Η διάσημη φράση του Πάουλ Κλέε (Paul Klee), ότι «το σχέδιο είναι σαν να παίρνεις μια γραμμή για περίπατο», αποτυπώνει τη φυσικότητα και τον αυθορμητισμό της μεθόδου του. Η μαεστρία του δεν βρισκόταν στη χειραγώγηση, αλλά στην εμπιστοσύνη του να αφήνει μια εσωτερική λογική να αναδυθεί σταδιακά μέσα στην εικόνα, με υπομονή και επιμονή. Οι γραμμές μπορεί να περιπλανιούνται χωρίς προορισμό, αλλά μέσα από αυτήν την φαινομενική ανεμελιά μιας βόλτας αποκτούν μορφές – οργανικές δομές, γεωμετρικούς όγκους ή τρισδιάστατα τοπία που ζωντανεύουν σαν να υπήρχαν πάντα εκεί.
Στις γραμμές του, υπάρχει μια αίσθηση παιχνιδιού, σαν ένα παιδί να κρατά την κιμωλία και να σχεδιάζει έναν κρυμμένο κόσμο στον τοίχο της ύπαρξης. Στους κύκλους του, υπάρχει μια μυστικιστική ακρίβεια, σαν οι μορφές να κυλούν γύρω από το κέντρο της αλήθειας. Και στα χρώματά του; Εκεί ζουν οι αναμνήσεις του φωτός· από το πορτοκαλί της δύσης μέχρι το γαλάζιο των κρυφών ουρανών.
Το να δουλεύεις χωρίς σχέδιο σημαίνει ότι πρέπει να είσαι ανοιχτός στα λάθη, και νομίζω πως ο Κλέε ήταν άνετος με το να επανεκτιμά τις προθέσεις του, επιτρέποντας στα λάθη να επιβιώσουν και να μεταμορφωθούν σε κάτι καλύτερο. Αυτή είναι η μόνη πραγματική οδός για την καινοτομία· ο καλλιτέχνης που προσκολλάται υπερβολικά στον σκοπό του, αδυνατεί να προχωρήσει. Η μεγάλη καινοτομία του Κλέε ήταν η ικανότητά του να μετατρέπει μια μουτζούρα, μια παρόρμηση, ένα ατύχημα ή ακόμα και ένα λάθος σε κάτι γεμάτο δύναμη.
Ο Κλέε δεν φοβόταν να γεφυρώσει τη λογική με τη φαντασία. Οι πίνακές του είναι το αποτέλεσμα μιας συνομιλίας μεταξύ του ορατού και του αόρατου, μεταξύ του ανθρώπινου και του θεϊκού. Μια γραμμή του μοιάζει απλή, σχεδόν ταπεινή, αλλά στην πραγματικότητα κρατάει μέσα της ένα ολόκληρο σύμπαν, μια τροχιά που οδηγεί βαθιά μέσα στη ψυχή.
Η αντίληψή του για τον εαυτό του ως καλλιτέχνη ήταν βαθιά συνδεδεμένη με την προσωπική του ανάπτυξη, ή όπως ο ίδιος το έθεσε, «την τέχνη του να κυριαρχείς στη ζωή». Στα ημερολόγια που κράτησε από τα 18 έως τα 38 του χρόνια, αποκαλύπτεται ένας σύνθετος συνδυασμός φιλοδοξίας και αμφιβολίας. Στις αρχές του 1903, έγραψε για τη «φαντασία» του να γίνει καλλιτέχνης, αντιπαραθέτοντάς την με τις καθημερινές υποχρεώσεις του στον πραγματικό κόσμο.
Συχνά έλεγε ότι η τέχνη του δεν απεικόνιζε αυτό που βλέπουμε, αλλά αυτό που υπάρχει πίσω από αυτό που βλέπουμε. Γι’ αυτό και τα έργα του δεν εξαντλούνται σε μια ματιά· απαιτούν χρόνο, σαν να ξετυλίγεις ένα κουβάρι σκέψεων και συναισθημάτων.
Σε πίνακες όπως το “Senecio” ή το “Ad Parnassum”, ο Κλέε μας προκαλεί να δούμε τον κόσμο αλλιώς. Η πραγματικότητα γίνεται εύκαμπτη, οι γραμμές χορεύουν και οι συνθέσεις του μοιάζουν με μουσικές παρτιτούρες ενός ονειρικού τραγουδιού. Ο θεατής δεν κοιτάζει απλώς· συμμετέχει, αισθάνεται, χάνεται.
