Πριν λίγες μέρες ο Vivek Murthy, Γενικός χειρούργος των ΗΠΑ, επιχειρησιακός επικεφαλής του Σώματος Επιτετραμμένων Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας των ΗΠΑ (PHSCC) και κύριος εκπρόσωπος σε θέματα δημόσιας υγείας στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, υπέγραψε μία έκθεση που αναφέρει ότι οι επιπτώσεις της κοινωνικής απομόνωσης στη θνησιμότητα είναι ισοδύναμες με το κάπνισμα.

Ουσιαστικά, στην επιστημονική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο US Department of Health and Human Services (HHS), αναφέρεται πως η κοινωνική απομόνωση -μία αντικειμενική συνθήκη που προκύπτει από την έλλειψη επικοινωνίας με την οικογένεια, τους φίλους και τον ευρύτερο κύκλο συναναστροφών- και η μοναξιά -μία υποκειμενική κατάσταση που προκύπτει από την αίσθηση αποσύνδεσης με τους υπόλοιπους- συμβάλλουν στην παρουσίαση καρδιοπάθειας, εγκεφαλικού επεισοδίου, άγχους, κατάθλιψης και άνοιας, ενώ αυξάνονται τα ποσοστά νόσησης σε μολυσματικές ασθένειες.

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ο Murthy, βασιζόμενος σε μία μελέτη που διεξήχθη από την Julianne Holt-Lunstad στο Πανεπιστήμιο Brigham Young, είπε πως είτε καπνίζουμε 15 τσιγάρα την ημέρα είτε νιώθουμε/αισθανόμαστε μόνοι μας, αυτά τα δύο είναι σχεδόν το ίδιο επικίνδυνα για την υγεία μας.

Αφού διάβασα λοιπόν το σχετικό άρθρο στο Vox, αναρωτήθηκα: «Τελικά, από τι θα πεθάνουμε;»

Η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά

Μπορεί η μελέτη να επικεντρώθηκε στους Αμερικανούς, ωστόσο, οι ζωές των πολιτών στις ΗΠΑ μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά, λίγο ή πολύ, με αυτές των ανθρώπων στις υπόλοιπες χώρες του Δυτικού κόσμου.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, την Παρασκευή 5 Απριλίου, έβαλε ένα «τέλος» στον παγκόσμιο συναγερμό αλλά ο ιός παραμένει επιβλαβής και το αντίκτυπό του στις κοινωνίες δεν έχει σβήσει με το πέρασμα του χρόνου. Η αίσθηση της μοναξιάς και η κοινωνική απομόνωση προϋπήρχε της πανδημίας Covid-19, αλλά σίγουρα το γεγονός αυτό επιτάχυνε και μεγέθυνε το πρόβλημα. Οι άνθρωποι, πρακτικά, κλείστηκαν στο σπίτι τους για μεγάλες περιόδους της ζωής τους τα τελευταία τρία χρόνια και, παράλληλα, «κλείστηκαν» στον εαυτό τους.

Οι αριθμοί άλλωστε το επιβεβαιώνουν. Σύμφωνα με την μελέτη του PHSCC, ο χρόνος που οι Αμερικανοί περνούν μόνοι τους κάθε μέρα -όχι ο προσωπικός ελεύθερος χρόνος- αυξήθηκε κατά σχεδόν 30 λεπτά την περίοδο 2003 – 2019 και το 2020 αυξήθηκε κατά 20 λεπτά. Σε βάθος ενός μήνα, αυτό μεταφράζεται σε μία σχεδόν ολόκληρη μοναχική ημέρα για τον μέσο Αμερικανό. Αλλά πόσο αυτή η κατάσταση απέχει από εμάς; Δε νομίζω πολύ.

Με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, δυσκολευόμαστε να συναντήσουμε τους φίλους μας, έχει ελαχιστοποιηθεί το μοίρασμα του κοινού χρόνου μεταξύ συντρόφων, όσοι έχουν παιδιά πασχίζουν να βρουν σημεία επαφής μαζί τους μέσα στην ημέρα και στα γραφεία η τηλεργασία απομακρύνει τους συναδέλφους.

Ταυτόχρονα, το σύγχρονο lifestyle που επικεντρώνεται στο «εγώ», στην επίτευξη στόχων και στις προσωπικές φιλοδοξίες του καθενός, διαμορφώνει μία αντίληψη πως το σύνολο είναι κυρίως «τοξικό» και ότι οι «ομάδες» είναι κάτι ξεπερασμένο. Όλοι πλέον είναι «μοναχικοί ταξιδιώτες».

