Κάποτε, η συγγραφή ήταν μία κάπως μοναχική πράξη. Ο συγγραφέας απέναντι στη λευκή σελίδα, με μόνη συντροφιά τον εαυτό του, τη μνήμη, τις εμμονές, τα ερωτήματά του. Κάθε λέξη ήταν απόσταγμα σκέψης. Κάθε φράση, μια πρόταση προς τον κόσμο και η μνήμη, εκεί σαν σιωπηλός συνεπιβάτης, να καταγράφει και να επιβεβαιώνει πως ο δημιουργός ήταν ακόμη παρών.
Σήμερα αυτή η αίσθηση μοναχικότητας έχει διαρραγεί. Ο συγγραφέας πλέον δεν γράφει μόνος. Δίπλα του, ή μάλλον μέσα στη διαδικασία του, κατοικεί ένας αθέατος συνεργάτης, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που του προσφέρει λέξεις, προτάσεις, παραγράφους, ακόμα και συνολική αφήγηση. Η συγγραφή έχει μετατραπεί από προσωπική μάχη σε συν-δημιουργία. Το χέρι δεν γράφει πια μόνο με τη μνήμη, αλλά με αλγόριθμους.
Πρόσφατα στοιχεία από το MIT ήρθαν να ταράξουν ακόμα περισσότερο τα νερά. Εκεί φοιτητές έγραψαν σύντομα δοκίμια με τη βοήθεια του ChatGPT, ενώ οι επιστήμονες παρακολουθούσαν τη λειτουργία του εγκεφάλου τους. Τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά: σημαντικά μειωμένη δραστηριότητα σε περιοχές που σχετίζονται με την εκτελεστική λειτουργία, την κατανόηση της γλώσσας και τη δημιουργία ιδεών. Κι όταν οι ίδιοι φοιτητές προσπάθησαν να γράψουν χωρίς το εργαλείο, δυσκολεύτηκαν. Δεν θυμούνταν καν τι είχαν «γράψει» προηγουμένως.
Η εύκολη ανάγνωση θα έλεγε πως πρόκειται για μια πτώση: πως η τεχνητή νοημοσύνη διαβρώνει τη σκέψη. Μα αν κοιτάξεις πιο προσεκτικά, θα δεις μια μετατόπιση. Όχι της ικανότητας, αλλά της θέσης της δημιουργίας. Η μνήμη δεν εξαφανίζεται· μεταναστεύει. Δεν σβήνουμε — αλλάζουμε. Είναι όμως προς το καλύτερο όλη αυτή η αλλαγή
Η συγγραφή σήμερα δεν είναι μόνο πράξη παραγωγής, αλλά επιμέλειας νοημάτων. Ο συγγραφέας καλείται να μετατραπεί σε διαχειριστή και ελεγκτή. Να μην είναι μόνο εκείνος που λέει, αλλά εκείνος που διαλέγει ποια από τα πιθανά να ειπωθούν.
Υπάρχει, όμως, και μια ηθική παγίδα. Αν το κείμενο το “σκέφτηκε” η μηχανή, ποιος είναι ο δημιουργός; Αν η μνήμη χτίζεται όχι από εμπειρία αλλά από προτάσεις που εμφανίζονται έτοιμες στην οθόνη, ποια είναι η ταυτότητα του γραφιά;
Κι όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που ένα εργαλείο αναστατώνει τη νοητική εργασία. Ο υπολογιστής μας αφαίρεσε την ανάγκη για πράξεις. Το διαδίκτυο μας λύτρωσε από την ανάγκη αποστήθισης. Τώρα, η τεχνητή νοημοσύνη μας απαλλάσσει από την πρώτη ύλη της γραφής. Μας καλεί να σκεφτούμε λιγότερο για τη διατύπωση και περισσότερο για την πρόθεση. Να μη ρωτάμε «τι θα γράψω;», αλλά «τι θέλω να πω;».
Η διαφορά είναι λεπτή αλλά καθοριστική. Το κείμενο που θα παραχθεί με τη βοήθεια του GPT μπορεί να είναι άρτιο. Αλλά το νόημα, το γιατί γράφεται, είναι το μόνο που δεν μπορεί να υποκατασταθεί. Όσο η πρόθεση είναι ανθρώπινη, η συγγραφή δεν χάνεται — μεταμορφώνεται.
