Την προηγούμενη εβδομάδα, στο ασανσέρ και στην είσοδο της πολυκατοικίας που μένω είχαν κολληθεί χαρτιά που έγραφαν με τεράστια bold γράμματα: «ΑΠΕΝΤΟΜΩΣΗ», με μια επεξηγηματική πρόταση «αύριο θα πραγματοποιηθεί ψεκασμός για λόγους απεντόμωσης στην πολυκατοικία» που φάνταζε σαν πολεμική ανακοίνωση. Η αλήθεια, είναι ότι πέρα από τα πομπώδη κι επιβλητικά γράμματα, δεν έδωσα και πολλή σημασία και συνέχισα τη μέρα μου κανονικά.
Το επόμενο πρωί, ξημερώματα δηλαδή στις 9 η ώρα, ο κύριος Τάσος ο θυρωρός της πολυκατοικίας, με ξύπνησε κτυπώντας την πόρτα μου επίμονα. «Πρέπει να ψεκάσουμε και τον ακάλυπτο», διευκρίνισε. Στον ακάλυπτο μόνο εγώ έχω πρόσβαση, μιας και το διαμέρισμά μου βρίσκεται στο ισόγειο, οπότε ήταν απαραίτητο να τους δώσω πρόσβαση. Η αλήθεια είναι ότι εξέφρασα την ανησυχία μου στον κύριο Τάσο και στους ειδικούς απεντομωτές, μιας και στον ακάλυπτο έχω ένα σωρό φυτά και λουλούδια, που τα φροντίζω σαν παιδιά μου. Μάλιστα, μερικά από αυτά τα έσωσα από το δρόμο, κι έκανα μεγάλη προσπάθεια να τα κρατήσω ζωντανά και εύρωστα. Κυκλάμινα, γεράνια ροζ, άσπρα και κόκκινα, αρμπαρόριζα, μπιγκόνιες, κλιβέα, πόθος, κισσός, χλωρόφυλλα και ωραιόφυλλα, διπλαδένια, σράχνη, σεφλέρα, βιρβούνιο, ένας καμαρωτό βασιλικό, δυόσμος, ένας παχύ τηλέγραφο, πελαγρόνι, και μια πανέμορφη ανθοστόλιστη γαρδένια. Ο κύριος Τάσος και οι ειδικοί απεντομωτές με διαβεβαίωσαν ότι ο ψεκασμός δεν επηρεάζει καθόλου τα φυτά, παρά μόνο τα έντομα. Έλα όμως που τα έντομα επηρεάζουν τα φυτά, και τρεις μέρες μετά την περιβόητη απεντόμωση τα αγαπημένα μου φυτά άρχισαν να μαραζώνουν, αλλά και να γεμίζουν σκουλήκια και κάμπιες που άρχισαν να κατασπαράζουν λίγο-λίγο την πράσινη σάρκα τους. Το θέαμα ήταν σχεδόν αποκρουστικό, και ήταν εμφανές ότι η απεντόμωση είχε επηρεάσει καταστροφικά την ισορροπία της φύσης, διαταράσσοντας το μικρο-οικοσύστημα του μικρού μου κήπου.
Από τα φυτά μου περισσότερο επηρεάστηκαν τα γεράνια, η αρμπαρόριζα, το πελαργόνι, ευτυχώς μόνο λίγο η γαρδένια. Είχαν εμφανίσει κάμπιες και μεγάλες τρύπες στους βλαστούς, που μέσα εκεί ζει η κάμπια, και στη συνέχει ξεραίνει ολόκληρο το κλαδί, ένα πολύ θλιβερό θέαμα. Μετά από αυτό, και στη προσπάθειά μου να σώσω ό,τι σώζεται, άρχισα να ψάχνω το ρόλο των εντόμων στην προστασία των φυτών. Κι ανακάλυψα πράγματα που πραγματικά δεν περνούσαν από το μυαλό μου μέχρι τότε: ότι τα έντομα οδεύουν προς εξαφάνιση και ο πλανήτης κινδυνεύει.
Όλοι γνωρίζουν πως η κλιματική αλλαγή είναι επιβλαβής. Η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη έχει αρνητικές επιπτώσεις σε μια σειρά από οικοσυστήματα, τόσο δασικά όσο και θαλάσσια. Η δημοφιλής ανησυχία για το λιώσιμο των πάγων, είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι όλης αυτής της κατάστασης.
