Ο έντιμος άνθρωπος πρώτα δημιουργήθηκε στην κοινωνική φιλοσοφία ως ιδεώδες στην Γαλλία, κατά τον 17ο αιώνα. Το κοινωνικό αυτό ιδεώδες της εντιμότητας (που το αποκάλεσαν honnête homme) περιέγραφε έναν καταξιωμένο άνθρωπο του κόσμου, με καλλιεργημένο πνεύμα, ευχάριστο και μάλλον ευειδή, αλλά και ηθικό-κυρίως αφορούσε τον αστό, τη νέα τάξη επαγγελματιών που ξεπηδούσε έτοιμη να αποκτήσει θέσεις ισχύος.

Ο «έντιμος άνθρωπος» της Γαλλίας είναι μετεξέλιξη του «Καλού Καγαθού» της Αρχαίας Ελλάδας.

Στην αρχαία Ελλάδα, ο Ξενοφών έγραψε στο έργο του «Οικονομικός» την φράση Καλός Καγαθός. Ο Κριτόβουλος συνομιλεί με τον Σωκράτη-του λέει ότι θα ήθελε (σ.σ: ο Κριτόβουλος) να γίνει άξιος αυτού του χαρακτηρισμού, του ονόματος του Καλού Καγαθού.

Η συζήτηση συνεχίζεται -αξίζει να διαβαστεί ο «Οικονομικός», κι ας μην είναι από τα πιο δημοφιλή αρχαία κείμενα. Η «καλοκαγαθία» ήταν ένα συνδυασμός του σωματικού κάλλους (υγείας, δύναμης και ομορφιάς) και ψυχικού κάλους (της ηθικής τελειότητας). Σε αυτό, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, συμφωνούν ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ακόμα και η Σαπφώ. Λέει η ποιήτρια σε ένα σωζόμενο απόσπασμά της: «Η ομορφιά του σώματος υπάρχει όσο ευχαριστεί το μάτι, η αγαθότητα όμως της ψυχής ομορφαίνει μόνιμα το σώμα».

Ο Σωκράτης θεωρεί τα πνευματικά και ψυχικά αγαθά ανώτερα από τα υλικά και σωματικά και λέει στην Απολογία του, ελέγχοντας τους Αθηναίους που φροντίζουν για το σώμα τους, αλλά παραμελούν την ψυχή τους πως «δεν γίνεται η αρετή από τα χρήματα, αλλά τα χρήματα γίνονται από την αρετή και όλα τα άλλα ανθρώπινα αγαθά και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή».

Για να υπάρχει «καλοκαγαθία» απαιτείται να υπάρχουν σεβασμός στους μεγαλύτερους, άσκηση του σώματος για να είναι γερό, υπακοή στους άρχοντες, ομόνοια ανάμεσα στους πολίτες για την εξυπηρέτηση των κοινών συμφερόντων, αποφυγή του φθόνου, των αντιδικιών, της έχθρας, του μίσους, ενδιαφέρον για τα κοινά και όχι τα ατομικά συμφέροντα.

Η έννοια της εντιμότητας διαπερνά φιλοσοφικά, θρησκευτικά και λογοτεχνικά κείμενα όλων, σχεδόν, των χωρών, σε βάθος χρόνου. Τι σημαίνει, σήμερα, η Εντιμότητα;

Να αγαπάμε την αλήθεια. Να μην εξαπατάμε ανθρώπους. Να είμαστε ευθείς άνθρωποι, να μην θέλουμε να ξεγελάμε, να είμαστε αξιόπιστοι. Καλούμαστε να αποδείξουμε -κυρίως στους εαυτούς μας- ότι είμαστε έντιμοι, συνήθως όταν μας παρουσιάζεται κάποια ευκαιρία (να πούμε πειρασμός;) να πράξουμε μη έντιμα.