Ο Πάουλ Κλέε ήρθε στον κόσμο στις 18 Δεκεμβρίου 1879, στο Μινχενμπούχσε, ένα μικρό χωριό κοντά στη Βέρνη της Ελβετίας, προερχόμενος από οικογένεια μουσικών.
✥ Ο καλλιτέχνης δεν αποδίδει στην φυσική μορφή της εμφάνισης την ίδια πειστικότητα που της αποδίδουν οι ρεαλιστές κριτικοί του. Δεν αισθάνεται τόσο στενά συνδεδεμένος με αυτή την πραγματικότητα, γιατί δεν μπορεί να δει στα έτοιμα πράγματα της φύσης την ουσία της δημιουργικής διαδικασίας. Αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι οι δημιουργικές δυνάμεις παρά τα τελικά προϊόντα της μορφής.
✥ Την άνοιξη του 1901 έβαλα το εξής πρόγραμμα: Υπεράνω όλων η τέχνη της ζωής. Κατόπιν, ως ιδανικό επάγγελμα: η ποιητική τέχνη και η φιλοσοφία – ως πραγματικό επάγγελμα: οι πλαστικές τέχνες – και τέλος, ελλείψει πόρων ή εισοδημάτων: η τέχνη της εικονογράφησης.
✥ Η τέχνη δεν απεικονίζει αυτό που ήδη φαίνεται· η τέχνη κάνει το αόρατο ορατό.
✥ Δεν μπορώ να χωρέσω στο «εδώ και τώρα». Η θέση μου είναι εξίσου ανάμεσα στους νεκρούς όσο και στους αγέννητους. Λίγο πιο κοντά στην καρδιά της δημιουργίας απ’ ό,τι συνήθως, αλλά όχι όσο κοντά θα ήθελα.
✥ Το να γίνεσαι είναι πιο σημαντικό από το να είσαι.
✥ Μια μόνο μέρα αρκεί για να μας μεγαλώσει λίγο ή, άλλες φορές, να μας μικρύνει.
✥ Η ικανότητα να απλοποιείς σημαίνει να αφαιρείς αυτό που δεν είναι απαραίτητο, ώστε αυτό που είναι απαραίτητο να μπορεί να μιλήσει.
✥ Τα έργα τέχνης πρέπει να τα εμπνεόμαστε με φλόγα στην ψυχή, αλλά πρέπει να τα υλοποιούμε με κλινική ψυχρότητα.
✥ Καλλιτέχνης είναι κάποιος που παράγει πράγματα τα οποία οι άνθρωποι δεν χρειάζονται να έχουν.
✥ Ο εαυτός μου… είναι ένα θεατρικό σύνολο. Εδώ εμφανίζεται ένας προφητικός πρόγονος. Εκεί ένας βίαιος ήρωας φωνάζει. Κάπου αλλού, ένας καλοπερασάκιας μεθυσμένος μαλώνει με έναν σοβαρό καθηγητή. Μια λυρική μούσα, αιώνια ερωτευμένη, σηκώνει το βλέμμα στον ουρανό. Ο πατέρας μπαίνει στη σκηνή με διδακτικές διαμαρτυρίες. Ο ανεκτικός θείος παρεμβαίνει. Η θεία ψιθυρίζει κουτσομπολιά. Η υπηρέτρια χαχανίζει πονηρά. Και εγώ, παρακολουθώ όλο αυτό με δέος, κρατώντας μια ακονισμένη πένα στο χέρι μου. Μια έγκυος μητέρα προσπαθεί να συμμετάσχει. «Σσσ!» φωνάζω, «Εσύ δεν ανήκεις εδώ. Είσαι διαιρετή.» Και εξαφανίζεται σιγά-σιγά.
✥ Το ένα μάτι βλέπει, το άλλο νιώθει.
✥ Δεν ήθελα να κάνω τίποτε άλλο παρά να ζωγραφίζω και να γράφω, ό,τι δηλαδή μου είχαν απαγορεύσει.