Στην ουσία, δεν είναι ότι ξεχνάμε. Είναι ότι γράφουμε με άλλους όρους. Εκχωρούμε την πρόταση, αλλά κρατάμε τον τόνο. Παραδίδουμε τη δομή, αλλά κρατάμε το ύφος. Στο τέλος της ημέρας, δεν είμαστε οι μόνοι συγγραφείς του έργου, αλλά είμαστε οι μόνοι που καταλαβαίνουμε γιατί γράφτηκε.
Όπως οι μουσικοί της jazz αυτοσχεδιάζουν πάνω σε προκαθορισμένες κλίμακες, έτσι και ο συγγραφέας σήμερα παίζει πάνω στη γλώσσα που του προσφέρει η μηχανή. Το ταλέντο του είναι η επιλογή. Και η επιλογή αυτή προϋποθέτει κρίση, συναίσθημα, και, κυρίως, μνήμη — όχι ως αποθήκη, αλλά ως κατεύθυνση.
Σε αυτή την εποχή της συλλογικής δημιουργίας, ίσως πρέπει να αποδεχτούμε ότι το «εγώ» της γραφής θα σπάσει σε κομμάτια. Αλλά αυτά τα κομμάτια —αν είναι σωστά επιλεγμένα— μπορούν να συνθέσουν κάτι ακόμη πιο πλήρες. Όχι επειδή το γράψαμε μόνοι μας, αλλά επειδή το επιμεληθήκαμε με τον εαυτό μας παρόντα.
Η συγγραφή τελικά δεν ήταν ποτέ αποκλειστικά μοναχική. Ήταν πάντα διάλογος — με τη σκέψη, με τη μνήμη, με τον άλλον. Η διαφορά είναι ότι σήμερα, ο άλλος δεν είναι πάντα άνθρωπος, αλλά όσο η πρόθεση μένει ανθρώπινη, η φωνή δεν θα χαθεί.
*Με στοιχεία από το Psychology Today.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Κάποτε, η συγγραφή ήταν μία κάπως μοναχική πράξη. Ο συγγραφέας απέναντι στη λευκή σελίδα, με μόνη συντροφιά τον εαυτό του, τη μνήμη, τις εμμονές, τα ερωτήματά του. Κάθε λέξη ήταν απόσταγμα σκέψης. Κάθε φράση, μια πρόταση προς τον κόσμο και η μνήμη, εκεί σαν σιωπηλός συνεπιβάτης, να καταγράφει και να επιβεβαιώνει πως ο δημιουργός ήταν ακόμη παρών.
Σήμερα αυτή η αίσθηση μοναχικότητας έχει διαρραγεί. Ο συγγραφέας πλέον δεν γράφει μόνος. Δίπλα του, ή μάλλον μέσα στη διαδικασία του, κατοικεί ένας αθέατος συνεργάτης, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που του προσφέρει λέξεις, προτάσεις, παραγράφους, ακόμα και συνολική αφήγηση. Η συγγραφή έχει μετατραπεί από προσωπική μάχη σε συν-δημιουργία. Το χέρι δεν γράφει πια μόνο με τη μνήμη, αλλά με αλγόριθμους.
Πρόσφατα στοιχεία από το MIT ήρθαν να ταράξουν ακόμα περισσότερο τα νερά. Εκεί φοιτητές έγραψαν σύντομα δοκίμια με τη βοήθεια του ChatGPT, ενώ οι επιστήμονες παρακολουθούσαν τη λειτουργία του εγκεφάλου τους. Τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά: σημαντικά μειωμένη δραστηριότητα σε περιοχές που σχετίζονται με την εκτελεστική λειτουργία, την κατανόηση της γλώσσας και τη δημιουργία ιδεών. Κι όταν οι ίδιοι φοιτητές προσπάθησαν να γράψουν χωρίς το εργαλείο, δυσκολεύτηκαν. Δεν θυμούνταν καν τι είχαν «γράψει» προηγουμένως.
