Όλοι οι άνθρωποι, ξεκινώντας από τη παιδική τους ηλικία, ήθελαν να μοιάσουν σε κάποιον/α που θαύμαζαν, από ηθοποιούς και τραγουδιστές ως αθλητές και… αστροναύτες. Ονειρευόμασταν να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε τα πρότυπά μας και πολλές φορές το παιχνίδι μας ήταν να υποδυόμαστε τους αντίστοιχους ρόλους.
Οι περισσότεροι ψυχολόγοι ανά τα χρόνια συμφωνούν ότι οι ήρωες είναι σημαντικοί. Τα πρότυπα είναι σημαντικά και χρειαζόμαστε παραδείγματα -ανθρώπους που θαυμάζουμε, που θα μας εμπνέουν να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Να σημειώσω εδώ ότι για τα παιδιά, τα πρώτα τους πρότυπα, είναι οι γονείς τους και άτομα από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Στην πορεία βρίσκουν και άλλα άτομα ως σημεία αναφοράς, ψάχνοντας ταυτόχρονα να βρουν τις κοινωνικές τους συντεταγμένες ώστε να καλύψουν τα κενά από τη κλιμακούμενη γονική τους απαγκίστρωση. Οι παιδικοί μας “ήρωες” αποτελούν ένα κίνητρο δράσης ώστε να εξισορροπήσουμε τις προσωπικές μας ανάγκες και φιλοδοξίες, μέσα από τις όποιες απαιτήσεις του κοινωνικού μας περιβάλλοντος. Προσπαθούμε να τους μιμηθούμε γιατί θεωρούμε ότι αυτό που κάνουν είναι υπέροχο και αξιόλογο επειδή ήδη έχουν ξεχωρίσει και οι υπόλοιποι μιλούν για αυτούς.
Προσωπικά, όσο αφορά τα πρότυπα, ποτέ δεν κατάλαβα γιατί ένας αθλητής είναι πρότυπο επειδή μόνο και μόνο προσπαθεί να ανταγωνιστεί και να ξεπεράσει τους άλλους, αλλά αυτό είναι καθαρά υποκειμενικό. Δεν ισχυρίζομαι ότι ένας αθλητής δεν μπορεί να είναι ένα καλό πρότυπο -μεγάλο παράδειγμα είναι ο Γιάννης Αντετοκούμπο, κυρίως για το πως έφτασε από τη φτώχεια στη δόξα και τα πλούτη-, αλλά το να παίζει κάποιος απλώς ένα άθλημα, από μόνο του, όσο καλά κι αν το κάνει, δεν τον κάνει ούτε ήρωα ούτε καλό πρότυπο. Χρειάζεται, κατά τη γνώμη μου, κάτι περισσότερο από αυτό.
Εκτός των σωστών προτύπων υπάρχουν και τα λάθος πρότυπα, και στη σημερινή εποχή της κοινωνίας του θεάματος, παρά της ουσίας, τα δεύτερα μάλλον επικρατούν. Σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η χυδαιότητα, το “φαίνεσθαι” και το γκλάμουρ, με όλα να είναι βασισμένα στο χρήμα, η όποια μίμηση καταντά δουλική και σαφώς επηρεάζει την μετέπειτα εξέλιξη ενός ανθρώπου. Σε τι ακριβώς να έχει κάποιος νέος ως πρότυπο έναν τράπερ, για παράδειγμα, του οποίου οι στίχοι ξεχειλίζουν από σεξισμό και μισογυνισμό, εξυμνούν τα νταλαβέρια ναρκωτικών, το εύκολο και πολύ χρήμα και τα λεγόμενα «γκάνια» (όπλα);
Ας αφήσω όμως τους νέους. Τι γίνεται με τους ενήλικους; Έχουν σήμερα οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι άλλους ανθρώπους για πρότυπα; Αυτό που λέμε “ήρωες”;
Πριν μερικές μέρες διάβασα μια είδηση η οποία έλεγε ότι ο διευθυντής προσλήψεων σε μία σουηδική εταιρία έθετε σε υποψήφιους υπαλλήλους, ανάμεσα σε άλλες ερωτήσεις, μια φαινομενικά αθώα ερώτηση, προκειμένου να εκτιμήσει τις αξίες τους χωρίς να παραβιάσει τους αυστηρούς σουηδικούς κανονισμούς εργασίας που απαγορεύουν τις υπερβολικά παρεμβατικές ή προσωπικές ερωτήσεις.
