Τελικά, τι μας τραβάει στο θανατικό; Γιατί τρεφόμαστε από τη δυστυχία; Πώς ανακαλύπτουμε τον κόσμο, μέσω της ειδησεογραφίας, διαβάζοντας για τραγωδίες; Αναγνώστες και δημοσιογράφοι, όλοι, σε μια συνεχής αναζήτηση για το πιο δυσάρεστο συμβάν.

Εχθές, Κυριακή 27 Αυγούστου, κάνοντας αυτό που αποκαλούμε στη δημοσιογραφία «ροή», δηλαδή την καταγραφή ειδήσεων για λογαριασμό του Olafaq, ήρθα αντιμέτωπος (ξανά) με αρνητικά γεγονότα. Όπου κι αν κοίταξα για να δω τι συμβαίνει στον κόσμο, από το πιο “μικρό” ειδησεογραφικό site μέχρι το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ) -την βασική πηγή ενημέρωσης για την Ελλάδα- και τους New York Times, βρήκα μόνο θανάτους.

Ενδεικτικά, αφήνοντας εκτός τις πυρκαγιές σε Ελλάδα και εξωτερικό, θα σας παραθέσω μερικούς χθεσινούς τίτλους: “4 νεκροί από κατάρρευση στοών ανθρακωρυχείου στο Βιετνάμ”, “Ακόμα ένας μαζικός πυροβολισμός στις ΗΠΑ με ρατσιστικά κίνητρα”, “7 νεκροί και αρκετοί τραυματίες από επίθεση συμμορίας σε διαδηλωτές στην Αϊτή”, “Συνετρίβη αεροσκάφος των ΗΠΑ στην Αυστραλία στα πλαίσια πολεμικής άσκησης”, “1 νεκρός και 57 τραυματίες από δύο εκρήξεις σε πρατήριο καυσίμων στο Βουκουρέστι”. Ομορφιές.

Έτσι, προσπάθησα να ισορροπήσω -μέσα μου αλλά και ως ροή- για να διαχειριστώ το αποκρουστικό συναίσθημα της λύπης. Ομολογώ πως μου πήρε κάποια ώρα για να μπορέσω να αντιμετωπίσω και να διαχειριστώ όλες τις δυσάρεστες ειδήσεις, όμως, τελικά, τα κατάφερα. «Ακόμα μια μέρα στην δουλειά», σκέφτηκα.

Ο ρόλος του δημοσιογράφου

Η δημοσιογραφία είναι βασικός πυλώνας της δημοκρατίας, θα έλεγε κάποιος. Είναι η «τέταρτη εξουσία», ενώ προηγούνται η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική εξουσία. Όλες τους έχουν έναν σκοπό: να εξυπηρετήσουν το δημόσιο συμφέρον.

Όμως, για να το πετύχει αυτό η δημοσιογραφία θα πρέπει να στηρίζεται σε 5 βασικές ηθικές αξίες:

• Αλήθεια/ακρίβεια
• Ανεξαρτησία
• Δικαιοσύνη/αμεροληψία
• Ανθρωπισμός
• Υπευθυνότητα

Και μετά, το πράγμα κάπως μπλέκεται. Υπάρχουν αυτοί που πιστεύουν ότι τα λεγόμενα δημοσιογραφικά «ethics» αφορούν τα τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας -καθότι αν δεν “καλύψεις” μια τραγική είδηση, για παράδειγμα τον θάνατο κάποιου/κάποιων, σημαίνει ότι δεν σε νοιάζει η ανθρωπότητα- και εκείνοι που θεωρούν ότι οι συγκεκριμένες ηθικές μπορούν, και πρέπει, να εφαρμοστούν σε οτιδήποτε. Προσωπικά, συντάσσομαι με τους τελευταίους, γιατί στην πρώτη περίπτωση η ζυγαριά γέρνει μονίμως -με πομπώδες (ενίοτε και υστερικό) ύφος- στη δημιουργία αρνητικών συναισθημάτων και στην ανάδειξη του πόνου.

Για παράδειγμα, οι New York Times, από τότε που ξεκίνησε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο πόλεμος είναι το βασικό τους θέμα, σχεδόν 24 ώρες την ημέρα και 7 ημέρες την εβδομάδα, στην κεντρική τους σελίδα και στο πρωινό τους ημερήσιο newsletter. Αναρωτιέμαι, δεν συμβαίνει τίποτα άλλο στον κόσμο; Κάτι που μπορεί να δώσει ελπίδα και χαμόγελο; «Φυσικά», θα μου πεις. «Δεν γράφουν μόνο για τους νεκρούς στα χαρακώματα. Έχουν μεγάλη θεματολογία», θα συμπληρώσεις. Ισχύει. Αλλά ποτέ ως κεντρικό θέμα. Το ίδιο μοτίβο, προσαρμοσμένο πάντα στις εκάστοτε εγχώριες εξελίξεις, ακολουθούν όλα τα μεγάλα ειδησεογραφικά sites -εννοείται και οι ειδήσεις των τηλεοπτικών καναλιών. Αυτό μου θυμίζει ένα τραγούδι από τα Ημισκούμπρια, τον “Τηλεθρήνο”, που ξεκινούσε έτσι:

«Κυρίες και Κύριοι κι αγαπητά παιδιά
καλωσήρθατε στο σόου μας για την κακομοιριά
μιζέρια, δυστυχία και πόνος τραγικός
εδώ σας τα προσφέρουμε στο πακέτο του ενός»

Η πλευρά του αναγνώστη

Δυστυχώς, το δάκρυ και ο πόνος πουλάει. Όσο μεγαλύτερη η θλίψη και όσο πιο έντονο το καταγγελτικό ύφος τόσο ανεβαίνουν τα κλικ. Εμπειρικά μιλώντας, ένα θέμα για μια γιαγιά που βρήκε τραγικό θάνατο στο διαμέρισμά της θα διαβαζόταν από περισσότερο κόσμο συγκριτικά με το θέμα μιας γιαγιάς που επισκέφθηκε όλα τα Εθνικά Πάρκα των ΗΠΑ. Ενώ η δεύτερη είδηση μπορεί να προσφέρει πολλά περισσότερα στη ζωή μας και να αποτελέσει πηγή έμπνευσης, ο θάνατος “τραβάει” το βλέμμα και επισκιάζει οτιδήποτε άλλο.

Σκρολάροντας στα social media οι ειδήσεις που εμφανίζονται στο timeline μας, αν εξαιρέσουμε την αρθρογραφία, είναι ως επί το πλείστον αρνητικές και δυσάρεστες. Φταίει ο αλγόριθμός; Φυσικά και όχι. Όσο εμείς, από τη δημοσιογραφική πλευρά, τροφοδοτούμε τις πλατφόρμες με τέτοια θεματολογία είναι φυσικό και επόμενο να συμβαίνει αυτό.

Αυτή η εξίσωση, που περιλαμβάνει τη δημοσιογραφία – τον αναγνώστη – την είδηση, δεν έχει κάποια συγκεκριμένη λύση και κάποιο στάνταρ αποτέλεσμα καθώς οι “τιμές” μεταβάλλονται και είναι δυναμικές, επηρεαζόμενες από διάφορους παράγοντες. Έτσι, είναι στο χέρι του καθενός το πώς θα την διαχειριστεί και ποιο θα είναι το ίσον.

Τι λέει η επιστήμη

Οι ερευνητές ενός πειράματος, παρουσιάζουν το έργο τους ως αδιάσειστη απόδειξη της λεγόμενης «αρνητικής προκατάληψης», του όρου που χρησιμοποιούν οι ψυχολόγοι για τη συλλογική μας ανάγκη να ακούμε, να διαβάζουμε και να θυμόμαστε κακές ειδήσεις.

Δεν πρόκειται απλώς για την ικανοποίηση που νιώθουμε λόγω της δυστυχίας του άλλου, λέει η θεωρία τους, αλλά ότι έχουμε εξελιχθεί για να αντιδρούμε γρήγορα σε πιθανές απειλές. Τα άσχημα νέα θα μπορούσαν να είναι ένα μήνυμα ότι πρέπει να αλλάξουμε αυτό που κάνουμε για να αποφύγουμε τον κίνδυνο, αναφέρει το BBC σε ένα σχετικό άρθρο.

Επίσης, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι άνθρωποι αντιδρούν πιο γρήγορα σε αρνητικές λέξεις. Σε εργαστηριακά πειράματα που πραγματοποιήθηκαν, οι συμμετέχοντες έδιναν πιο γρήγορα μια απάντηση στις λέξεις «καρκίνος», «βόμβα» και «πόλεμος», παρά σε πιο ευχάριστες λέξεις/έννοιες, όπως «μωρό», «χαμόγελο» και «διασκέδαση».

Είναι λοιπόν η επαγρύπνησή μας για τις απειλές ο μόνος τρόπος για να εξηγήσουμε την προτίμησή μας, ως άνθρωποι, στις κακές ειδήσεις; Ίσως όχι.

Οι Marc Trussler και Stuart Soroka, που πραγματοποίησαν τη συγκεκριμένη μελέτη, λένε πώς δίνουμε προσοχή στις κακές ειδήσεις επειδή σε γενικές γραμμές πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι καλύτερος απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα -μας αρέσει να “πέφτουμε από τα σύννεφα”. Όσον αφορά τη προσωπική ζωή του καθενός, οι περισσότεροι από εμάς πιστεύουμε ότι τα πάμε καλύτερα από τον μέσο όρο και περιμένουμε τα πράγματα να πάνε καλά στο τέλος -αυτό που λέμε, «τα πράγματα θα πάνε καλά στο τέλος, και αν δεν πηγαίνουν καλά σημαίνει ότι δεν ήρθε το τέλος».

Έτσι, λοιπόν, η “μαυρίλα” αναδεικνύεται πιο έντονα στον “λευκό” καμβά της ζωής μας.