Είναι γνωστό εδώ και μια δεκαετία πως η κλιματική αλλαγή, προκαλεί αλυσιδωτά προβλήματα τα οποία αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Ένα από αυτά, απρόβλεπτο ίσως είναι η κρίση βιοποικιλότητας. Η βιοποικιλότητα, ο αριθμός δηλαδή των διαφορετικών ειδών και υπό-ειδών που υπάρχουν στα οικοσυστήματα, αποτελούν βασικό παράγοντα σταθερότητάς τους. Ειδικότερα, κάτι που δεν το συνειδητοποιούμε είναι ο σημαντικός ρόλος που παίζουν τα έντρομα στα οικοσυστήματα. Ενδεικτικά, το 90% των ζώων παγκοσμίως είναι έντομα, ενώ έχουν ταυτοποιηθεί πάνω από 5 εκ. διαφορετικά είδη.
Η συνολική μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού των εντόμων την περασμένη δεκαετία (2009-2018) υπολογίστηκε σε 41%, ενώ το ποσοστό μείωσης σε επιλεγμένους παγκόσμιους πληθυσμούς εντόμων ήταν:
Τριχόπτερα: 68%
Πεταλούδες: 53%
Σκαθάρια: 49%
Μέλισσες: 46%
Λιβελούλες: 37%
Μύγες: 25%
Ο ρυθμός εξαφάνισης των εντόμων είναι οκτώ φορές πιο γρήγορος από αυτόν των θηλαστικών, των πτηνών και των ερπετών.
Ο συνολικός πληθυσμός των εντόμων μειώνεται κατά 2,5% κάθε χρόνο.
Τα έντομα είναι η κατηγορία με τη μεγαλύτερη γκάμα από όλα τα ζώα και «ζυγίζουν» δεκαέξι φορές περισσότερο από όλους τους ανθρώπους που ζουν πάνω στον πλανήτη.
Mια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, αναφέρει πως παρατηρείται παγκοσμίως μείωση τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε επίπεδο βιοποικιλότητας. Ο λόγος είναι ο εξής: η κλιματική αλλαγή αλλά και η πληθυσμιακή αύξηση, συνδυαστικά πιέζουν σε αύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων που πρακτικά σημαίνει αποψίλωση δασικών εκτάσεων. Η μελέτη αναφέρει πως οι καλλιέργειες συντηρούν μόνο το 25% του προηγούμενου, φυσικού πληθυσμού εντόμων, με επιπτώσεις στην επικονίαση των φυτών, την τροφική αλυσίδα και την εξάπλωση ασθενειών ή παράσιτων στα φυτά, των οποίων παραδοσιακά κάποια έντομα ήταν φυσικοί ανταγωνιστές. Η λύση που ακολουθούμε είναι καταστροφική: χρήση περισσότερων φυτοφαρμάκων ή εντομοκτόνων για τα παράσιτα, οδηγεί σε μεγαλύτερες ακόμα απώλειες εντόμων.
Έτσι, η κλιματική αλλαγή φαίνεται να είναι μόνο η εμφανής πλευρά μιας γενικότερης κρίσης. Η μελέτη του Nature υποστηρίζει πως κάποιες χώρες, ιδίως όσες έχουν εντατική αγροτική οικονομία μεγάλης έκτασης, ίσως βρίσκονται ενώπιον μιας “σιωπηρής” οικολογικής κατάρρευσης του οικοσυστήματός τους, χωρίς καν να το συνειδητοποιούν.
Φυσικά η μελέτη προτείνει και λύσεις, πριν να είναι αργά. Προτείνεται η χρήση λιγότερων φυτοφαρμάκων, η τεχνητή εισαγωγή εντόμων ανταγωνιστικών προς τα παράσιτα – τα λεγόμενα φυσικά εντομοκτόνα – καθώς και μια νέα αρχιτεκτονική τοπίου, η κατανομή δηλαδή των γεωργικών γαιών σε ζώνες όπου μεταξύ τους θα διατηρείται κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος με σκοπό την διατήρηση των ειδών που ζουν σε αυτό. Βέβαια όλα αυτά έχουν ένα μεγάλο πρόβλημα. Αφενός κοστίζουν κεφάλαια, επενδύσεις, έρευνες κοκ, αφετέρου, και εδώ είναι το σημαντικότερο, είναι μη κερδοφόρες επενδύσεις. Καλούνται συνεπώς οι διάφοροι φορείς, και οι γεωργοί να ξοδέψουν χρήματα τα οποία ή δεν θα αυξήσουν την παραγωγικότητά τους ή θα την μειώσουν σε κάποιο βαθμό. Από την στιγμή που η αγροτική οικονομία παγκοσμίως είναι ενταγμένη στην ανταγωνιστική διεθνή αγορά, υψηλή παραγωγικότητα σημαίνει, για να το πούμε απλά, φθηνή και ανταγωνιστική τροφή ως εμπόρευμα. Κάτι τέτοιο στα πλαίσια του παρόντος οικονομικού συστήματος όπως έχε τονιστεί πολλές φορές, φαίνεται αδύνατο.