Η εντιμότητα είναι πράγμα ζόρικο, αλλά από ένα σημείο και μετά μπορεί να γίνει απλώς συνήθεια σε κάποιους, με τον τρόπο που κάθε πρωί που σηκώνονται από το κρεβάτι επισκέπτονται την τουαλέτα και με τον τρόπο κατά τον οποίο δεν διανοούνται να βγουν εκτός σπιτιού χωρίς ρούχα.

Ας απαντήσουμε ειλικρινά σε αυτά τα ερωτήματα: Έχουμε αντιγράψει ποτέ σε εξετάσεις ή διαγώνισμα; Έχουμε χωθεί σε ουρά, κλέβοντας την θέση κάποιου άλλου; Έχουμε μπει σε ΜΜΜ χωρίς εισιτήριο; Έχουμε πει ψέματα στον εργοδότη μας για τον λόγο μιας μεγάλης πρωινής καθυστέρησής μας; Έχουμε αποφύγει στην πολυκατοικία την διαχειρίστρια για να αποφύγουμε μερικές μέρες ακόμα τα κοινόχρηστα; Έχουμε πει ψέματα ότι δεν έχουμε ψιλά σε έναν επαίτη για να δικαιολογήσουμε έτσι το ότι δεν θέλουμε να του δώσουμε χρήματα; Μήπως έχουμε κλέψει; Ακόμα και κάτι μικρό, κάτι που μάλλον δεν θα πρόσεχε κανείς ότι λείπει από εκεί που το πήραμε;

Δεκάδες ακόμα τα ερωτήματα. Ο μέσος άνθρωπος έχει κάνει μία ή περισσότερες από τις ως άνω πράξεις και συμπεριφορές. Ο μέσος άνθρωπος είναι ανέντιμος; Να γίνω πολύ boomer τώρα και να πω ότι «τα ήθη και οι αξίες στις μέρες μας αποχαλινώθηκαν»;

Όχι, αλλά μπορώ να σας μεταφέρω στο χθεσινό πρωινό μου στο λεωφορείο. Το λεωφορείο 14 από την στάση Καλλιφρονά μέχρι την στάση Ερυθρός Σταυρός. Καθυστέρησε, πολύ-συχνά καθυστερεί, αλλά χθες το κακό παράγινε. 21 λεπτά αναμονή. Η ένταση μεγάλη μέσα στο όχημα. Μια κυρία έβαλε τις φωνές στον οδηγό: «Tι πράγματα είναι αυτά; τι φταίμε εμείς να αργούμε κάθε μέρα στις δουλειές μας εξαιτίας σας;» κι ο οδηγός -βαθιά αγενής, άξεστος και επιθετικός- απαντά σε πολύ υψηλό τόνο: «Nαι, καλά, παραπονιέστε κι εσείς που μπαινοβγαίνετε στα λεωφορεία χωρίς να πληρώνετε εισιτήριο!».

Μια άλλη κυρία παρατηρεί μεγαλοφώνως: «Α, τώρα έχει δίκιο σε αυτό ο οδηγός». Κι ένας κύριος παραδίπλα, διακριτικός και με ήρεμη φωνή, εξομολογείται στην διπλανή του: «Εγώ, Σοφία μου, αν δεν έχω εισιτήριο δεν μπαίνω στο λεωφορείο. Έχω χάσει λεωφορείο έτσι, όχι μια και δυο… Αλλά δεν μπορώ. Κι ας δυσκολευόμαστε, κι ας μας αδικούν. Εμείς να’ μαστε σωστοί».

Σκέψεις που άρχισα να κάνω στο λεωφορείο, μιας που ούτως ή άλλως θα αργούσα στο γραφείο εξαιτίας του 14 