Βάζοντας στην εξίσωση και τα social media, όπου η συνεχόμενη διασύνδεση μαζί τους υποβαθμίζει ουσιαστικά την ποιοτική «σύνδεση» με τους ανθρώπους, δεν είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε πως είμαστε πιο μόνοι από ποτέ.

Η κατάσταση αυτή γυρνάει μπούμερανγκ επάνω μας και δεν είναι όλοι έτοιμοι, ή κατάλληλα προετοιμασμένοι, για να μιλήσουν γι’ αυτό που νιώθουν και βιώνουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η μοναξιά είναι απλώς ένα συναίσθημα και δεν έχει σωματικές συνιστώσες -μέχρι να εμφανιστεί κάποιο ψυχοσωματικό- οπότε δεν φροντίζουν τον ψυχικό τους κόσμο με τον ίδιο ζήλο που μπορεί να δείξουν σε ένα δερματικό εξάνθημα, στον πονόδοντο και στις στομαχικές διαταραχές.

Η απομόνωση μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες ποσότητες άγχους καθώς το σώμα μας εκκρίνει την ορμόνη του στρες (κορτιζόλη), η οποία σε βάθος χρόνου συμβάλουν σε υψηλότερα επίπεδα φλεγμονής, η οποία συνδέεται πολλές φορές με ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων υγείας. Εν ολίγοις, μπορεί να τρέξεις στον γαστρεντερολόγο για μία φλεγμονή, να την αντιμετωπίσεις με φαρμακευτική αγωγή, κάπως η πάθηση να υποχωρήσει, αλλά η αιτία του προβλήματος (το άγχος της μοναξιάς/κοινωνικής απομόνωσης) είναι ακόμη εκεί, παρούσα στην ζωή σου, και στην πορεία να επανεμφανιστεί η φλεγμονή στο ίδιο σημείο ή σε άλλο όργανο/μέρος του σώματος. Ένας φαύλος κύκλος.

Αντίθετα, οι άνθρωποι με «δυνατές» κοινωνικές σχέσεις, καταγράφουν περισσότερη σωματική δραστηριότητα, καλύτερη διατροφή ακόμη και καλύτερα διαχείριση σε θέματα ασθένειας.

Το τσιγάρο

Σύμφωνα με τη μελέτη “How cigarettes damage your body”, που είχε δημοσιευθεί το 2015 στην σελίδα της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας (AHA), το κάπνισμα προκαλεί βλάβη σε ολόκληρο το ανθρώπινο καρδιαγγειακό σύστημα με ολέθριες επιπτώσεις. Ταυτόχρονα επηρεάζει άμεσα το αναπνευστικό σύστημα, καθώς οι ουσίες του καπνού που εισπνέουμε καταλήγουν στους πνεύμονες. Αυτές μακροπρόθεσμα προκαλούν μια σειρά από βλάβες: εμφύσημα, χρόνια βρογχίτιδα, ΧΑΠ και καρκίνο του πνεύμονα.

Οι πιο γνωστές ουσίες, από τις 600 που περιέχουν τα τσιγάρα, είναι η πίσσα, η νικοτίνη και το μονοξείδιο του άνθρακα -όταν ο καπνός καίγεται δημιουργούνται πάνω από 7.000 χημικές ουσίες, σύμφωνα με το American Lung Association. Οι περισσότερες από αυτές τις ουσίες είναι δηλητηριώδεις και τοξικές ενώ 69 σχετίζονται άμεσα με τον καρκίνο.

Θα μου πεις βέβαια «Ναι, ok, αυτά είναι γνωστά. Πού θες να καταλήξεις;» Στο ότι ενώ γνωρίζουμε τόσα πολλά για τις επιπτώσεις του καπνίσματος μέσα από τις σχετικές εκστρατείες των τελευταίων χρόνων, συγκριτικά, για θέματα ψυχικής υγείας και κοινωνικής απομόνωσης, επικρατεί μια σιγή ιχθύος.

Το τσιγάρο -όχι αδίκως- κυνηγήθηκε και δαιμονοποιήθηκε, αλλά, παράλληλα, τα κράτη δεν έδωσαν δέουσα προσοχή στην κοινωνική μάστιγα της μοναξιάς που, απ΄ό,τι φαίνεται, σκοτώνει με τον ίδιο ρυθμό και στην ίδια συχνότητα τους πολίτες τους.

Στην πορεία πολλοί καπνιστές βρήκαν «καταφύγιο» στο άτμισμα, αφού η μοναδική κοινή ουσία του ηλεκτρονικού τσιγάρου με το κανονικό είναι η νικοτίνη, η οποία είναι υπεύθυνη για τον εθισμό που νιώθουμε καπνίζοντας/ατμίζοντας.