Η εύκολη ανάγνωση θα έλεγε πως πρόκειται για μια πτώση: πως η τεχνητή νοημοσύνη διαβρώνει τη σκέψη. Μα αν κοιτάξεις πιο προσεκτικά, θα δεις μια μετατόπιση. Όχι της ικανότητας, αλλά της θέσης της δημιουργίας. Η μνήμη δεν εξαφανίζεται· μεταναστεύει. Δεν σβήνουμε — αλλάζουμε. Είναι όμως προς το καλύτερο όλη αυτή η αλλαγή
Η συγγραφή σήμερα δεν είναι μόνο πράξη παραγωγής, αλλά επιμέλειας νοημάτων. Ο συγγραφέας καλείται να μετατραπεί σε διαχειριστή και ελεγκτή. Να μην είναι μόνο εκείνος που λέει, αλλά εκείνος που διαλέγει ποια από τα πιθανά να ειπωθούν.
Υπάρχει, όμως, και μια ηθική παγίδα. Αν το κείμενο το “σκέφτηκε” η μηχανή, ποιος είναι ο δημιουργός; Αν η μνήμη χτίζεται όχι από εμπειρία αλλά από προτάσεις που εμφανίζονται έτοιμες στην οθόνη, ποια είναι η ταυτότητα του γραφιά;
Κι όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που ένα εργαλείο αναστατώνει τη νοητική εργασία. Ο υπολογιστής μας αφαίρεσε την ανάγκη για πράξεις. Το διαδίκτυο μας λύτρωσε από την ανάγκη αποστήθισης. Τώρα, η τεχνητή νοημοσύνη μας απαλλάσσει από την πρώτη ύλη της γραφής. Μας καλεί να σκεφτούμε λιγότερο για τη διατύπωση και περισσότερο για την πρόθεση. Να μη ρωτάμε «τι θα γράψω;», αλλά «τι θέλω να πω;».
Η διαφορά είναι λεπτή αλλά καθοριστική. Το κείμενο που θα παραχθεί με τη βοήθεια του GPT μπορεί να είναι άρτιο. Αλλά το νόημα, το γιατί γράφεται, είναι το μόνο που δεν μπορεί να υποκατασταθεί. Όσο η πρόθεση είναι ανθρώπινη, η συγγραφή δεν χάνεται — μεταμορφώνεται.
Στην ουσία, δεν είναι ότι ξεχνάμε. Είναι ότι γράφουμε με άλλους όρους. Εκχωρούμε την πρόταση, αλλά κρατάμε τον τόνο. Παραδίδουμε τη δομή, αλλά κρατάμε το ύφος. Στο τέλος της ημέρας, δεν είμαστε οι μόνοι συγγραφείς του έργου, αλλά είμαστε οι μόνοι που καταλαβαίνουμε γιατί γράφτηκε.
Όπως οι μουσικοί της jazz αυτοσχεδιάζουν πάνω σε προκαθορισμένες κλίμακες, έτσι και ο συγγραφέας σήμερα παίζει πάνω στη γλώσσα που του προσφέρει η μηχανή. Το ταλέντο του είναι η επιλογή. Και η επιλογή αυτή προϋποθέτει κρίση, συναίσθημα, και, κυρίως, μνήμη — όχι ως αποθήκη, αλλά ως κατεύθυνση.
Σε αυτή την εποχή της συλλογικής δημιουργίας, ίσως πρέπει να αποδεχτούμε ότι το «εγώ» της γραφής θα σπάσει σε κομμάτια. Αλλά αυτά τα κομμάτια —αν είναι σωστά επιλεγμένα— μπορούν να συνθέσουν κάτι ακόμη πιο πλήρες. Όχι επειδή το γράψαμε μόνοι μας, αλλά επειδή το επιμεληθήκαμε με τον εαυτό μας παρόντα.
Η συγγραφή τελικά δεν ήταν ποτέ αποκλειστικά μοναχική. Ήταν πάντα διάλογος — με τη σκέψη, με τη μνήμη, με τον άλλον. Η διαφορά είναι ότι σήμερα, ο άλλος δεν είναι πάντα άνθρωπος, αλλά όσο η πρόθεση μένει ανθρώπινη, η φωνή δεν θα χαθεί.
*Με στοιχεία από το Psychology Today.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