• Σκέψη Νούμερο Ένα

Μου φάνηκε τόσο επαναστατικό αυτό που είπε ο κύριος. Ηλικιωμένος ο κύριος, σημειωτέον. Η εποχή μας έχει νέα ήθη, πράγματι. Αλλά ποιος θα μπορούσε να κατηγορήσει έναν 20ρη που μπαίνει στο λεωφορείο χωρίς να πληρώσει εισιτήριο; Και ποιος μπορεί να θυμώσει στ’ αλήθεια με τον ηλικιωμένο (γλυκύτατο, έντιμο πολίτη κατά τ’ άλλα) αν δηλώσει ότι νιώθει αποστροφή στην ιδέα ότι δύο άντρες υιοθετούν παιδί; Προσωπικά, ως υπογράφουσα αυτού του κειμένου, προσδοκώ και βεβαίως απαιτώ ο εικοσάρης να μην φθείρει το λεωφορείο καταστρέφοντας τα καθίσματα ή βάφοντας τις επιφάνειες και επίσης προσδοκώ και βεβαίως απαιτώ ο ηλικιωμένος κύριος να μην προσβάλλει ποτέ λεκτικά μια οικογένεια που μπορεί να δει στο δρόμο, με δυο μπαμπάδες ή δυο μαμάδες.

• Σκέψη Νούμερο Δύο

Με εκνεύρισε τόσο πολύ ο οδηγός που επέτρεψε στο δίκιο του να χαθεί τόσο εύκολα. Θα μπορούσε να απαντήσει στην κυρία που παραπονιόταν για τα αραιά δρομολόγια ότι δεν ευθύνεται ο ίδιος, ότι χρειάζονται περισσότερα οχήματα και οδηγοί. Και όχι να επικαλεστεί το θέμα του εισιτηρίου. Που ναι, φυσικά και έχει δίκιο. Ενώ είναι απλούστατο κάθε πολίτης να έχει μια μηνιαία κάρτα μεταφορών ή μερικά πρόχειρα εισιτήρια για τις φορές που επιβαίνει σε ένα ΜΜΜ, οι περισσότεροι δεν το κάνουν. Την ίδια ώρα που μια χαρά πληρώνουν την συνδρομή τους στο Netflix ή στο γυμναστήριο που δεν πάνε! Από την άλλη, ξέρω (το βλέπω δηλαδή) ότι αρκετοί συμπολίτες μου προσπαθούν να εξοικονομήσουν ακόμα κι από εκεί. Ένα εισιτήριο λιγότερο, μια μπίρα με τους φίλους στο καφενείο περισσότερη. Ένα καρβέλι ψωμί. Ένα μικρό χαρτζηλικάκι για το εγγόνι. Δεν θεωρώ ανέντιμο κάποιον που δεν πληρώνει εισιτήριο. Συγγνώμη, δεν είμαι ο Σωκράτης.

• Σκέψη Νούμερο Τρία

Η εντιμότητα σε βοηθά να τα έχεις καλά με σένα. Είναι ισχυρό θεμέλιο ενός προσωπικού συστήματος αξιών που, όμως, ευνοεί το συλλογικό, το κοινωνικό. Η αρετή δημιουργεί ευεξία. Ξέρουμε όλοι πολύ καλά το συναίσθημα που αποκομίζουμε όταν αφήνουμε ένα καλό πουρμπουάρ, όταν ψωνίζουμε για την άστεγη κυρία τυρόπιτα και χυμό, όταν αφήνουμε ένα περιστέρι να κλωσήσει τ’ αυγά του στη γλάστρα μας, όταν παραδεχόμαστε το λάθος μας και λέμε συγγνώμη δυνατά και εννοώντας την.