Η “δίψα” μας για το τραγικό

Ήταν κάπου στις αρχές του καλοκαιριού, όταν συζητούσα με έναν γνωστό μου για το πώς είναι η καθημερινότητά του με το ένα χέρι στον νάρθηκα. Ο Α., κατά την διάρκεια κάποιων γυμναστικών επιδείξεων, είχε κόψει έναν τένοντα και αναγκάστηκε να κάνει χειρουργική επέμβαση. Πήρε αναρρωτική άδεια δύο εβδομάδων, αν θυμάμαι καλά, και μετά επέστρεψε στην δουλειά -δεν τον αναγκάσανε, το επιθυμούσε. Το χέρι, εκεί, δεμένο και κρεμασμένο από τον αυχένα.

Γυρνώντας στην εταιρεία που δουλεύει, ξεκίνησαν να τον χαιρετάνε συνάδελφοι που δεν είχαν ανταλλάξει στο παρελθόν καμία κουβέντα. «Καλημέρα. Τι έπαθες; Όλα καλά;» τον ρωτούσαν. Στο βλέμμα τους ο Α., σύμφωνα με τις αφηγήσεις του, έβλεπε μια ανάγκη να ακούσουν κάτι πολύ σοβαρό, κάτι που θα τους τάραζε και θα τους ανάγκαζε με περίσσια συμπόνοια και θλίψη να πουν «Απίστευτο! Δεν το πιστεύω!» Όταν όμως τους περιέγραφε την απλότητα του περιστατικού, αυτοί κάπως “ξενέρωναν”. Η πραγματικότητα του Α. δεν ικανοποίησε τις βαθύτερες ανάγκες τους. Μου έλεγε χαρακτηριστικά: «Σαν να ήθελαν να τους πω: “Λοιπόν, άκου. Πήγα να διασχίσω τον δρόμο και δεν με παρατήρησε ένα διερχόμενο αμάξι με ταχύτητα, οπότε με χτύπησε, με πέταξε στον αέρα και προσγειώθηκα άτσαλα στον δρόμο! Παραλίγο γλίτωσα τα χειρότερα…»

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τις δυσάρεστες ειδήσεις. Τα Μέσα σερβίρουν θλίψη, ο κόσμος νιώθει καλύτερα γιατί είτε θα νιώσει ότι πρέπει να δηλώσει με κάποιον τρόπο την συμπαράστασή του -άρα είναι “σημαντικός”- είτε θα σκεφτεί πως βρίσκεται σε καλύτερη μοίρα από τους υπόλοιπους.

Τα οφέλη των θετικών ειδήσεων

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η συχνή “κατανάλωση” αρνητικών ειδήσεων αυξάνει τα επίπεδα του στρες, του οποίου οι ορμόνες επηρεάζουν τη σωματική και ψυχική μας υγεία, ενώ αρκετές πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι καλές ειδήσεις κάνουν το ακριβώς αντίθετο.

• Μειώνουν το στρες και το άγχος
• Ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να παραμένουν ενημερωμένοι και να μην απομακρύνονται από τις ειδήσεις
• Βελτιώνουν τη διάθεση και τις ανθρώπινες σχέσεις
• Δημιουργούν καλύτερη επικοινωνία και μεγαλύτερη αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων
• Προάγουν την αισιοδοξία και βελτιώνει την υγεία της καρδιάς
• Επιτρέπουν στους ανθρώπους να προσαρμόζονται αποτελεσματικότερα στις προκλήσεις της ζωής
• Δίνουν στους ανθρώπους τη δυνατότητα να προσφέρουν στους άλλους

Βέβαια, το να εστιάζεις στο θετικό και να αναζητάς την καλή είδηση δεν σημαίνει ότι επιλέγεις να απομακρυνθείς από την πραγματικότητα και να στρουθοκαμηλίζεις. Τις προάλλες, σε ένα κείμενό μου, είχα γράψει για το σουρεαλιστικό ινσταγκραμικό κάλεσμα για συλλογικό οραματισμό (κάτι σαν προσευχή) προκειμένου να βρέξει και να σβήσουν οι πυρκαγιές που έκαιγαν τη χώρα μας. Μου φαινόταν τόσο εκτός τόπου και χρόνου η συγκεκριμένη πρωτοβουλία που θύμωσα. Μου φαινόταν αδιανόητο πως αντί να μιλήσουμε για την κρατική αμέλεια κάποιοι αποφάσισαν να κάνουν διαλογισμό. Τελικά, οι φωτιές ακόμα καίνε, επομένως ούτε αυτά που γράψαμε βοήθησαν ούτε ο οραματισμός. Οπότε ας κάνει ο καθένας ό,τι θέλει και ας επιλέξει τις ειδήσεις που επιθυμεί να διαβάζει και να γράφει. Η εξίσωση πάντα θα βγάζει κάποιο αποτέλεσμα και έτσι όλοι θα είναι ικανοποιημένοι.