Η ερώτηση ήταν η εξής: «Εκτός από τα μέλη της οικογένειάς σας, ποια είναι τα πρότυπά σας;»
Σχεδόν το 90% των ερωτηθέντων δεν απάντησαν στην ερώτηση. Δεν μπορούσαν να σκεφτούν ούτε ένα ανθρώπινο ον που να θεωρούν ως πρότυπο, ενώ αρκετ@ από όσους απάντησαν θετικά ανάφεραν την ακτιβίστρια για το κλίμα Greta Thunberg, το όνομα της οποίας αναφερόταν συχνά από τα ΜΜΕ.
Αν κάτι παρατήρησα σε αυτή την είδηση είναι η δυσκολία που έχουν οι άνθρωποι να ορίσουν έναν άλλο άνθρωπο ως πρότυπο, κάποιον που θαυμάζουν και προσπαθούν να ακολουθήσουν το παράδειγμά του στη ζωή τους. Μιλάω πάντα για τα ενήλικα άτομα, φυσικά, και όχι τα παιδιά που είναι ένας εντελώς διαφορετικός και παραμυθένιος κόσμος. Το έκανα κι εγώ σαν δοκιμή να ρωτήσω κάποιους γνωστούς μου και φίλους, και οι απαντήσεις τους στις περισσότερες των περιπτώσεων ήταν στο ύφος «σοβαρέψου, δεν είμαστε παιδιά».
Για να μη παρεξηγηθώ, ως πρότυπα και “ήρωες” δεν εννοώ αυτούς τους ανθρώπους που μας έμαθαν στο σχολείο να τους θεωρούμε ως τέτοιους. Δηλαδή τους διάφορους στρατιωτικούς και πολεμιστές που ενισχύουν την εθνική αφήγηση και το πατριωτικό φρόνημα. Δε σε κάνει σε τίποτε ήρωα και πρότυπο παίρνοντας μέρος σε έναν πόλεμο και σκοτώνοντας άλλους ανθρώπους, που σε καιρό ειρήνης δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτε μεταξύ μας -ενώ, μάλλον, περισσότερα μας ενώνουν παρά μας χωρίζουν- και στο τέλος να καταλήγουμε, στη καλύτερη περίπτωση, αγάλματα σε μια πλατεία. Πέρα του ότι αυτοί που καταλήγουν ανδριάντες, στη πλειοψηφία τους, δεν έλαβαν οι ίδιοι μέρος στις όποιες μάχες καθώς ήταν επικεφαλής και αξιωματικοί, καθήμενοι στην ασφάλεια των μετόπισθεν και δίνοντας διαταγές. Εξαιρώ φυσικά τους ανιδιοτελείς επαναστάτες γιατί υπάρχουν και αυτοί που έδωσαν τη ζωή τους για τα ιδανικά της ελευθερίας όλων.
Πλήθος καθαρμάτων που σε άλλες περιπτώσεις θα περνούσαν δικαστήριο για τα εγκλήματά τους, μας έχουν κατσικωθεί στο σβέρκο ως ήρωες και πρότυπα που πρέπει να τους έχουμε ως παράδειγμα. Τι όμως να έχουμε ως παράδειγμα; Την ιδιοτέλεια και τον καιροσκοπισμό; Τις σφαγές και τις δολοφονίες; Ή μήπως τα διαφόρων ειδών “είδωλα” που προβάλουν συστηματικά τα ΜΜΕ, τα οποία έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την εξωτερική τους ομορφιά και το χλιδάτο lifestyle τους;
Πιστεύω ότι πρέπει να ορίσουμε κάπως τους όρους για το πως θα έπρεπε να θεωρείται ένα πρόσωπο ως πρότυπο.
Πρότυπο για μένα είναι κάποιος που αποτελεί παράδειγμα για το πώς πρέπει να ζούμε, να σκεφτόμαστε, να πράττουμε και να αντιμετωπίζουμε τους συνανθρώπους μας.