• Σκέψη Νούμερο Τέσσερα

Ανάμεσα σε μια κοινότητα αναρχικών φοιτητών, η εντιμότητα μπορεί να οριστεί διαφορετικά από ό, τι η εντιμότητα σε μια ομάδα πλεξίματος σε ένα ΚΑΠΗ ενός δήμου. Όμως, κάπου μέσα μας, έχουμε όλοι αυτό το μικρό, σχεδόν διάφανο σποράκι της Ανθρωπινότητας, αυτό που είτε είμαστε τράπερς με τατού στο λαιμό είτε θείες με κορσέ και περμανάντ, είναι κοινό, το κοινό μας. Η εντιμότητα, ως γενική έννοια, αφορά νομίζω στο να έχουμε μια καλή, ξεκάθαρη σχέση ανάμεσα στις προθέσεις μας και τις πράξεις μας. Θέλω να κάνω κάτι και θα το κάνω έτσι, όχι αλλιώς. Αν ο αναρχικός έχει τάξει στα παιδιά να ξαγρυπνήσει 1 με 5 στην κατάληψη, είναι έντιμος α)αν το κάνει και έτσι μπορούν να τον εμπιστευτούν κι άλλη φορά και β)αν το κάνει επειδή θέλει να περιφρουρήσει την κατάληψη και όχι επειδή 1 με 5 θα περιφρουρεί και η Ελένη, που την γουστάρει. Άλλο αν το συνδυάσει, ως διαφυγόν κέρδος!

Πόσο δύσκολο να είσαι έντιμος. Αν αναλύσουμε τις ζωές μας και θυμηθούμε συμπεριφορές, περιστατικά, αποφάσεις μας θα βρεθούμε, πιθανώς, αντιμέτωπες με μεγάλες εκπλήξεις. Όμως, δεν είμαστε και για κρέμασμα. Δεν ζούμε στα 1.600 στο Παρίσι, ούτε στον χρυσό αιώνα του Περικλή στην Αθήνα. Ζούμε μες στο Ίντερνετ, μες στην ανοιχτωσιά του σύμπαντος όλου (κοντεύουμε να κλείνουμε Αirbnb σε άλλους πλανήτες σε λίγο), έχουμε αποκαλύψει πιο μέσα στρώσεις της ψυχής μας. Μιλάμε ανοιχτά για τις αρρώστιες, τα κόμπλεξ, την σεξουαλικότητά μας.

Τα ποτήρια αδειάζουν και γεμίζουν συνεχώς.  Μπορεί να μην είμαστε έντιμοι με τον τρόπο των προγόνων μας (sic), αλλά είμαστε έντιμοι με τον τρόπο τον δικό μας. Για να το πάω λίγο ακόμα παραπέρα, αγαπητέ Σωκράτη, αισθάνομαι πως είναι πολύ πιο δύσκολο να κρατάς κάποια στάνταρ εντιμότητας και να είσαι εντάξει παιδί σε μια εποχή που η ίδια η λέξη κοντεύει να πέσει σε αχρησία (θα έλεγα ότι είναι αναγκαίος ένας επανα-ορισμός της στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας), σε μια εποχή που ο ανταγωνισμός, η ανθρωποφαγία, η βιασύνη και η παραφορά κυριαρχούν.

Σε μια εποχή που το κράτος, οι εξουσιαστές λειτουργούν σε μια συντριπτική πλειοψηφία τους ασύδοτα, άμετρα και, μετά βεβαιότητας, καθόλου μα καθόλου έντιμα. Σε μια εποχή που ήρθε μετά από αρκετές εποχές κατά τις οποίες ναι μεν η Εντιμότητα θεωρείτο η νούμερο ένα αξία, αλλά πόσες άλλες ποιότητες ή ιδέες παραμελήθηκαν με αποτέλεσμα να έχουμε έντιμους, αλλά βαθιά καταπιεσμένους, δυστυχισμένους ανθρώπους.

Οι γονείς μου τρελαίνονται όταν τους λέω ότι χρωστάω έναν δυο λογαριασμούς του κινητού μου. Ασπρίζουν. «Θα τους πληρώσω σε τρεις μέρες. Έπρεπε να πάω το σκυλί για εξετάσεις αίματος και να πάρω κρασιά για το τραπέζι που κάναμε με τα κορίτσια το Σάββατο». Προτεραιότητες είναι αυτές. Τι, δηλαδή, πρέπει να νιώσω ανέντιμη απέναντι στην Cosmote;

(Εσύ, Σωκράτη, αν υπήρχε Ιντερνετ δεν θα έριχνες ούτε μια ματιά στο κινητό της Ξανθίππης αν βρισκόταν από τύχη δίπλα σου ξεκλείδωτο;)