Πρέπει συνεπώς, η κλιματική αλλαγή αλλά και τα επακόλουθά της, να αντιμετωπιστούν μεθοδικά από τεχνικής πλευράς αλλά και πολιτικά. Δεν είναι καν κοινό μυστικό πλέον, πως η κλιματική αλλαγή και η κατάρρευση των οικοσυστημάτων είναι – και – πολιτικά ζητήματα. Επιστήμονες, ακτιβιστές και πολιτικές οργανώσεις από όλο τον κόσμο καλούν όλο και συχνότερα σε μια πολιτική μεταστροφή, και ειδικότερα οικονομική, πέρα από απλές φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις. Είναι άραγε ο καιρός για μια “ριζοσπαστική” πράσινη διεθνή πολιτική; Και μπορεί κάτι τέτοιο να γίνει θεσμικά ή θα πάρει “επαναστατικό” χαρακτήρα;
Τα φυτά σε μαθαίνουν την υπομονή, μια χαμένη αρετή από καιρό, και κυρίως σε ανταμείβουν έμμεσα, όταν για παράδειγμα βλέπεις ότι με το που αναπτυχθούν προσελκύουν άλλα ζωντανά. Όπως εδώ, στο κέντρο της Αθήνας, κάθε χρόνο οι μέλισσες έρχονται και ξανάρχονται. Εύχομαι η απεντόμωση να μην τις απωθήσει από το να ξανάρθουν και φέτος. Οι μικροί μας κήποι αποτελούν μακέτες του τι συμβαίνει στο οικοσύστημα εκεί έξω, και θα πρέπει να μας διδάσκουν πολλά για το περιβάλλον και τη σημασία του στη ζωή μας.
Την προηγούμενη εβδομάδα, στο ασανσέρ και στην είσοδο της πολυκατοικίας που μένω είχαν κολληθεί χαρτιά που έγραφαν με τεράστια bold γράμματα: «ΑΠΕΝΤΟΜΩΣΗ», με μια επεξηγηματική πρόταση «αύριο θα πραγματοποιηθεί ψεκασμός για λόγους απεντόμωσης στην πολυκατοικία» που φάνταζε σαν πολεμική ανακοίνωση. Η αλήθεια, είναι ότι πέρα από τα πομπώδη κι επιβλητικά γράμματα, δεν έδωσα και πολλή σημασία και συνέχισα τη μέρα μου κανονικά.
Το επόμενο πρωί, ξημερώματα δηλαδή στις 9 η ώρα, ο κύριος Τάσος ο θυρωρός της πολυκατοικίας, με ξύπνησε κτυπώντας την πόρτα μου επίμονα. «Πρέπει να ψεκάσουμε και τον ακάλυπτο», διευκρίνισε. Στον ακάλυπτο μόνο εγώ έχω πρόσβαση, μιας και το διαμέρισμά μου βρίσκεται στο ισόγειο, οπότε ήταν απαραίτητο να τους δώσω πρόσβαση. Η αλήθεια είναι ότι εξέφρασα την ανησυχία μου στον κύριο Τάσο και στους ειδικούς απεντομωτές, μιας και στον ακάλυπτο έχω ένα σωρό φυτά και λουλούδια, που τα φροντίζω σαν παιδιά μου. Μάλιστα, μερικά από αυτά τα έσωσα από το δρόμο, κι έκανα μεγάλη προσπάθεια να τα κρατήσω ζωντανά και εύρωστα. Κυκλάμινα, γεράνια ροζ, άσπρα και κόκκινα, αρμπαρόριζα, μπιγκόνιες, κλιβέα, πόθος, κισσός, χλωρόφυλλα και ωραιόφυλλα, διπλαδένια, σράχνη, σεφλέρα, βιρβούνιο, ένας καμαρωτό βασιλικό, δυόσμος, ένας παχύ τηλέγραφο, πελαγρόνι, και μια πανέμορφη ανθοστόλιστη γαρδένια. Ο κύριος Τάσος και οι ειδικοί απεντομωτές με διαβεβαίωσαν ότι ο ψεκασμός δεν επηρεάζει καθόλου τα φυτά, παρά μόνο τα έντομα. Έλα όμως που τα έντομα επηρεάζουν τα φυτά, και τρεις μέρες μετά την περιβόητη απεντόμωση τα αγαπημένα μου φυτά άρχισαν να μαραζώνουν, αλλά και να γεμίζουν σκουλήκια και κάμπιες που άρχισαν να κατασπαράζουν λίγο-λίγο την πράσινη σάρκα τους. Το θέαμα ήταν σχεδόν αποκρουστικό, και ήταν εμφανές ότι η απεντόμωση είχε επηρεάσει καταστροφικά την ισορροπία της φύσης, διαταράσσοντας το μικρο-οικοσύστημα του μικρού μου κήπου.
