Ζούμε σε έναν κόσμο όπου, με ένα δικαίωμα, μας δίνουν όχι μόνο μία απάντηση, αλλά την αίσθηση πως το έχουν σκεφτεί ήδη για εμάς. Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) μπορεί να φαίνεται σαν ένα έξυπνο φως εγκατεστημένο στη γωνία του δωματίου μας, αλλά αυτό το φως δεν φωτίζει τον κόσμο, φωτίζει μόνο τη στιγμή και πίσω από αυτή τη λάμψη κρύβεται ένα σιωπηλό κόστος. Το παιχνίδι ερωτήσεων-απαντήσεων είχε πάντα τη γοητεία του. Τι συμβαίνει όμως σήμερα;

Ας ξετυλίξουμε το κουβάρι. Όσο πιο εύκολη γίνεται η πρόσβαση σε απαντήσεις, τόσο λιγότερο “στοχαστική” γίνεται η ζωή μας. Μια πρόσφατη μελέτη, Accumulation of Cognitive Debt When Using an LLM Assistant (Ιούνιος 2025) δείχνει ξεκάθαρα πως όταν χρησιμοποιούμε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLMs) για να γράψουμε κείμενα και να ολοκληρώνουμε τη δουλειά γρήγορα, η σκέψη μας εμπλέκεται λιγότερο, ο εγκέφαλος δε μαθαίνει κι ακόμη κι όταν κληθούμε να ξαναδουλέψουμε στο ίδιο θέμα ξεκινάμε και πάλι σαν από μηδενική αφετηρία. Χάνονται δηλαδή στον βωμό της ταχύτητας… μνήμη, συγκέντρωση και βάθος σκέψης.

Μοιάζει με το να ανεβαίνεις μια κορυφή με ελικόπτερο αντί να την περπατήσεις. Όπως λέει ο Faisal Hoque: «Αν οι Norgay και Hillary ήθελαν απλά ευκολία, δεν θα ανέβαιναν στο Έβερεστ, αλλά το νόημα ήταν στο ίδιο το ανέβασμα». Εκεί ανάμεσα στους βράχους και τις δυσκολίες, διαμορφώνεται και η ουσία της γνώσης, της αληθινής, βιωματικής γνώσης.

Η ΑΙ δεν δίνει απλά απαντήσεις, δίνει “μία αίσθηση βεβαιότητας” που δύσκολα αμφισβητείται. Υπάρχει ένας μηχανισμός γύρω της που θελημένα ή μη διώχνει κάθε ρωγμή, κάθε πολιτιστική απορία και κενό. Με λίγα λόγια, μας λέει “τελείωσες” και μας εκπαιδεύει να μην θέλουμε να μείνουμε στην αναμονή, στον προβληματισμό, στην αμφιβολία.

Αυτό είναι κομμάτι μιας ευρύτερης απώλειας: της περιέργειας, της πολυπλοκότητας, της αυθεντίας της αμφισημίας. Των στιγμών που μάθαμε βάθος γιατί μας προβλημάτισε το ανεξήγητο.

Όταν αντί για ένα βιβλίο αναζητείς μονάχα την περίληψη του νοήματός του, χάνεις ένα ταξίδι. Ένα μυστήριο. Μια συζήτηση με τον εαυτό σου μέχρι να καταλάβεις τι διάβασες, τι ένιωσες και τελικά τι έμαθες. Βάζει στην άκρη τη σκέψη σου.

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα πίστευαν πως τα πήγαν καλύτερα όταν χρησιμοποιούσαν ΙΑ. Όμως τα δεδομένα δείχνουν κατώτερη απόδοση, λιγότερη δημιουργικότητα, επιφανειακή κατανόηση. Αυτό δεν είναι απλώς τεχνικό θέμα. Είναι η αρχή μιας εποχής όπου η πληροφορία γίνεται fast-food: γρήγορη, χορταίνει άμεσα, αλλά δεν αφήνει τίποτα στο στομάχι της γνώσης.

Σε έναν κόσμο που πανηγυρίζει το click‑ready, η πραγματική αλλαγή έρχεται από τη αυστηρή επιλογή διαδικασίας. Όπως ένα project, μια συζήτηση, ένα δοκίμιο: η μυρωδιά, τα ξεχασμένα references, οι επανεξετάσεις. Η ΙΑ θέλει να γυρίσει το μυαλό σου σε flight mode: ακούει μια εντολή, σερβίρει αποτέλεσμα, και μετά… τέλος. Δεν το λέει κάποιος που το υποστηρίζει. Το λέει κάποιος που ξέρει την αξία του “να διαβάζεις, να αναρωτιέσαι, να επανέρχεσαι”.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πότε να μπαίνουμε σε fast‑lane. Να περνάμε τις πληροφορίες μέσα από δικά μας φίλτρα. Να κρατάμε την αμφιβολία ζωντανή, όχι να ζητάμε λύσεις σε δύο δευτερόλεπτα.

“Η πραγματική σοφία απαιτεί παύση”. Ο προκείμενος προβληματισμός γίνεται φθορά μόνο όταν αφήνεται δίχως ανάσα.

Δεν ζητά κανείς να γυρίσεις πίσω στο pre-digital. Αρκεί να μάθεις πότε να ανοίγεις και πότε να κλείνεις. Πότε να αφήνεις τη σκέψη να διεκδικεί χώρο, κι όχι να ξεφορτώνεις.

Να θυμάσαι ότι το “δεν ξέρω” είναι μια δυνατή θέση που δίνει χώρο για περαιτέρω αναζήτηση, όχι αδυναμία. Σαν μαθηματικό ερώτημα που περιμένει να συνυπάρξεις μαζί του ώρες. Σαν αναπνοή πριν τη μεγάλη λέξη.

Το πραγματικό όπλο σου δεν είναι τα γρήγορα αποτελέσματα. Είναι οι ώρες που αφιερώνεις στη σκέψη, στη μοναξιά της αμφιβολίας. Στις ιδέες που γεννιούνται όταν δεν τις αναγνωρίζεις αμέσως, αλλά θέλουν τον απαιτούμενο χρόνο να ωριμάσουν. Μη θυσιάζεις τη σκέψη σου στον βωμό της ευκολίας. Γιατί το κόστος που πληρώνεις δεν φανερώνεται στην οθόνη, φανερώνεται μέσα σου κι έχει τεράστιο αντίκτυπο στο παρόν και το μέλλον.

*Mε στοχεία από το PsychologyToday.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.