Πριν από περίπου ένα χρόνο στην επίσημη σελίδα του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου αναφερόταν πως η εικόνα της ΕΕ και η εμπιστοσύνη σε αυτή ενισχύθηκαν και ανέρχονται στα υψηλότερα ποσοστά τους εδώ και πάνω από μία δεκαετία. Πριν από μερικές ημέρες το σκάνδαλο Κατάρ-γκέιτ που πλήττει τις Βρυξέλλες μας έφερε αντιμέτωπους με τη δυσπιστία μας απέναντι στην ΕΕ. Η αξιοπιστία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επλήγη αυτή τη φορά ίσως περισσότερο από ποτέ καθώς το σκάνδαλο του Κατάρ θεωρείται το πιο συγκλονιστικό σκάνδαλο διαφθοράς στην ιστορία της ΕΕ», όπως το χαρακτήρισε και ο Αλμπέρο Αλεμάνο, καθηγητής Νομικής στο HEC. Για την «πιο κραυγαλέα υπόθεση υποτιθέμενης διαφθοράς που έχει δει το Κοινοβούλιο εδώ και χρόνια» έκανε λόγο ο επικεφαλής της Διεθνούς Διαφάνειας, Michiel van Hulten, αναφερόμενος και σε μια «κουλτούρα ατιμωρησίας» που επικρατεί στις Βρυξέλλες.

Αυτή την «κουλτούρα ατιμωρησίας» φαίνεται πως αντιλήφθηκαν και εκμεταλλεύτηκαν οι μεγιστάνες του αραβικού κόλπου για να «εξαγοράσουν» το βήμα τους στην ΕΕ. Με πλούσια δώρα, επιχείρησαν να διεισδύσουν στην Ευρώπη, να επηρεάσουν αποφάσεις και να μετασχηματίσουν το δυτικό βλέμμα πάνω τους. Και δεν ήταν λίγοι οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι που συναίνεσαν στη δωροδοκία. Αν το δώρο στηρίζεται στο πλεόνασμα εκείνου που έδωσε- σύμφωνα με το Ζωρζ Μπατάιγ- το ερώτημα που προκύπτει αφορά στην εξουσία του δωρητή πάνω σε εκείνον που δέχεται το δώρο, δηλαδή στην σχέση υπακοής και εξάρτησης που συγκροτείται.

Η σχέση εξάρτησης που συγκροτήθηκε ανάμεσα στους ηγέτες του Κατάρ και τους εκπροσώπους της ΕΕ θέτει υπό αμφισβήτηση το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Το Κατάρ-γκέιτ κλυδωνίζει ανεπανόρθωτα το μηχανισμό τον κορυφαίο δημοκρατικό θεσμό και τους μηχανισμούς του καθώς «σακούλες με δώρα» από τον αραβικό κόσμο καταργούν ευρωπαϊκά κεκτημένα.

Στην ευρωπαϊκή θεώρηση υπάρχουν κεκτημένα -όπως η ελευθερία λόγου, η θέση της γυναίκας και τα εργασιακά δικαιώματα- τα οποία, σε άλλους τόπους, όπως στο Κατάρ,δεν είναι αυτονόητα. Η βασική διαφορά του ευρωπαϊκού πολιτισμού από τους υπόλοιπους παραμένει η κυριαρχία της έννοιας της πολλαπλής και διαφοροποιημένης καθολικότητας. Πάει καιρός που οι μεγιστάνες του αραβικού κόλπου επιχειρούν να «εξαγοράσουν» το βήμα τους στην ΕΕ. Με πλούσια δώρα, επιχειρούν να διεισδύσουν στην Ευρώπη, να επηρεάσουν αποφάσεις και να μετασχηματίσουν το δυτικό βλέμμα πάνω τους.

Τι έχει απομείνει, λοιπόν, από τον Homo europaeus, τον Ευρωπαίο  άνθρωπο με την κουλτούρα της αμφισβήτησης, που κάποτε γέννησε τον Ουμανισμό και τον Διαφωτισμό; Ποιος είναι, πλέον, ο πυρήνας της ταυτότητάς του; Και ποιο θα είναι το αποτύπωμα του σκανδάλου Κατάρ-γκέιτ πάνω σε αυτή ταυτότητα;