✥ Το να επικεντρώνεσαι μόνο στο όμορφο μου μοιάζει με ένα μαθηματικό σύστημα που ασχολείται αποκλειστικά με τους θετικούς αριθμούς.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
Η διάσημη φράση του Πάουλ Κλέε (Paul Klee), ότι «το σχέδιο είναι σαν να παίρνεις μια γραμμή για περίπατο», αποτυπώνει τη φυσικότητα και τον αυθορμητισμό της μεθόδου του. Η μαεστρία του δεν βρισκόταν στη χειραγώγηση, αλλά στην εμπιστοσύνη του να αφήνει μια εσωτερική λογική να αναδυθεί σταδιακά μέσα στην εικόνα, με υπομονή και επιμονή. Οι γραμμές μπορεί να περιπλανιούνται χωρίς προορισμό, αλλά μέσα από αυτήν την φαινομενική ανεμελιά μιας βόλτας αποκτούν μορφές – οργανικές δομές, γεωμετρικούς όγκους ή τρισδιάστατα τοπία που ζωντανεύουν σαν να υπήρχαν πάντα εκεί.
Στις γραμμές του, υπάρχει μια αίσθηση παιχνιδιού, σαν ένα παιδί να κρατά την κιμωλία και να σχεδιάζει έναν κρυμμένο κόσμο στον τοίχο της ύπαρξης. Στους κύκλους του, υπάρχει μια μυστικιστική ακρίβεια, σαν οι μορφές να κυλούν γύρω από το κέντρο της αλήθειας. Και στα χρώματά του; Εκεί ζουν οι αναμνήσεις του φωτός· από το πορτοκαλί της δύσης μέχρι το γαλάζιο των κρυφών ουρανών.
Το να δουλεύεις χωρίς σχέδιο σημαίνει ότι πρέπει να είσαι ανοιχτός στα λάθη, και νομίζω πως ο Κλέε ήταν άνετος με το να επανεκτιμά τις προθέσεις του, επιτρέποντας στα λάθη να επιβιώσουν και να μεταμορφωθούν σε κάτι καλύτερο. Αυτή είναι η μόνη πραγματική οδός για την καινοτομία· ο καλλιτέχνης που προσκολλάται υπερβολικά στον σκοπό του, αδυνατεί να προχωρήσει. Η μεγάλη καινοτομία του Κλέε ήταν η ικανότητά του να μετατρέπει μια μουτζούρα, μια παρόρμηση, ένα ατύχημα ή ακόμα και ένα λάθος σε κάτι γεμάτο δύναμη.
Ο Κλέε δεν φοβόταν να γεφυρώσει τη λογική με τη φαντασία. Οι πίνακές του είναι το αποτέλεσμα μιας συνομιλίας μεταξύ του ορατού και του αόρατου, μεταξύ του ανθρώπινου και του θεϊκού. Μια γραμμή του μοιάζει απλή, σχεδόν ταπεινή, αλλά στην πραγματικότητα κρατάει μέσα της ένα ολόκληρο σύμπαν, μια τροχιά που οδηγεί βαθιά μέσα στη ψυχή.
Η αντίληψή του για τον εαυτό του ως καλλιτέχνη ήταν βαθιά συνδεδεμένη με την προσωπική του ανάπτυξη, ή όπως ο ίδιος το έθεσε, «την τέχνη του να κυριαρχείς στη ζωή». Στα ημερολόγια που κράτησε από τα 18 έως τα 38 του χρόνια, αποκαλύπτεται ένας σύνθετος συνδυασμός φιλοδοξίας και αμφιβολίας. Στις αρχές του 1903, έγραψε για τη «φαντασία» του να γίνει καλλιτέχνης, αντιπαραθέτοντάς την με τις καθημερινές υποχρεώσεις του στον πραγματικό κόσμο.
Συχνά έλεγε ότι η τέχνη του δεν απεικόνιζε αυτό που βλέπουμε, αλλά αυτό που υπάρχει πίσω από αυτό που βλέπουμε. Γι’ αυτό και τα έργα του δεν εξαντλούνται σε μια ματιά· απαιτούν χρόνο, σαν να ξετυλίγεις ένα κουβάρι σκέψεων και συναισθημάτων.
Σε πίνακες όπως το “Senecio” ή το “Ad Parnassum”, ο Κλέε μας προκαλεί να δούμε τον κόσμο αλλιώς. Η πραγματικότητα γίνεται εύκαμπτη, οι γραμμές χορεύουν και οι συνθέσεις του μοιάζουν με μουσικές παρτιτούρες ενός ονειρικού τραγουδιού. Ο θεατής δεν κοιτάζει απλώς· συμμετέχει, αισθάνεται, χάνεται.