Από τα φυτά μου περισσότερο επηρεάστηκαν τα γεράνια, η αρμπαρόριζα, το πελαργόνι, ευτυχώς μόνο λίγο η γαρδένια. Είχαν εμφανίσει κάμπιες και μεγάλες τρύπες στους βλαστούς, που μέσα εκεί ζει η κάμπια, και στη συνέχει ξεραίνει ολόκληρο το κλαδί, ένα πολύ θλιβερό θέαμα. Μετά από αυτό, και στη προσπάθειά μου να σώσω ό,τι σώζεται, άρχισα να ψάχνω το ρόλο των εντόμων στην προστασία των φυτών. Κι ανακάλυψα πράγματα που πραγματικά δεν περνούσαν από το μυαλό μου μέχρι τότε: ότι τα έντομα οδεύουν προς εξαφάνιση και ο πλανήτης κινδυνεύει.
Όλοι γνωρίζουν πως η κλιματική αλλαγή είναι επιβλαβής. Η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη έχει αρνητικές επιπτώσεις σε μια σειρά από οικοσυστήματα, τόσο δασικά όσο και θαλάσσια. Η δημοφιλής ανησυχία για το λιώσιμο των πάγων, είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι όλης αυτής της κατάστασης.
Είναι γνωστό εδώ και μια δεκαετία πως η κλιματική αλλαγή, προκαλεί αλυσιδωτά προβλήματα τα οποία αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Ένα από αυτά, απρόβλεπτο ίσως είναι η κρίση βιοποικιλότητας. Η βιοποικιλότητα, ο αριθμός δηλαδή των διαφορετικών ειδών και υπό-ειδών που υπάρχουν στα οικοσυστήματα, αποτελούν βασικό παράγοντα σταθερότητάς τους. Ειδικότερα, κάτι που δεν το συνειδητοποιούμε είναι ο σημαντικός ρόλος που παίζουν τα έντρομα στα οικοσυστήματα. Ενδεικτικά, το 90% των ζώων παγκοσμίως είναι έντομα, ενώ έχουν ταυτοποιηθεί πάνω από 5 εκ. διαφορετικά είδη.
Η συνολική μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού των εντόμων την περασμένη δεκαετία (2009-2018) υπολογίστηκε σε 41%, ενώ το ποσοστό μείωσης σε επιλεγμένους παγκόσμιους πληθυσμούς εντόμων ήταν:
Τριχόπτερα: 68%
Πεταλούδες: 53%
Σκαθάρια: 49%
Μέλισσες: 46%
Λιβελούλες: 37%
Μύγες: 25%
Ο ρυθμός εξαφάνισης των εντόμων είναι οκτώ φορές πιο γρήγορος από αυτόν των θηλαστικών, των πτηνών και των ερπετών.
Ο συνολικός πληθυσμός των εντόμων μειώνεται κατά 2,5% κάθε χρόνο.
Τα έντομα είναι η κατηγορία με τη μεγαλύτερη γκάμα από όλα τα ζώα και «ζυγίζουν» δεκαέξι φορές περισσότερο από όλους τους ανθρώπους που ζουν πάνω στον πλανήτη.