Μετά τις πρώτες προσαγωγές -μεταξύ των οποίων της Εύας Καϊλή,  του Φραντσέσκο Τζόρτζι και του Αντόνιο Παντσέρι- για «υποτιθέμενα αδικήματα εγκληματικής οργάνωσης, διαφθοράς κα ξέπλυμα χρήματος, το Politico έθεσε κάποια καίρια ερωτήματα όπως ποιους σκοπούς εξυπηρετούν στην πραγματικότητα οι εμπλεκόμενοι και τι θέλει το Κατάρ, μια μη δημοκρατική χώρα από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για το κρατίδιο που φιλοξενεί το Μουντιάλ του 2022, ένα από τα πλουσιότερα εμιράτα στον Κόλπο χάρη στο φυσικό αέριο. Το Κατάρ, στενός σύμμαχος  των ΗΠΑ, είναι γνωστό για τους χιλιάδες νεκρούς εργάτες της Ντόχα και έχει επικριθεί επανειλημμένως για τη μεταχείριση των εργαζομένων στα εργοτάξια. Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές με άμεση καθολική ψηφοφορία πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 2021, με πολύ περιορισμένο σώμα ψηφοφόρων. Καμία γυναίκα δεν έχει εκλεγεί και το ένα τρίτο των μελών του κοινοβουλίου, παραμένει διορισμένο από τον εμίρη ενώ το πρώτο Σύνταγμα της χώρας, τέθηκε σε ισχύ το όχι και τόσο μακρινό 2004. Με αποκορύφωμα τις κατηγορίες για δωροδοκία στη διαδικασία υποβολής προσφορών και τις συνθήκες σκλαβιάς για τους ξένους εργάτες, που έκαναν πολλούς να αμφισβητήσουν την επιλογή του Κατάρ για να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο. Η Εύα Καϊλή, παρά τις διεθνείς ανησυχίες σχετικά με τις συνθήκες εργασίας κατά τη διάρκεια κατασκευής των γηπέδων, χαρακτήρισε το Κατάρ ως «πρωτοπόρο στα εργασιακά δικαιώματα». Αυτό συνέβη μετά τη συνάντησή της με τον υπουργό Εργασίας της χώρας, παρά τις έντονες διεθνείς ανησυχίες. Συγκεκριμένα στις 24 Νοεμβρίου η πρώην Ελληνίδα αντιπρόεδρος της ΕΕ  επαίνεσε την «ιστορική μεταμόρφωση» του Κατάρ που επέφερε το Παγκόσμιο Κύπελλο ενώ η Ολομέλεια ψήφιζε ένα ψήφισμα «που αποδοκιμάζει τους θανάτους χιλιάδων μεταναστών εργατών». Στις αρχές Δεκεμβρίου ψήφισε υπέρ της απελευθέρωσης του καθεστώτος βίζα για το Κατάρ και το Κουβέιτ στην επιτροπή δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων του Κοινοβουλίου — παρόλο που δεν είναι μέλος της επιτροπής. Ο Αντόνιο Παντσέρι, πρώην Ευρωβουλευτής των Σοσιαλιστών και Δημοκρατικών κατηγορείται ότι «παρενέβη πολιτικά σε μέλη που εργάζονται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προς όφελος του Κατάρ και του Μαρόκου». Αξίζει να αναφερθεί πως η ΜΚΟ του Παντσέρι “Fight Impunity” δεν περιλαμβάνεται στο μητρώο διαφάνειας, γεγονός που συνιστά προφανή παραβίαση των υφιστάμενων κανόνων για ομάδες που εδρεύουν στην ΕΕ που θέλουν να υποβάλουν τα επιχειρήματά τους στο Κοινοβούλιο.

Τα δώρα του Κατάρ μοιάζουν να επιστρέφονται  πίσω με τόκο και να επιβεβαιώνουν τις θεωρίες των Λατσαράτο, Μπρυκνέρ και Μπατάιγ. Στο «Καταραμένο απόθεμα» ο Ζωρτζ Μπατάιγ  είχε θίξει την επιβολή της εξουσίας του δώρου, την επιστροφή του με τόκο και την κατασκευή του «υποκειμένου του χρέους». Το ερώτημα που προκύπτει αφορά συνεπώς «προσδοκίες/ κέρδη» του δωρητή που και τις «υποχρεώσεις/ απώλειες» του αποδέκτη.  Και δυστυχώς η ΕΕ έχει μπει στη θέση του αποδέκτη με ότι αυτό συνεπάγεται. 

Πριν από μερικά χρόνια, εν μέσω της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης, ο Μαουρίτσιο Λατσαράτο επικαιροποίησε τη θεωρία  περί χρέους του Φουκώ στο βιβλίο του «Κατασκευή  του Χρεωμένου Ανθρώπου» με αναφορές στη θεωρία  των Ντελέζ/Γκουαταρί , υποστηρίζοντας πως η θεμελιώδης κοινωνική σχέση που δομεί τον καπιταλισμό είναι το σύστημα του χρέους. Και ναι , τα “δώρα” κατασκευάζουν “υποκείμενα του χρέους”, δηλαδή εκείνοι που λαμβάνουν ένα δώρο, αποκτούν ένα χρέος ενώ ο δωρητής αποκτά πάνω στα σώματα τους έναν έλεγχο βάσει του φουκωικού συλλογισμού.

Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ, εξετάζοντας το χρήμα από φιλοσοφική και πολιτική σκοπιά είχε μιλήσει για  την ιστορία του χρέους ως «ρυθμιστή σχέσεων». Ο σπουδαίος Γάλλος στοχαστής κατέληγε πως το δώρο γίνεται μέσο πειθάρχησης συμπεριφορών. Ο δωρητής αξιολογεί τα δώρα που ακουμπά στα πόδια των ωφελούμενων δημιουργώντας οφειλέτες, δηλαδή φιγούρες μη αυτόνομες καθώς η ζωή τους υπόκειται σε έλεγχο.  Ναι, τα δώρα του Κατάρ καθιστούν τα λόμπι των Βρυξελλών και τα δωροδοκούμενα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου, πειθήνια σώματα. Αυτά τα πειθήνια σώματα δεν μπορούν παρά να λειτουργούν ως οφειλέτες,  που επιστρέφουν με τόκο αυτά που έλαβαν. Τα τίμημα είναι πάντα ακριβό. Αυτή τη φορά όλα δείχνουν πως οι οφειλέτες θα αποπληρώσουν την οφειλή με την ελευθερία τους ενώ η ΕΕ ήδη πληρώνει με την απώλεια της αξιοπιστίας της. Το ευρωκοινοβούλιο εγγράφεται στην παγκόσμια κοινή συνείδηση ως μη αυτόνομο, πειθήνιο  “εξουσιαζόμενο σώμα”.