. Οι διαδικτυακές αυτές εκπαιδεύσεις είναι αναγνωρισμένες από το υπουργείο Παιδείας, παρέχονται δωρεάν και μέχρι στιγμής έχουν βοηθήσει παράλληλα με την συμβουλευτική πλατφόρμα Live Without Bullying, χιλιάδες άτομα στη χώρα μας.