Mια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, αναφέρει πως παρατηρείται παγκοσμίως μείωση τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε επίπεδο βιοποικιλότητας. Ο λόγος είναι ο εξής: η κλιματική αλλαγή αλλά και η πληθυσμιακή αύξηση, συνδυαστικά πιέζουν σε αύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων που πρακτικά σημαίνει αποψίλωση δασικών εκτάσεων. Η μελέτη αναφέρει πως οι καλλιέργειες συντηρούν μόνο το 25% του προηγούμενου, φυσικού πληθυσμού εντόμων, με επιπτώσεις στην επικονίαση των φυτών, την τροφική αλυσίδα και την εξάπλωση ασθενειών ή παράσιτων στα φυτά, των οποίων παραδοσιακά κάποια έντομα ήταν φυσικοί ανταγωνιστές. Η λύση που ακολουθούμε είναι καταστροφική: χρήση περισσότερων φυτοφαρμάκων ή εντομοκτόνων για τα παράσιτα, οδηγεί σε μεγαλύτερες ακόμα απώλειες εντόμων.
Έτσι, η κλιματική αλλαγή φαίνεται να είναι μόνο η εμφανής πλευρά μιας γενικότερης κρίσης. Η μελέτη του Nature υποστηρίζει πως κάποιες χώρες, ιδίως όσες έχουν εντατική αγροτική οικονομία μεγάλης έκτασης, ίσως βρίσκονται ενώπιον μιας “σιωπηρής” οικολογικής κατάρρευσης του οικοσυστήματός τους, χωρίς καν να το συνειδητοποιούν.
Φυσικά η μελέτη προτείνει και λύσεις, πριν να είναι αργά. Προτείνεται η χρήση λιγότερων φυτοφαρμάκων, η τεχνητή εισαγωγή εντόμων ανταγωνιστικών προς τα παράσιτα – τα λεγόμενα φυσικά εντομοκτόνα – καθώς και μια νέα αρχιτεκτονική τοπίου, η κατανομή δηλαδή των γεωργικών γαιών σε ζώνες όπου μεταξύ τους θα διατηρείται κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος με σκοπό την διατήρηση των ειδών που ζουν σε αυτό. Βέβαια όλα αυτά έχουν ένα μεγάλο πρόβλημα. Αφενός κοστίζουν κεφάλαια, επενδύσεις, έρευνες κοκ, αφετέρου, και εδώ είναι το σημαντικότερο, είναι μη κερδοφόρες επενδύσεις. Καλούνται συνεπώς οι διάφοροι φορείς, και οι γεωργοί να ξοδέψουν χρήματα τα οποία ή δεν θα αυξήσουν την παραγωγικότητά τους ή θα την μειώσουν σε κάποιο βαθμό. Από την στιγμή που η αγροτική οικονομία παγκοσμίως είναι ενταγμένη στην ανταγωνιστική διεθνή αγορά, υψηλή παραγωγικότητα σημαίνει, για να το πούμε απλά, φθηνή και ανταγωνιστική τροφή ως εμπόρευμα. Κάτι τέτοιο στα πλαίσια του παρόντος οικονομικού συστήματος όπως έχε τονιστεί πολλές φορές, φαίνεται αδύνατο.
Πρέπει συνεπώς, η κλιματική αλλαγή αλλά και τα επακόλουθά της, να αντιμετωπιστούν μεθοδικά από τεχνικής πλευράς αλλά και πολιτικά. Δεν είναι καν κοινό μυστικό πλέον, πως η κλιματική αλλαγή και η κατάρρευση των οικοσυστημάτων είναι – και – πολιτικά ζητήματα. Επιστήμονες, ακτιβιστές και πολιτικές οργανώσεις από όλο τον κόσμο καλούν όλο και συχνότερα σε μια πολιτική μεταστροφή, και ειδικότερα οικονομική, πέρα από απλές φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις. Είναι άραγε ο καιρός για μια “ριζοσπαστική” πράσινη διεθνή πολιτική; Και μπορεί κάτι τέτοιο να γίνει θεσμικά ή θα πάρει “επαναστατικό” χαρακτήρα;
Τα φυτά σε μαθαίνουν την υπομονή, μια χαμένη αρετή από καιρό, και κυρίως σε ανταμείβουν έμμεσα, όταν για παράδειγμα βλέπεις ότι με το που αναπτυχθούν προσελκύουν άλλα ζωντανά. Όπως εδώ, στο κέντρο της Αθήνας, κάθε χρόνο οι μέλισσες έρχονται και ξανάρχονται. Εύχομαι η απεντόμωση να μην τις απωθήσει από το να ξανάρθουν και φέτος. Οι μικροί μας κήποι αποτελούν μακέτες του τι συμβαίνει στο οικοσύστημα εκεί έξω, και θα πρέπει να μας διδάσκουν πολλά για το περιβάλλον και τη σημασία του στη ζωή μας.