Ο Πάουλ Κλέε ήρθε στον κόσμο στις 18 Δεκεμβρίου 1879, στο Μινχενμπούχσε, ένα μικρό χωριό κοντά στη Βέρνη της Ελβετίας, προερχόμενος από οικογένεια μουσικών.
✥ Ο καλλιτέχνης δεν αποδίδει στην φυσική μορφή της εμφάνισης την ίδια πειστικότητα που της αποδίδουν οι ρεαλιστές κριτικοί του. Δεν αισθάνεται τόσο στενά συνδεδεμένος με αυτή την πραγματικότητα, γιατί δεν μπορεί να δει στα έτοιμα πράγματα της φύσης την ουσία της δημιουργικής διαδικασίας. Αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι οι δημιουργικές δυνάμεις παρά τα τελικά προϊόντα της μορφής.
✥ Την άνοιξη του 1901 έβαλα το εξής πρόγραμμα: Υπεράνω όλων η τέχνη της ζωής. Κατόπιν, ως ιδανικό επάγγελμα: η ποιητική τέχνη και η φιλοσοφία – ως πραγματικό επάγγελμα: οι πλαστικές τέχνες – και τέλος, ελλείψει πόρων ή εισοδημάτων: η τέχνη της εικονογράφησης.
✥ Η τέχνη δεν απεικονίζει αυτό που ήδη φαίνεται· η τέχνη κάνει το αόρατο ορατό.
✥ Δεν μπορώ να χωρέσω στο «εδώ και τώρα». Η θέση μου είναι εξίσου ανάμεσα στους νεκρούς όσο και στους αγέννητους. Λίγο πιο κοντά στην καρδιά της δημιουργίας απ’ ό,τι συνήθως, αλλά όχι όσο κοντά θα ήθελα.
✥ Το να γίνεσαι είναι πιο σημαντικό από το να είσαι.
✥ Μια μόνο μέρα αρκεί για να μας μεγαλώσει λίγο ή, άλλες φορές, να μας μικρύνει.
✥ Η ικανότητα να απλοποιείς σημαίνει να αφαιρείς αυτό που δεν είναι απαραίτητο, ώστε αυτό που είναι απαραίτητο να μπορεί να μιλήσει.
✥ Τα έργα τέχνης πρέπει να τα εμπνεόμαστε με φλόγα στην ψυχή, αλλά πρέπει να τα υλοποιούμε με κλινική ψυχρότητα.
✥ Καλλιτέχνης είναι κάποιος που παράγει πράγματα τα οποία οι άνθρωποι δεν χρειάζονται να έχουν.
✥ Ο εαυτός μου… είναι ένα θεατρικό σύνολο. Εδώ εμφανίζεται ένας προφητικός πρόγονος. Εκεί ένας βίαιος ήρωας φωνάζει. Κάπου αλλού, ένας καλοπερασάκιας μεθυσμένος μαλώνει με έναν σοβαρό καθηγητή. Μια λυρική μούσα, αιώνια ερωτευμένη, σηκώνει το βλέμμα στον ουρανό. Ο πατέρας μπαίνει στη σκηνή με διδακτικές διαμαρτυρίες. Ο ανεκτικός θείος παρεμβαίνει. Η θεία ψιθυρίζει κουτσομπολιά. Η υπηρέτρια χαχανίζει πονηρά. Και εγώ, παρακολουθώ όλο αυτό με δέος, κρατώντας μια ακονισμένη πένα στο χέρι μου. Μια έγκυος μητέρα προσπαθεί να συμμετάσχει. «Σσσ!» φωνάζω, «Εσύ δεν ανήκεις εδώ. Είσαι διαιρετή.» Και εξαφανίζεται σιγά-σιγά.
✥ Το ένα μάτι βλέπει, το άλλο νιώθει.
✥ Δεν ήθελα να κάνω τίποτε άλλο παρά να ζωγραφίζω και να γράφω, ό,τι δηλαδή μου είχαν απαγορεύσει.
✥ Το να επικεντρώνεσαι μόνο στο όμορφο μου μοιάζει με ένα μαθηματικό σύστημα που ασχολείται αποκλειστικά με τους θετικούς αριθμούς.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