Σύμφωνα με μελέτη του CDC, που δημοσιεύθηκε το 2016 υπό τον τίτλο “Tobacco-related mortality”, η νικοτίνη έχει την ιδιότητα να αλλάζει την διάθεση του ατόμου καθώς επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα και επιπλέον προκαλεί συστολή των αιμοφόρων αγγείων, πράγμα που οδηγεί σε μικρότερη ροή αίματος και οξυγόνου προς τους ιστούς και τα ζωτικά όργανα.

Το πρόβλημα με το άτμισμα είναι ότι, προς το παρόν, δεν υπάρχει κάποια επιστημονική έρευνα που να έχει μελετήσει τις επιπτώσεις του σε βάθος χρόνου, αφού πρόκειται για μία συνήθεια που παρουσιάστηκε στην ζωή μας τα τελευταία χρόνια. Γι’ αυτό άλλωστε και υπάρχουν μεγάλες διαφορές στο πώς το αντιμετωπίζουν διάφορα κράτη. Για παράδειγμα, η Αυστραλία ανακοίνωσε μέτρα για τον περιορισμό του, κατηγορώντας τη βιομηχανία καπνού ότι θέλει να κάνει τους εφήβους της την επόμενη «γενιά που θα είναι εθισμένη στη νικοτίνη», ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, η βρετανική κυβέρνηση, ενθαρρύνει τους πολίτες της χώρας να ατμίσουν παρέχοντας διάφορα κίνητρα για να ξεκινήσουν ηλεκτρονικό τσιγάρο.

Τελικά, από τι θα πεθάνουμε;

Ειλικρινά, δεν έχω ιδέα. Μεταξύ 1999 και 2016, σύμφωνα με το Business Insider, καταγράφηκαν 2.167 θάνατοι από δυσκοιλιότητα, 10.206 από «τυχαία ασφυξία» κατά την διάρκεια του ύπνου, 10.386 έχασαν την ζωή τους επειδή έπεσαν από το κρεβάτι -2.000 περισσότεροι θάνατοι από εκείνους που οφείλονται σε πτώση από κτίριο-, το 2005 ο Κορεάτης Lee Seung Seop πέθανε από αφυδάτωση και καρδιακή ανεπάρκεια μετά από 50 ώρες συνεχόμενου gaming στο World of Warcraft, ενώ η χορεύτρια Isadora Duncan, το 1927, κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού με αυτοκίνητο στη Νίκαια της Γαλλίας, έβγαλε το κεφάλι της έξω από το παράθυρο να απολαύσει την μεθυστική αύρα της ριβιέρας, αλλά ο αέρας έμπλεξε το φουλάρι της στις ρόδες του αυτοκίνητου και μοιραία την έπνιξε.

Κάθε επιλογή που κάνουμε μας φέρνει είτε πιο κοντά στην ζωή είτε στον θάνατο. Όλα είναι μοιρασμένα με ακρίβεια και κανείς δεν μπορεί να καθορίσει τι πρόκειται να συμβεί στο επόμενο δευτερόλεπτο. Εγώ τώρα, θεωρητικά, είμαι ασφαλής. Γράφοντας αυτές τις γραμμές στο γραφείο τι μπορεί να συμβεί; Ένας φονικός σεισμός; Δύσκολό. Ένας μαζικός πυροβολισμός; Οι συνάδελφοι δεν κουβαλάνε όπλα και περνάμε καλά. Να πέσει το ταβάνι στο κεφάλι μου; Ίσως. Ήρθα σήμερα στο Olafaq με την σκέψη ότι θα ζήσω και δεν ξεκίνησα για την δουλειά με τον φόβο πως θα πεθάνω. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως κάποια στιγμή δεν θα συμβεί στο μοιραίο. Ποιος τον απέφυγε για να τον επιβεβαιώσω εγώ;

Ο τεράστιος Τσαρλς Μπουκόφσκι στο βιβλίο «Σκοτώνοντας την ώρα» -ιδανικό ανάγνωσμα για «σκοτωμένα» μεσημέρια και «πεθαμένα» βράδια- είχε γράψει:

«Έχω την εντύπωση ότι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποκτούμε κάποιες εφήμερες εντυπώσεις, να περιμένουμε, και ύστερα να πεθαίνουμε.»

Η ζωή δεν είναι μάταιη, αλλά έχει ματαιότητα. Οφείλουμε να αποδεχθούμε το «τέλος» και να αντιστρέψουμε την προσέγγιση μας. Αν για σένα είναι απολαυστικό το να καπνίζεις, κάν’ το. Αν θες να είσαι μόνος/μόνη, συνέχισε. Μόνο μην τα κάνεις ταυτόχρονα γιατί διπλασιάζεις τις πιθανότητες που είναι εναντίον σου.