Στην είδηση για τη σουηδική εταιρία, που ανέφερα παραπάνω, σκεφτόμουν πως αν ήμουν εγώ στη θέση ενός υποψήφιου, θα μπορούσα να μιλάω μια ώρα για τους ανθρώπους που έχω ως πρότυπα. “Ήρωας” για μένα είναι ένας άνθρωπος που βοηθά και στηρίζει τους συνανθρώπους του, που βρίσκονται πιο κάτω από αυτόν κι έχουν ανάγκη, με ανιδιοτέλεια και χωρίς να το διαφημίζει. Πρότυπά μου δηλαδή αποτελούν: Μια γυναίκα μόνη κι εργαζόμενη, που προσπαθεί να μεγαλώσει τα παιδιά της με αξιοπρέπεια. Ένας άνθρωπος που δε διστάζει να ρισκάρει την ίδια του τη ζωή, προκειμένου να μη τη χάσει ένας άλλος συνάνθρωπος του. Ένας δάσκαλος που έχει αποφασίσει να πάει στις εσχατιές της επαρχίας, προκειμένου ένα σχολείο να μην κλείσει. Ένας γιατρός που πάει στο αγροτικό ιατρείο ενός μικρού νησιού. Ένας εθελοντής που διασώζει μετανάστες και πρόσφυγες στις θάλασσες, κόντρα στα θανατοπολιτικά μέτρα των κρατών. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και όσοι εργάζονται σε ανάλογες οργανώσεις στα πιο επικίνδυνα μέρη του πλανήτη, προκειμένου να βοηθήσουν όσους υποφέρουν από τις επιδημίες, τους πολέμους κ.λπ. Θα μπορούσα να σας γράψω δέκα σελίδες με ανάλογα παραδείγματα, αλλά δεν υπάρχει λόγος.
Η σημερινή κοινωνία και οι δίαυλοι επικοινωνίας της, παράγουν ένα σωρό αρνητικά πρότυπα που τα πλασάρουν ως παραδείγματα προς μίμηση. Δεν είναι έτσι όμως. Υπάρχουν και τα πραγματικά άξια πρότυπα και βρίσκονται κοντά μας, στο διπλανό διαμέρισμα, στο δρόμο που περπατάμε, στη μικρή είδηση που χάθηκε στα ψιλά των μέσων ενημέρωσης. Πως θα τα βρούμε; Απλά έχοντας τα μάτια μας ανοικτά και το μυαλό μας καθαρό και ανεπηρέαστο από τον εκκωφαντικό θόρυβο του τίποτε.
Όλοι οι άνθρωποι, ξεκινώντας από τη παιδική τους ηλικία, ήθελαν να μοιάσουν σε κάποιον/α που θαύμαζαν, από ηθοποιούς και τραγουδιστές ως αθλητές και… αστροναύτες. Ονειρευόμασταν να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε τα πρότυπά μας και πολλές φορές το παιχνίδι μας ήταν να υποδυόμαστε τους αντίστοιχους ρόλους.
Οι περισσότεροι ψυχολόγοι ανά τα χρόνια συμφωνούν ότι οι ήρωες είναι σημαντικοί. Τα πρότυπα είναι σημαντικά και χρειαζόμαστε παραδείγματα -ανθρώπους που θαυμάζουμε, που θα μας εμπνέουν να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Να σημειώσω εδώ ότι για τα παιδιά, τα πρώτα τους πρότυπα, είναι οι γονείς τους και άτομα από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Στην πορεία βρίσκουν και άλλα άτομα ως σημεία αναφοράς, ψάχνοντας ταυτόχρονα να βρουν τις κοινωνικές τους συντεταγμένες ώστε να καλύψουν τα κενά από τη κλιμακούμενη γονική τους απαγκίστρωση. Οι παιδικοί μας “ήρωες” αποτελούν ένα κίνητρο δράσης ώστε να εξισορροπήσουμε τις προσωπικές μας ανάγκες και φιλοδοξίες, μέσα από τις όποιες απαιτήσεις του κοινωνικού μας περιβάλλοντος. Προσπαθούμε να τους μιμηθούμε γιατί θεωρούμε ότι αυτό που κάνουν είναι υπέροχο και αξιόλογο επειδή ήδη έχουν ξεχωρίσει και οι υπόλοιποι μιλούν για αυτούς.
