Ας ξεκινήσουμε αυτή τη φορά από το τέλος. Οι λέξεις παιδί και ίδρυμα δεν θα έπρεπε να βρίσκονται στην ίδια πρόταση.

Έχετε αναρωτηθεί τι είδους συνθήκες επικρατούν στα ιδρύματα παιδικής προστασίας; Έχετε σκεφτεί το ψυχικό στάτους των παιδιών που εισέρχονται σε αυτές τις δομές μετά από ορφάνια, εγκατάλειψη ή τραυματική εμπειρία με τους βιολογικούς τους γονείς;

Η Κιβωτός του Κόσμου μάς έφερε αντιμέτωπους με την βλαπτική επίδραση των ιδρυμάτων πάνω στα παιδιά και τις παθογένειες της ελληνικής πολιτείας. Οι καταγγελίες για κύκλωμα παράνομων υιοθεσιών στην ΜΚΟ μέριμνας και προστασίας μητέρας και παιδιού διαδέχτηκαν τις καταγγελίες για κακοποιητικές συμπεριφορές εις βάρος των παιδιών. Το σκάνδαλο της Κιβωτού του Κόσμου πυροδοτεί μια μεγάλη συζήτηση γύρω από τις ιδρυματικές πρακτικές στις δομές παιδικής προστασίας ενώ παράλληλα επαναφέρει στο προσκήνιο ένα διάλογο γύρω από το ζήτημα των υιοθεσιών.

Γιατί το ιδρυματικό μοντέλο είναι τόσο δημοφιλές στην Ελλάδα και για ποιο λόγο δεν είχαμε ποτέ αληθινή αναδοχή στη χώρα μας;

Έχουν περάσει περισσότερα από 20 χρόνια από τότε που ο ΟΗΕ εξέδωσε παγκόσμια κατευθυντήρια οδηγία απευθύνοντας έκκληση σε όλα τα κράτη να εξαλείψουν την τοποθέτηση βρεφών και νηπίων σε ιδρυματικά πλαίσια. Τα περισσότερα ιδρύματα για παιδιά σταμάτησαν να λειτουργούν στα περισσότερα κράτη της Ευρώπης. Η Ελλάδα, όμως αγνόησε την οδηγία ή προσποιήθηκε πως δεν άκουσε και συνέχισε να αφήνει τα ήδη ευάλωτα παιδιά της να μεγαλώνουν σε ιδρύματα είτε ιδιωτικά, είτε δημόσια ή εκκλησιαστικά που φέρουν ιδρυματικά χαρακτηριστικά όπως ομαδική μεταχείριση, αυστηρή ρουτίνα, κοινωνική απόσταση.

Είναι παράδοξο πως στα χρόνια των διακρατικών και διαφυλετικών υιοθεσιών τα πλάσματα που φέρουν το φορτίο της εγκατάλειψης καταλήγουν έρμαια ιδρυματικών πρακτικών που λειτουργούν εξαιρετικά βλαπτικά για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη.

Τα νούμερα φωνάζουν από καιρό. Γιατί κάνουμε πως δεν ακούμε; Βάσει της παγκόσμιας έκθεσης των Ηνωμένων Εθνών για τη βία κατά των παιδιών, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο βίας παντός είδος, εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς και μειωμένη κοινωνική ανάπτυξη. Για να μην αναφερθούμε στις επιπτώσεις της ιδρυματικής φροντίδας στην ανάπτυξη του εγκεφάλου βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας. Ένα παιδί, ανέφεραν οι διεθνείς στατιστικές της Unicef, έχει 85% περισσότερες πιθανότητες να κακοποιηθεί σωματικά και 30% περισσότερες πιθανότητες να κακοποιηθεί σεξουαλικά από τα άλλα παιδιά με τα οποία συνοικεί.

Παρ’ όλ’ αυτά τα ιδρύματα δεν έκλεισαν ποτέ στην Ελλάδα, ούτε φυσικά άδειασαν και η αποιδρυματοποίηση των παιδιών, δεν έγινε ποτέ πράξη.

Το ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί είναι γιατί τα παιδιά χωρίς  οικογένεια ή με ακατάλληλη οικογένεια παραμένουν καταδικασμένα –παρά τις κατά καιρούς καλές προθέσεις– να μεγαλώνουν ακόμα και σήμερα σε ιδρυματικό καθεστώς παρόλο που είναι ευρέως γνωστό και αποδεκτό πως οι θεσμοί της αναδοχής και της υιοθεσίας αποτελούν τους σημαντικότερους θεσμούς  παιδικής προστασίας; Για ποιο λόγο το ισχύον θεσμικό πλαίσιο αποθαρρύνει ακόμα και σήμερα τις νόμιμες υιοθεσίες με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι παράνομες υιοθεσίες από τη μία και ο ιδρυματισμός από την άλλη; Γιατί αφήνουμε τα παιδιά να μένουν σε ιδρύματα ενώ οι αιτήσεις για υιοθεσία εκκρεμούν για χρόνια;

Ενδεχομένως οι απαντήσεις να κρύβονται στη διαχείριση κληροδοτημάτων, στις παράνομες υιοθεσίες και σε μια ιδρυματική κουλτούρα που διέπει συνολικά την ελληνική κοινωνία.

Να υπενθυμίσουμε πως το υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης επί Θεανώς Φωτίου είχε θέσει ως πρωταρχικό του στόχο την αποϊδρυματοποίηση των παιδιών, είτε πρόκειται για βρέφη εγκαταλελειμμένα στα δημόσια νοσοκομεία είτε για τα παιδιά που διαβιούν στα ιδρύματα. Τότε είχε αναγγελθεί η δημιουργία τριών Εθνικών Μητρώων: Μητρώο παιδιών προς αναδοχή – υιοθεσία, Μητρώο υποψήφιων αναδόχων ή θετών γονέων, Μητρώο εγκεκριμένων υιοθεσιών και αναδοχών. Το εγχείρημα έμεινε στη μέση. Ο πρόσφατος νόμος για τις υιοθεσίες προβλέπει πως όσοι επιθυμούν να υιοθετήσουν παιδί μπορούν να εγγραφούν στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Θετών Γονέων. Στη συνέχεια θα διενεργείται κοινωνική έρευνας από την αρμόδια κοινωνική υπηρεσία για την καταλληλόλητα τους ανάδοχων γονέων.

Ας ελπίσουμε πως το σκάνδαλο στην Κιβωτό του Κόσμου θα ανοίξει το δρόμο για να λειτουργήσει η αναδοχή ως εναλλακτικό μέτρο παιδικής προστασίας.

Διότι εάν δεν αποδεχτούμε πως η ιδρυματική φροντίδα είναι κακοποιητική τόσο σωματικά όσο και ψυχικά και πως είναι αναγκαίο να αντικατασταθεί η ιδρυματική φιλοξενία με εναλλακτική οικογενειακή φροντίδα, δεν θα πάψουμε να ερχόμαστε αντιμέτωποι με «Κιβωτούς του Κόσμου»..