Προσωπικά, όσο αφορά τα πρότυπα, ποτέ δεν κατάλαβα γιατί ένας αθλητής είναι πρότυπο επειδή μόνο και μόνο προσπαθεί να ανταγωνιστεί και να ξεπεράσει τους άλλους, αλλά αυτό είναι καθαρά υποκειμενικό. Δεν ισχυρίζομαι ότι ένας αθλητής δεν μπορεί να είναι ένα καλό πρότυπο -μεγάλο παράδειγμα είναι ο Γιάννης Αντετοκούμπο, κυρίως για το πως έφτασε από τη φτώχεια στη δόξα και τα πλούτη-, αλλά το να παίζει κάποιος απλώς ένα άθλημα, από μόνο του, όσο καλά κι αν το κάνει, δεν τον κάνει ούτε ήρωα ούτε καλό πρότυπο. Χρειάζεται, κατά τη γνώμη μου, κάτι περισσότερο από αυτό.
Εκτός των σωστών προτύπων υπάρχουν και τα λάθος πρότυπα, και στη σημερινή εποχή της κοινωνίας του θεάματος, παρά της ουσίας, τα δεύτερα μάλλον επικρατούν. Σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η χυδαιότητα, το “φαίνεσθαι” και το γκλάμουρ, με όλα να είναι βασισμένα στο χρήμα, η όποια μίμηση καταντά δουλική και σαφώς επηρεάζει την μετέπειτα εξέλιξη ενός ανθρώπου. Σε τι ακριβώς να έχει κάποιος νέος ως πρότυπο έναν τράπερ, για παράδειγμα, του οποίου οι στίχοι ξεχειλίζουν από σεξισμό και μισογυνισμό, εξυμνούν τα νταλαβέρια ναρκωτικών, το εύκολο και πολύ χρήμα και τα λεγόμενα «γκάνια» (όπλα);
Ας αφήσω όμως τους νέους. Τι γίνεται με τους ενήλικους; Έχουν σήμερα οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι άλλους ανθρώπους για πρότυπα; Αυτό που λέμε “ήρωες”;
Πριν μερικές μέρες διάβασα μια είδηση η οποία έλεγε ότι ο διευθυντής προσλήψεων σε μία σουηδική εταιρία έθετε σε υποψήφιους υπαλλήλους, ανάμεσα σε άλλες ερωτήσεις, μια φαινομενικά αθώα ερώτηση, προκειμένου να εκτιμήσει τις αξίες τους χωρίς να παραβιάσει τους αυστηρούς σουηδικούς κανονισμούς εργασίας που απαγορεύουν τις υπερβολικά παρεμβατικές ή προσωπικές ερωτήσεις.
Η ερώτηση ήταν η εξής: «Εκτός από τα μέλη της οικογένειάς σας, ποια είναι τα πρότυπά σας;»
Σχεδόν το 90% των ερωτηθέντων δεν απάντησαν στην ερώτηση. Δεν μπορούσαν να σκεφτούν ούτε ένα ανθρώπινο ον που να θεωρούν ως πρότυπο, ενώ αρκετ@ από όσους απάντησαν θετικά ανάφεραν την ακτιβίστρια για το κλίμα Greta Thunberg, το όνομα της οποίας αναφερόταν συχνά από τα ΜΜΕ.
Αν κάτι παρατήρησα σε αυτή την είδηση είναι η δυσκολία που έχουν οι άνθρωποι να ορίσουν έναν άλλο άνθρωπο ως πρότυπο, κάποιον που θαυμάζουν και προσπαθούν να ακολουθήσουν το παράδειγμά του στη ζωή τους. Μιλάω πάντα για τα ενήλικα άτομα, φυσικά, και όχι τα παιδιά που είναι ένας εντελώς διαφορετικός και παραμυθένιος κόσμος. Το έκανα κι εγώ σαν δοκιμή να ρωτήσω κάποιους γνωστούς μου και φίλους, και οι απαντήσεις τους στις περισσότερες των περιπτώσεων ήταν στο ύφος «σοβαρέψου, δεν είμαστε παιδιά».
Για να μη παρεξηγηθώ, ως πρότυπα και “ήρωες” δεν εννοώ αυτούς τους ανθρώπους που μας έμαθαν στο σχολείο να τους θεωρούμε ως τέτοιους. Δηλαδή τους διάφορους στρατιωτικούς και πολεμιστές που ενισχύουν την εθνική αφήγηση και το πατριωτικό φρόνημα. Δε σε κάνει σε τίποτε ήρωα και πρότυπο παίρνοντας μέρος σε έναν πόλεμο και σκοτώνοντας άλλους ανθρώπους, που σε καιρό ειρήνης δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτε μεταξύ μας -ενώ, μάλλον, περισσότερα μας ενώνουν παρά μας χωρίζουν- και στο τέλος να καταλήγουμε, στη καλύτερη περίπτωση, αγάλματα σε μια πλατεία. Πέρα του ότι αυτοί που καταλήγουν ανδριάντες, στη πλειοψηφία τους, δεν έλαβαν οι ίδιοι μέρος στις όποιες μάχες καθώς ήταν επικεφαλής και αξιωματικοί, καθήμενοι στην ασφάλεια των μετόπισθεν και δίνοντας διαταγές. Εξαιρώ φυσικά τους ανιδιοτελείς επαναστάτες γιατί υπάρχουν και αυτοί που έδωσαν τη ζωή τους για τα ιδανικά της ελευθερίας όλων.
Πλήθος καθαρμάτων που σε άλλες περιπτώσεις θα περνούσαν δικαστήριο για τα εγκλήματά τους, μας έχουν κατσικωθεί στο σβέρκο ως ήρωες και πρότυπα που πρέπει να τους έχουμε ως παράδειγμα. Τι όμως να έχουμε ως παράδειγμα; Την ιδιοτέλεια και τον καιροσκοπισμό; Τις σφαγές και τις δολοφονίες; Ή μήπως τα διαφόρων ειδών “είδωλα” που προβάλουν συστηματικά τα ΜΜΕ, τα οποία έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την εξωτερική τους ομορφιά και το χλιδάτο lifestyle τους;
Πιστεύω ότι πρέπει να ορίσουμε κάπως τους όρους για το πως θα έπρεπε να θεωρείται ένα πρόσωπο ως πρότυπο.
Πρότυπο για μένα είναι κάποιος που αποτελεί παράδειγμα για το πώς πρέπει να ζούμε, να σκεφτόμαστε, να πράττουμε και να αντιμετωπίζουμε τους συνανθρώπους μας.
Στην είδηση για τη σουηδική εταιρία, που ανέφερα παραπάνω, σκεφτόμουν πως αν ήμουν εγώ στη θέση ενός υποψήφιου, θα μπορούσα να μιλάω μια ώρα για τους ανθρώπους που έχω ως πρότυπα. “Ήρωας” για μένα είναι ένας άνθρωπος που βοηθά και στηρίζει τους συνανθρώπους του, που βρίσκονται πιο κάτω από αυτόν κι έχουν ανάγκη, με ανιδιοτέλεια και χωρίς να το διαφημίζει. Πρότυπά μου δηλαδή αποτελούν: Μια γυναίκα μόνη κι εργαζόμενη, που προσπαθεί να μεγαλώσει τα παιδιά της με αξιοπρέπεια. Ένας άνθρωπος που δε διστάζει να ρισκάρει την ίδια του τη ζωή, προκειμένου να μη τη χάσει ένας άλλος συνάνθρωπος του. Ένας δάσκαλος που έχει αποφασίσει να πάει στις εσχατιές της επαρχίας, προκειμένου ένα σχολείο να μην κλείσει. Ένας γιατρός που πάει στο αγροτικό ιατρείο ενός μικρού νησιού. Ένας εθελοντής που διασώζει μετανάστες και πρόσφυγες στις θάλασσες, κόντρα στα θανατοπολιτικά μέτρα των κρατών. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και όσοι εργάζονται σε ανάλογες οργανώσεις στα πιο επικίνδυνα μέρη του πλανήτη, προκειμένου να βοηθήσουν όσους υποφέρουν από τις επιδημίες, τους πολέμους κ.λπ. Θα μπορούσα να σας γράψω δέκα σελίδες με ανάλογα παραδείγματα, αλλά δεν υπάρχει λόγος.
Η σημερινή κοινωνία και οι δίαυλοι επικοινωνίας της, παράγουν ένα σωρό αρνητικά πρότυπα που τα πλασάρουν ως παραδείγματα προς μίμηση. Δεν είναι έτσι όμως. Υπάρχουν και τα πραγματικά άξια πρότυπα και βρίσκονται κοντά μας, στο διπλανό διαμέρισμα, στο δρόμο που περπατάμε, στη μικρή είδηση που χάθηκε στα ψιλά των μέσων ενημέρωσης. Πως θα τα βρούμε; Απλά έχοντας τα μάτια μας ανοικτά και το μυαλό μας καθαρό και ανεπηρέαστο από τον εκκωφαντικό θόρυβο του τίποτε.
